Nison Płotkin (1891–1942)
(05.05.1891, Nieśwież – 1942, Lublin)
Lekarz, działacz społeczny, folkista.
Spis treści
[Zwiń]Doktor medycyny
Lublinianin
Należał do grona najbardziej znanych osobistości przedwojennego Lublina. Mieszkał poza dzielnicą żydowską na ul. Kołłątaja 5. Był człowiekiem dobrze sytuowanym materialnie i cenił ustabilizowany tryb życia. Miał żonę Miriam (ur. 28 stycznia 1901 r. w Żytomierzu) oraz dwóch synów: Aleksandra (ur. 7.10. 1927 r. w Lublinie) i Emila-Zenona (ur. 24 lipca 1935 r. w Lublinie).
Cechy charakteru oraz opanowany, a jednocześnie pełen optymizmu sposób bycia Nisona zjednał mu wielu ludzi. Był chętnie zapraszany do różnych towarzystw zajmujących się sprawami społecznymi i kulturalnymi. Niestety, w chwili wielkiej próby żaden z jego chrześcijańskich pacjentów nie miał odwagi mu pomóc.
Działalność społeczno-polityczna
Nison Płotkin był folkistą. To ugrupowania pojawiło się na lubelskiej scenie politycznej w 1917 r., kiedy do Lublina przybyli z Warszawy Noech Pryłucki i Mojżesz Gradel. Spośród lublinian jednym z najbardziej zasłużonych członków – założycieli stał się Izrael Kacenelegenbogen. Według danych pochodzących z 1930 r. partia liczyła 80 członków, utrzymywała się dzięki składkom miesięcznym, które członkowie zobowiązani byli płacić. Oddziaływała głównie na rzemieślników żydowskich i zdominowała „Ligę Oświaty Ludowej”. Program partii był przejrzysty: za język narodowy uważano jidysz, nie wierzono w możliwość stworzenia państwa żydowskiego w Palestynie, domagano się natomiast autonomii kulturowo-oświatowej i równouprawnienia polityczno-społecznego dla obywateli żydowskich w Polsce.
Jak zaznaczono w „raporcie sytuacyjnym” sporządzonym przez tajnych wywiadowców dla Urzędu Bezpieczeństwa – w 1930 r., oddział folkistów w Lublinie był najprężniejszy w całej Polsce. Należeli do jego zarządu m.in.:
- Uszer Cemerman (prezes),
- Wolf Wajs (sekretarz),
- dr Nison Płotkin,
- inż. Henryk Beker,
- Izrael Kacenelegenbogen,
- Bencjan Tanenbaum.
Dr Płotkin dzięki swojemu zaangażowaniu i dobrej organizacji szybko awansował w partii1.
Kiedy w 1931 r. w wyborach do władz Gminy Żydowskiej w Lublinie wybrano na przewodniczącego Marka Altmana a Hersza Jojna Zylbera na jego zastępcę, władze państwowe w Lublinie nie zgodziły się na taki skład osobowy zarządu Gminy, gdyż mec. Alten wydawał się zbyt radykalnym syjonistą, dlatego przewodniczącym Gminy został Zylber a zastępcą dr Nison Płotkin.
Po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i nasileniu represji wobec Żydów niemieckich, część z nich emigrowała do różnych państw, w tym również do Polski. W Lublinie 17 października 1933 r. mieszczańskie partie żydowskie powołały Zjednoczony Komitet Niesienia Pomocy Uchodźcom z Niemiec. Przewodniczącym komintetu był Nison Płotkin, wiceprzewodniczącą syjonistka Bela Dobrzyńska. Komitet działał do 1937 r., potem musiał przerwać pracę z powodu braku funduszy.
Czas Zagłady
Od września 1939 r. Płotkin wraz z rodziną mieszkał na ul. Staszica 9. Wtedy też przy jego nazwisku zaczęła pojawiać się specjalizacja: lekarz chorób dziecięcych. W lipcu 1940 r. mieszkał przy ul. Zamojskiej 3.
Od maja do września 1941r., wspólnie z dwoma lekarzami Symchą Holcbergiem oraz Szyją Berem Goldwagiem, Nison Płotkin zarządzał Szpitalem Żydowskim. Aktywnie zaczął działać starszy z synów Aleksander. Jego dane pojawiły się na liście pracowników Komitetu Opiekuńczego Miejskiego, który mieścił się na ul. Rynek 8. Aleksander Płotkin pracował w Wydziale Higieny(Gesundheitswesen)2.
Po likwidacji getta na Podzamczu, w listopadzie 1942 r., rodzina Płotkinów ocalała i zamieszkała w getcie na Majdanie Tatarskim. Płotkinowie mieszkali na ul. Rolnej 61, a Nison był jednym z 15 czynnych (posiadających przepustki) lekarzy zarejestrowanych w urzędzie niemieckim. W getcie Płotkin pełnił funkcję kierownika oddziału zajmującego się higieną publiczną. Przyjmował pacjentów również w prowizorycznym szpitalu na Majdanie Tatarskim. W zachowanych w Archiwum Państwowym w Lublinie aktach Rady Żydowskiej w wykazach lekarzy gettowych nazwisko Płotkina pojawia się nieregularnie.
Doktor przez cały czas pobytu w getcie szukał ratunku dla siebie i swoich bliskich. Starszy z synów miał w marcu 1942 r. niespełna 15 lat, młodszy – 7. Pomimo starań i zapewnień o pamięci oraz wdzięczności dawnych pacjentów ojcu trudno było ubłagać kogokolwiek o pomoc. Jak napisała w swoim pamiętniku Ida Gliksztajn:
Cała rodzina miała wybitnie semicki wygląd i nie mógł znaleźć żadnej drogi ocalenia3.
Zdaniem historyka Roberta Kuwałka, żona i synowie Płotkina zginęli w KL Lublin (obóz na Majdanku). Ida Gliksztajn w przywołanych już wspomnieniach o życiu Żydów lubelskich w czasach Zagłady o doktorze napisała:
Spotkałam dr Płotkina i we wzroku jego wyczytałam tyle rozpaczy, że doznałam wstrząsu. [...] Już po likwidacji dowiedziałam się, że na próżno kołatał do swoich byłych aryjskich znajomych i pacjentów o pomoc4.
Nison Płotkin nie widząc nadziei na ocalenie, gdy wymówiono mu miejsce schronienia, popełnił samobójstwo.
Literatura
Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 891,mikrofilm 118899, sygn. 164.
APL, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 891, mikrofilm 118869, sygn. 142.
APL, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Społ-Polit. 1919–1939, sygn. 470.
APL, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Społ-Polit. 1919–1939, sygn. 1894.
Radzik T., Lubelska dzielnica zamknięta, Lublin 1999.
Wajs K., Wajs S, Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997.
Informacje przekazane przez p. Roberta Kuwałka.
Przypisy
- Wróć do odniesienia Por. Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Społ-Polit. 1919-1939, sygn. 470.
- Wróć do odniesienia APL, Rada Żydowskaw Lublinie, sygn. 891, mikrofilm 118869, sygn. 142.
- Wróć do odniesienia Za: R. Kuwałek, Przemiany społeczno-kulturalne w środowisku Żydów lubelskich w XIX i XX w., [w:] Linkowski G., Hawryluk W. (red.), Żydzi lubelscy. Materiały z sesji poświęconej Żydom lubelskim, Lublin 1996, s. 76.
- Wróć do odniesienia Tamże, s. 76.