Nechama Tec (1931–2023)
Nechama Tec – profesor socjologii University of Connecticut, ocalała z Holocaustu, badaczka Zagłady, znana z badań nad rodzajami pomocy pod okupacją nazistowską.
Spis treści
[Zwiń]Życiorys
Nechama Tec urodziła się 15 maja 1931 roku w Lublinie. Przeżyła Holocaust, przyjmując fałszywą chrześcijańską tożsamość. Pod koniec wojny jej rodzina była jedną z nielicznych ocalałych żydowskich rodzin z Lublina. Po wojnie Tec krótko mieszkała w Niemczech i Izraelu. W 1952 roku z mężem, znanym psychiatrą Leonem Tecem, wyemigrowała do USA. Studiowała na Uniwersytecie Columbia, gdzie zdobyła licencjat, a następnie obroniła doktorat z dziedziny socjologii. Pracowała jako profesor nadzwyczajny socjologii, w ostatnich latach była profesorem emerytowanym socjologii na Uniwersytecie w Connecticut. W 2002 roku została mianowana przez prezydenta George’a W. Busha do Rady United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie. Zmarła 3 sierpnia 2023 roku w Nowym Jorku.
Badania
Zainteresowania badawcze Tec zagadnieniami związanymi z tematyką Zagłady rozpoczęły się podczas pracy nad książką wspomnieniową Dry Tears: The Story of a Lost Childhood (Oxford 1984), (wydanie polskie: Suche łzy. Opowieść o utraconym dzieciństwie, Warszawa 2005), w których zmierzyła się z emocjonalnymi konsekwencjami przyjęcia fałszywej chrześcijańskiej tożsamości.
Publikacje Tec skupiały się na niebadanych wcześniej obszarach, takich jak: chrześcijańska pomoc Żydom (When Light Pierced the Darkness: Christian Rescue of Jews in Nazi-Occupied Poland, Oxford 1986), żydowska i chrześcijańska tożsamość (In The Lion's Den. The Life of Oswald Rufeisen, Oxford 1990, wydanie polskie: Daniel w jaskini lwa! Życie Oswalda Rufeisena, Warszawa 2008), zbrojna pomoc Żydów dla Żydów (Defiance. The Bielski Partisans, Oxford 1993), płeć i przetrwanie (Resilience and Courage. Women, Men, and the Holocaust, Yale 2003).
Książka Tec Resistance. How Jews And Christians Fought Back Against Nazis (Oxford 2013, wydanie polskie: Opór. Walka Żydów i Polaków z niemieckim terrorem, Poznań 2014) przedstawia porównawczą analizę żydowskiego i nieżydowskiego oporu przeciwko opresji nazistowskiej. Pionierskie badania nad polskimi chrześcijanami, którzy ryzykowali życiem, ratując Żydów opublikowane w When Light Pierced the Darkness. Christian Rescue of Jews in Nazi-Occupied Poland (Oxford 1986) ustanowiły Tec autorytetem w dziedzinie analizy rodzajów pomocy pod okupacją nazistowską. Autorka dowodzi, że motywem działania większości ratujących były głęboko zakorzenione „wzorce pomagania”, a nie wstrząs wywołany działaniami nazistów. Jej badania wskazały wspólne cechy, które przeczyły tradycyjnym metodom kategoryzacji, takim jak klasa, religia, sytuacja ekonomiczna.
Suche łzy – opowieść autobiograficzna
W USA Suche łzy ukazały się w 1982 roku, w Polsce dopiero w 2005 roku. Głównie dzięki zaangażowaniu się wielu osób, m.in. Barbary Engelking i Moniki Adamczyk-Garbowskiej. Dla Nechamy Tec amerykańskie wydanie autobiografii okazało się wielkim przełomem zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Autorka odkryła nowe pole badań naukowych. Od tej pory problematyka związana z Zagładą była ważnym elementem, wokół którego koncentrowała się jej praca naukowa.
Suche łzy to autobiografia, której nie powinno się traktować jako dokumentu historycznego. Zamiarem Nechamy Tec było przedstawienie rzeczywistości doświadczonej przez dziecko z zachowaniem jego perspektywy. Czas Zagłady był czasem okrutnym, lecz w książce Tec nie jest jedynym z przedstawionych. Niezwykle ciekawe są fragmenty, które dotyczą opisu przedwojennego Lublina. Pamięć Tec jest tym cenniejsza dla lublinian, gdyż przekazuje informacje o miejscach obecnie nieistniejących. Nie ma już kamienicy, w której mieszkała rodzina Bawników ani ulicy Pijarskiej, przy której stał ów dom. A choć można udać się pod adres Lubartowska 2, to zamiast fabryki świec ojca autorki, ujrzymy zaniedbany budynek. Żadne z tych miejsc nie jest już tym samym miejscem. To pustka, którą wypełnić może tylko pamięć pisarki. Suche łzy są opowieścią o losach rodziny, jednej z trzech rodzin Żydów lubelskich, której w całości udało się przeżyć wojnę.
