Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Ośrodek chroni i udostępnia dla zwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego na wystawach w Bramie Grodzkiej, Lubelskiej Trasie Podziemnej, Piwnicy pod Fortuną, Teatrze Imaginarium oraz Domu Słów.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Ośrodek chroni i udostępnia dla zwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego na wystawach w Bramie Grodzkiej, Lubelskiej Trasie Podziemnej, Piwnicy pod Fortuną, Teatrze Imaginarium oraz Domu Słów.

Nison Płotkin (1891–1942)

(05.05.1891, Nieśwież – 1942, Lublin)

Lekarz, działacz społeczny, folkista.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Doktor medycynyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nison Płotkin uzyskał stopień doktora medycyny w 1924 r. na Uniwersytecie Warszawskim. Do Lublina przybył w latach dwudziestych. Tu otworzył samodzielną praktykę lekarską. Pracował również w szpitalu żydowskim, wyróżniając się pracowitością i cierpliwością cieszył się zaufaniem dyrektora szpitala dr Jakuba Cynberga. Płotkin świetnie władał językiem polskim, dlatego wśród jego pacjentów było dużo chrześcijan. Był uznanym i wysoko cenionym ginekologiem-położnikiem. Zawsze dbał o zdrowie swoich pacjentów, nie zważając czy jest to osoba bogata czy uboga.

LublinianinBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Należał do grona najbardziej znanych osobistości przedwojennego Lublina. Mieszkał poza dzielnicą żydowską na ul. Kołłątaja 5. Był człowiekiem dobrze sytuowanym materialnie i cenił ustabilizowany tryb życia. Miał żonę Miriam (ur. 28 stycznia 1901 r. w Żytomierzu) oraz dwóch synów: Aleksandra (ur. 7.10. 1927 r. w Lublinie) i Emila-Zenona (ur. 24 lipca 1935 r. w Lublinie).

Cechy charakteru oraz opanowany, a jednocześnie pełen optymizmu sposób bycia Nisona zjednał mu wielu ludzi. Był chętnie zapraszany do różnych towarzystw zajmujących się sprawami społecznymi i kulturalnymi. Niestety, w chwili wielkiej próby żaden z jego chrześcijańskich pacjentów nie miał odwagi mu pomóc.

Działalność społeczno-politycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nison Płotkin był folkistą. To ugrupowania pojawiło się na lubelskiej scenie politycznej w 1917 r., kiedy do Lublina przybyli z Warszawy Noech Pryłucki i Mojżesz Gradel. Spośród lublinian jednym z najbardziej zasłużonych członków – założycieli stał się Izrael Kacenelegenbogen. Według danych pochodzących z 1930 r. partia liczyła 80 członków, utrzymywała się dzięki składkom miesięcznym, które członkowie zobowiązani byli płacić. Oddziaływała głównie na rzemieślników żydowskich i zdominowała „Ligę Oświaty Ludowej”. Program partii był przejrzysty: za język narodowy uważano jidysz, nie wierzono w możliwość stworzenia państwa żydowskiego w Palestynie, domagano się natomiast autonomii kulturowo-oświatowej i równouprawnienia polityczno-społecznego dla obywateli żydowskich w Polsce.

Jak zaznaczono w „raporcie sytuacyjnym” sporządzonym przez tajnych wywiadowców dla Urzędu Bezpieczeństwa – w 1930 r., oddział folkistów w Lublinie był najprężniejszy w całej Polsce. Należeli do jego zarządu m.in.:

  • Uszer Cemerman (prezes),
  • Wolf Wajs (sekretarz),
  • dr Nison Płotkin,
  • inż. Henryk Beker,
  • Izrael Kacenelegenbogen,
  • Bencjan Tanenbaum.

Dr Płotkin dzięki swojemu zaangażowaniu i dobrej organizacji szybko awansował w partii1.

Kiedy w 1931 r. w wyborach do władz Gminy Żydowskiej w Lublinie wybrano na przewodniczącego Marka Altmana a Hersza Jojna Zylbera na jego zastępcę, władze państwowe w Lublinie nie zgodziły się na taki skład osobowy zarządu Gminy, gdyż mec. Alten wydawał się zbyt radykalnym syjonistą, dlatego przewodniczącym Gminy został Zylber a zastępcą dr Nison Płotkin.

Po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i nasileniu represji wobec Żydów niemieckich, część z nich emigrowała do różnych państw, w tym również do Polski. W Lublinie 17 października 1933 r. mieszczańskie partie żydowskie powołały Zjednoczony Komitet Niesienia Pomocy Uchodźcom z Niemiec. Przewodniczącym komintetu był Nison Płotkin, wiceprzewodniczącą syjonistka Bela Dobrzyńska. Komitet działał do 1937 r., potem musiał przerwać pracę z powodu braku funduszy.

