Młyn parowy na Kośminku w Lublinie
Budynki dawnego młyna i piekarni położone przy ulicy Długiej 5 należą do najstarszych obiektów przemysłowych na terenie Lublina.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
ul. Długa 5
Budynki dawnego młyna znajdują się w rozwidleniu ulic Garbarskiej i Długiej, w pobliżu rzeki Czerniejówki.
Funkcja
młyn parowy, piekarnia parowa, gorzelnia
Historia
W połowie XIX wieku na terenie zajmowanym obecnie przez dawny zespół młyna parowego znajdowały się kopalnie kamienia budulcowego, tzw. wapienniki, które wykupił w 1857 roku Michał Kośmiński wraz z wspólnikami Antonim Hemplem i Sewerynem Balickim. Wkrótce potem zlikwidowali oni kopalnię, a w jej miejsce postanowili wybudować osadę przemysłową skupioną wokół młyna parowego. Projekt sporządził w 1858 roku inż. Feliks Bieczyński. Obejmował on nie tylko budynki przemysłowe, ale także domy dla robotników i urzędników oraz rozległy park miejski, pierwotnie zlokalizowany na terenach dawnej fabryki maszyn rolniczych Wolskiego. Zamysł został zrealizowany częściowo i objął tylko część przemysłową.
W 1861 roku wybudowano młyn parowy i magazyn, a 1863 roku piekarnię parową (pierwszą w Lublinie). Zapewne niedługo potem cały zespół otoczono murowanym ogrodzeniem. Piekarnia wkrótce zbankrutowała, dlatego też zmieniono funkcję budynku, przerabiając go na gorzelnię. Pod koniec XIX wieku zespół młyna parowego nabył Jojne Hersz Zylber, który w 1901 roku wybudował poza zespołem – nad brzegiem Czerniejówki – nowy budynek gorzelni, zlikwidował młyn i przerobił istniejące obiekty na magazyny. Gorzelnia otrzymała nazwę "Rektyfikacja spirytusu Kośminek".
W 1923 roku magazyny zostały przejęte za długi Zylbera przez Bank Handlowy w Łodzi, a następnie w 1933 roku przez Polski Monopol Tytoniowy. W tym okresie na terenie zespołu znajdowało się osiem murowanych budynków magazynowych i dwa budynki mieszkalne. Po II wojnie światowej cały zespół został przejęty na własność Skarbu Państwa i oddany w użytkowanie spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, która nadal wykorzystywała budynki w celach magazynowych. W okresie użytkowania część budynków została rozebrana, a część gruntownie przebudowana.
Obecnie zachowały się trzy najstarsze obiekty – dawny młyn parowy, piekarnia oraz magazyn. W 1993 roku cały zespół przeszedł na własność Spółdzielni Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska".
Kalendarium
1857 – Michał Kośmiński wraz ze wspólnikami wykupuje kopalnie kamienia
1858 – Feliks Bieczyński sporządza projekt osady przemysłowej
1861 – budowa młynu parowego i magazynu
1863 – budowa pierwszej piekarni parowej
1901 – Jojne Hersz Zylber likwiduje młyn i buduje gorzelnię
1923 – własność Zylbera zostaje przejęta za długi
po 1945 – budynki przechodzą na własność Skarbu Państwa
Architekt
Feliks Bieczyński – projekt osady przemysłowej, skupionej wokół młyna
Opis budynku
Dawny młyn parowy – obecnie magazyn – murowany, na planie wydłużonego prostokąta, z dwoma późniejszymi skrzydłami od wschodu. Czterokondygnacyjny, nakryty dwuspadowym dachem, pobitym ocynkowaną blachą. Stropy z drewnianych belek.
Układ wnętrza jednoprzestrzenny, z żelbetową klatką schodową. Wewnątrz posadzki z wylewki betonowej. Okna ościeżnicowe dwuskrzydłowe, z nadświetlem, zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacja zachodnia symetryczna, jedenastoosiowa, podkreślona w narożach lizenami, z niesymetrycznym parterem, wydzielonym szerokim gzymsem kordonowym. Całość zwieńczona uskokowym gzymsem koronującym.
Elewacja północna symetryczna, dwuosiowa z trzema metalowymi podestami w formie balkonów na osi. Elewacja południowa symetryczna, jednoosiowa, w dolnej kondygnacji późniejsza przybudówka. Elewacja wschodnia symetryczna, jedenastoosiowa, przesłonięta dwoma skrzydłami na rzucie prostokąta, o dwóch kondygnacjach, nakrytych dwuspadowymi dachami, z niewielkimi oknami, zamkniętymi łukiem odcinkowym.
Dawny magazyn zbożowy murowany, na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z wysokim przyziemiem, nakryty dwuspadowym dachem, pobitym blachą ocynkowaną. Konstrukcja dachowa drewniana, krokwiowo-kleszczowa. Stropy drewniane. Wnętrze jednoprzestrzenne. Okna prostokątne lub kwadratowe, w metalowych ramach, wielokwaterowe. Elewacja północna symetryczna, dziesięcioosiowa, z drzwiami w przyziemiu, niemal identyczna jest elewacja południowa. Elewacja wschodnia i zachodnia bez podziałów osiowych.
Dawna piekarnia murowana, otynkowana z trzech stron, dwukondygnacyjna, na planie prostokąta, z wysokim przyziemiem, nakryta dwuspadowym dachem, pobitym eternitem, z dużym kominem na kalenicy. Konstrukcja dachowa drewniana, krokwiowo-kleszczowa. Wnętrze jednoprzestrzenne. Drewniane stropy.
Elewacja południowa symetryczna czteroosiowa, zwieńczona schodkowym szczytem. W dolnej części artykułowana czterema szkarpkami. Elewacja północna niemal identyczna, pozbawiona drzwi wjazdowych. Elewacja wschodnia niesymetryczna, ośmioosiowa, przedzielona analogicznymi szkarpkami. Nad oknami górnej kondygnacji daszek okapnikowy z eternitu, wsparty na belkach. Elewacja zachodnia niesymetryczna, ośmioosiowa, przesłonięta w dolnej części współczesną dobudową, niemal w całości pozbawiona tynków.
Stan zachowania
Budynki dawnego młyna należą do najstarszych obiektów przemysłowych na terenie Lublina. Architektura zespołu bez detalu architektonicznego, z przebudowanymi wnętrzami pozbawionymi pierwotnego wyposażenia. Jedynym wyróżnikiem jest nieco bogatszy wystrój elewacji dawnej piekarni ze schodkowymi szczytami.
Stan zachowania poszczególnych budynków jest zły. Niemal wszystkie są pozbawione pierwotnych tynków. Okna osadzone są w pordzewiałych ramach, z licznymi ubytkami szkieł.
Literatura
Studziński J., Zespół dawnego młyna parowego na Kośminku, [w:] Czerepińska J., Michalska G., Studziński J., Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, t. II, s. 1, maszynopis opracowany na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków, Lublin 1996.