Opór
W 2008 roku książka Nechamy Tec Defiance została zekranizowana. W filmie wyreżyserowanym przez Edwarda Zwicka, aktorzy Liev Schreiber, Jamie Bell i Daniel Craig wcielili się w braci Bielskich, przywódców największej zbrojnej akcji ratunkowej Żydów przeprowadzonej przez Żydów podczas II wojny światowej. Tuvia Bielski (w tej roli Daniel Craig) przewodził brygadzie żydowskich partyzantów w lasach Białorusi. Jej liczebność przekroczyła pod koniec wojny 1200 osób.
„Po wojnie Tuvia Bielski (…) pozostał w dużej mierze niezauważony (…) Nechama Tec wydobyła go z zapomnienia, a Edward Zwick i Daniel Craig przypieczętowali teraz jego miejsce w nieśmiertelności” – napisał David Denby w recenzji filmu dla "New Yorkera” z 2009 roku. Edward Zwick napisał w przedmowie do drugiego wydania książki: „To genialna narracja, napisana ze zrozumieniem i zdolnością analizy, które może zapewnić jedynie poświęcenie tematowi znacznej części życia”.
Nagrody i wyróżnienia
Za swoje publikacje otrzymała wiele nagród, między innymi nominację do nagrody Pulitzera i międzynarodową nagrodę im. Anny Frank. Nechama Tec była członkinią Rady Naukowej YIVO w Nowym Jorku i laureatką wielu doktoratów honorowych. Pracowała także w Radzie Naukowej rocznika Zagłada Żydów. Studia i Materiały
, wydawanego przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN.
Została ponadto uhonorowana wieloma nagrodami i tytułami w tym:
1991 – Christopher Award za In the Lion’s Den;
1994 – międzynarodowa nagroda im. Anny Frank za Defiance;
2003 – National Jewish Book Award (od Jewish Book Council w kategorii najlepsza książka o tematyce żydowskiej) za Resilience and Courage.
Wizyta w Lublinie
W październiku 2005 roku Nechama Tec po raz drugi – od chwili jego opuszczenia – odwiedziła rodzinne miasto:
Obecnie przyjazd do Lublina to podróż do świata dzieciństwa. Czuję pewne ciepło, ale i smutek, bo niczego już nie ma.
Dlatego duże wrażenie zrobiła na niej wędrówka po wystawie Lublin. Pamięć Miejsca w Bramie Grodzkiej, gdzie pisarka mogła wraz z rodziną obejrzeć fotografie, plansze oraz makietę dawnego miasta żydowskiego w Lublinie.
Wybrane publikacje
- Grass Is Green in Suburbia: A Sociological Study of Adolescent Usage of Illicit Drugs, Libra Pub 1974.
- Dry Tears: The Story of a Lost Childhood, University Press, Oxford 1984.
- When Light Pierced the Darkness: Christian Rescue of Jews in Nazi-Occupied Poland, University Press, Oxford 1986.
- In The Lion's Den: The Life of Oswald Rufeisen, University Press, Oxford 1990.
- Defiance: The Bielski Partisans, University Press, Oxford 1993.
- Resilience and Courage: Women, Men, and the Holocaust, University Press, Yale 2003.
- Letters of Hope and Despair, University Press, Cambridge 2007.
- Resistance: Jews and Christians Who Defied the Nazi Terror, University Press, Oxford 2013.
Publikacje w języku polskim
- Suche łzy. Opowieść o utraconym dzieciństwie, tłum. Katarzyna Mantorska, Monika Adamczyk-Garbowska, Baobab, Warszawa 2005.
- Daniel w jaskini lwa. Życie Oswalda Rufeisena, tłum. Barbara Nowak, Dariusz Misiuna, Nowy Świat, Warszawa 2008.
- Opór. Walka Żydów i Polaków z niemieckim terrorem, tłum. Jędrzej Polak, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014.
Wywiady
- Nechama Tec: Jak ocalałam, rozmawiał Jarosław Mikołajewski, „Gazeta Wyborcza”, 25.11.2005.
- O pomocy, o ratowaniu Żydów i o badaniu Zagłady – z profesor Nechamą Tec rozmawia Małgorzata Melchior, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4, s. 539–555.
Teksty wspomnieniowe
Czytaj więcej:
Agnieszka Góra-Stępień, Historia Nechamy Tec i Nimroda Ariava, blog.teatrnn.pl