Czas ZagładyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od września 1939 r. Płotkin wraz z rodziną mieszkał na ul. Staszica 9. Wtedy też przy jego nazwisku zaczęła pojawiać się specjalizacja: lekarz chorób dziecięcych. W lipcu 1940 r. mieszkał przy ul. Zamojskiej 3

Od maja do września 1941r., wspólnie z dwoma lekarzami Symchą Holcbergiem oraz Szyją Berem Goldwagiem, Nison Płotkin zarządzał Szpitalem Żydowskim. Aktywnie zaczął działać starszy z synów Aleksander. Jego dane pojawiły się na liście pracowników Komitetu Opiekuńczego Miejskiego, który mieścił się na ul. Rynek 8. Aleksander Płotkin pracował w Wydziale Higieny(Gesundheitswesen)2.

Po likwidacji getta na Podzamczu, w listopadzie 1942 r., rodzina Płotkinów ocalała i zamieszkała w getcie na Majdanie Tatarskim. Płotkinowie mieszkali na ul. Rolnej 61, a Nison był jednym z 15 czynnych (posiadających przepustki) lekarzy zarejestrowanych w urzędzie niemieckim. W getcie Płotkin pełnił funkcję kierownika oddziału zajmującego się higieną publiczną. Przyjmował pacjentów również w prowizorycznym szpitalu na Majdanie Tatarskim. W zachowanych w Archiwum Państwowym w Lublinie aktach Rady Żydowskiej w wykazach lekarzy gettowych nazwisko Płotkina pojawia się nieregularnie.

Doktor przez cały czas pobytu w getcie szukał ratunku dla siebie i swoich bliskich. Starszy z synów miał w marcu 1942 r. niespełna 15 lat, młodszy – 7. Pomimo starań i zapewnień o pamięci oraz wdzięczności dawnych pacjentów ojcu trudno było ubłagać kogokolwiek o pomoc. Jak napisała w swoim pamiętniku Ida Gliksztajn:

Cała rodzina miała wybitnie semicki wygląd i nie mógł znaleźć żadnej drogi ocalenia3.

Zdaniem historyka Roberta Kuwałka, żona i synowie Płotkina zginęli w KL Lublin (obóz na Majdanku). Ida Gliksztajn w przywołanych już wspomnieniach o życiu Żydów lubelskich w czasach Zagłady o doktorze napisała:

Spotkałam dr Płotkina i we wzroku jego wyczytałam tyle rozpaczy, że doznałam wstrząsu. [...] Już po likwidacji dowiedziałam się, że na próżno kołatał do swoich byłych aryjskich znajomych i pacjentów o pomoc4.

Nison Płotkin nie widząc nadziei na ocalenie, gdy wymówiono mu miejsce schronienia, popełnił samobójstwo.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 891,mikrofilm 118899, sygn. 164.

APL, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 891, mikrofilm 118869, sygn. 142.

APL, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Społ-Polit. 1919–1939, sygn. 470.

APL, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Społ-Polit. 1919–1939, sygn. 1894.

Gładysz I., Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie w latach 1918–1939, [w:] Radzik T. (red.), Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, t. 1, Lublin 1995, s. 155–174. 

Kuwałek R., Przemiany społeczno-kulturalne w środowisku Żydów lubelskich w XIX i XX w., [w:] Linkowski G., Hawryluk W. (red.), Żydzi lubelscy. Materiały z sesji poświęconej Żydom lubelskim, Lublin 1996, s. 47–77.

Kuwałek R., Organizacja Ogólnych Syjonistów w Lublinie w latach 1918–1939, [w:] Radzik T. (red.), Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, t. 2, Lublin 1998, t. 2, s. 307–339.

Radzik T., Lubelska dzielnica zamknięta, Lublin 1999. 

Wajs K., Wajs S, Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997.

Informacje przekazane przez p. Roberta Kuwałka.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Por. Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Społ-Polit. 1919-1939, sygn. 470.
  2. Wróć do odniesienia APL, Rada Żydowskaw Lublinie, sygn. 891, mikrofilm 118869, sygn. 142.
  3. Wróć do odniesienia Za: R. Kuwałek, Przemiany społeczno-kulturalne w środowisku Żydów lubelskich w XIX i XX w., [w:] Linkowski G., Hawryluk W. (red.), Żydzi lubelscy. Materiały z sesji poświęconej Żydom lubelskim, Lublin 1996, s. 76.
  4. Wróć do odniesienia Tamże, s. 76.