Przywilej lokacyjny Lublina z 1317 roku
Nadany przez Władysława Łokietka dokument lokacyjny z 15 sierpnia 1317 roku wiele zmieniał w życiu grodu nad Bystrzycą. Ten obszerny przywilej handlowy i samorządowy Lublin otrzymał obok Radziejowa, Nakła, Lipnicy Murowanej, Rymarzewa i Tarnowa. Odtąd Lublin stał się ośrodkiem funkcjonującym według nowej formy ustrojowej, podobnym pod tym względem do Poznania, Krakowa czy Sandomierza – lokowanych na prawie magdeburskim w poprzednim stuleciu. Lokacja była więc ważnym etapem na drodze do ukształtowania się Lublina w sprawny, znaczący i nowoczesny organizm miejski.
Spis treści
[Zwiń]Geneza
Wrogość elit społecznych, przeważnie niemieckich, w głównych miastach małopolskich wobec poczynań księcia Władysława Łokietka, który zmierzał do zjednoczenia ziem polskich, a nawet bunt pod wodzą wójta Alberta, podniesiony przeciw niemu w Krakowie, zdecydowały, iż Łokietek zaczął popierać miasta małe i średnie, odbierając przywileje największym. Umacniał w ten sposób grupy rodzimego, polskiego mieszczaństwa, żywotnie zainteresowane rozwojem handlu i rzemiosła oraz pragnące własnego państwa z ojczystym językiem, kulturą i obyczajem. Lublin – w przeciwieństwie do wielu innych miast małopolskich – był przez cały czas wierny Łokietkowi, a jego mieszkańcy z nadzieją i aprobatą patrzyli na książęce poczynania.
Przywilej lokacyjny
1317 r., 15 sierpnia, pod Krakowem
in Assumptione b. virg. Marie, aput Cracowiam
Władysław [Łokietek] książę krakowski i sandomierski poleca Maciejowi, wójtowi z Opatowca lokację miasta Lublina na prawie magdeburskim. Nadaje mieszczanom 100 łanów ziemi miary magdeburskiej. Wyłącza mieszczan spod wszelkiej innej jurysdykcji poza miejską, pozostawiając im prawo apelacji do króla; wieczyście zwalnia ich od ceł w posiadłości królewskich, a na 20 lat od wszelkich opłat i ciężarów.
[Oryg., perg.: 45 x 29,5 i 34 cm, dolny brzeg nierówny, fragment oderwany wraz z pieczęcią, w trzech miejscach zniszczony, j. łac. Po liście świadków „Datum per manus magistra Francisco can (Cezarii) Cracoviensis”]
Archiwum Państwowe w Lublinie, Dokumenty miasta Lublina, sygn. 1
Akt ten oznaczał nadanie Lublinowi praw miejskich oraz organizacji samorządowej według prawa niemieckiego, zwanego także magdeburskim (od nazwy jednego z miast w Niemczech wschodnich – Magdeburga). Ukształtowało się ono we Włoszech i Francji w XII wieku, następnie przeszło do Niemiec, a stąd już bezpośrednio do Polski.
Nowa władza miejska
Jak i w innych miastach lokowanych na prawie niemieckim, tak i w Lublinie najważniejszą sprawą przy nadaniu praw miejskich było utworzenie wójtostwa i określenie kompetencji wójta dziedzicznego, któremu od tej pory miała podlegać ludność Lublina i jego przedmieść. Dokument ten przede wszystkim wyłączał Lublin spod władzy dotychczasowych urzędników książęcych – kasztelana lubelskiego i wojewody sandomierskiego. Wójt stawał się obok starosty pierwszą osobą w mieście, był bogato wyposażony, obdarzony szerokimi uprawnieniami i podległy bezpośrednio królowi. Pierwszym wójtem lubelskim został blisko związany z dworem Władysława Łokietka Maciej z Opatowca.
Przywileje handlowe
Władysław Łokietek zwolnił mieszkańców Lublina na 20 lat od czynszów i wszelkich innych opłat. Duże znaczenie miało też uwolnienie mieszczan lubelskich z opłat celnych nakładanych na przewożone na terenie państwa towary (zarówno wiezione na sprzedaż, jak i kupione). Przyznał im ponadto 100 łanów ziemi uprawnej i nieuprawnej oraz wygon dla bydła (około 2400 ha położonych na zachód i północny wschód od Starego Miasta i Czwartku, tj. w rejonie obecnych dzielnic Śródmieście i Kalinowszczyzna). Wszystko to miało stanowić rolnicze zaplecze mieszczańskich rodzin i stymulować rozwój miasta. W świetle dokumentu lokacyjnego podstawowe urządzenia miejskie Lublina, służące potrzebom handlu (kramy, stragany) oraz przedsiębiorstwa usługowe (młyny, łaźnie), miały być dopiero wybudowane i tworzyć szansę szybkiego rozwoju rzemiosła. Urządzenia miejskie miał finansować zasadźca, który jednocześnie obejmował intratne stanowisko wójta dziedzicznego.
Literatura
- Cieślak F., Gawarecki H., Stankowa M. [red.], Lublin w dokumencie 1317–1967, wybór źródeł, Lublin 1976.
- Gawarecki H., Gawdzik C., Lublin. Krajobraz i architektura, Warszawa 1964.
- Kłoczowski J., Lublin po nadaniu prawa miejskiego, [w:] Mazurkiewicz J. [red.], Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965.
- Myśliński K., Lublin na dawnych szlakach handlowych, [w:] Radzik T., Wituski A.A. [red.], Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 1997.
- Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1793, Lublin 1938.
- Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego, Warszawa 2006.
