Miasteczka Lubelszczyzny
|
|
|
Rynek w Tyszowcach. 1917 rok. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Roberta Horbaczewskiego |
Charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego przedwojennej Lubelszczyzny było małe miasteczko. Było podstawowym elementem układu osadniczego regionu lubelskiego, w skład którego wchodziły miasta i miasteczka. Jedną z charakterystycznych cech małych miasteczek znajdujących się na terenie Lubelszczyzny była obecność w nich, obok ludności polskiej, ludności żydowskiej, prawosławnej, jak też unickiej. Tworzyło to unikalny w skali europejskiej krajobraz kulturowy.
>>> mapa i spis miasteczek Lubelszczyzny
>>> czytaj więcej o przeobrażeniach krajobrazu miasteczek
Spis treści
[Zwiń]Miasteczko
W 1910 roku E. Łuskina pisała: (...) Miasteczko, będąc formą przejściową między wsią i dużym miastem, może łatwo połączyć najlepsze cechy obu i stać się ostoją pogodnego życia rodzinnego, w średnich ramach zamożności i wymagań, które zawsze pozostaną przeciętną społeczeństw.
>>> czytaj więcej o miasteczku i jego przestrzeni jako fenomenie kulturowym
Miasta i miasteczka są podstawowym elementem struktury urbanistycznej kraju. Małe miasta stanowią rodzime dziedzictwo kulturowe, są nie tylko zbiorem obiektów i miejsc, ale są tworami żywymi wciąż zmieniającymi się w czasie.
>>> czytaj więcej o dziedzictwie kulturowym miasteczek
Miasteczka zlokalizowane na terenie Lubelszczyzny to w większości miasteczka wielokulturowe, w których w okresie do II wojny światowej zamieszkiwali obok siebie przedstawiciele kilku religii lub narodowości. Przykładami takich miasteczek wielokulturowych są: Szczebrzeszyn, Hrubieszów, Tomaszów Lubelski, Kraśnik, Turobin, Bychawa. Zewnętrznie miasteczko wielokulturowe charakteryzuje się obecnością świątyń i cmentarzy różnych wyznań w obrębie jednej struktury urbanistycznej oraz wzajemnym przenikaniem się wpływów kultury, sztuki i obyczaju.
>>> czytaj słowniczek pojęć związanych z przestrzenią miasteczek
Odmianą miasteczka wielokulturowego było żydowskie sztetł, pośród których na terenie Lubelszczyzny wymienić można Frampol, Turobin, Lubartów. Sztetl (sztetlech, jid. małe miasteczko) to według definicji mała, prowincjonalna gmina żydowska w przedwojennej wschodniej Europie. Żydowska wspólnota zamieszkująca sztetł charakteryzwiała się specyficznym układem społecznym i obyczajowością. Sztetle z terenu Lubelszczyzny (m.in. Aleksandrów, Biłgoraj, Chełm, Goraj, Hrubieszów, Krasnobród) są tłem utworów noblisty Isaaca Bashevisa Singera.
>>> czytaj więcej o sztetlu
>>> zobacz wirtualną makietę przedwojennego Józefowa Biłgorajskiego
Fenomen kulturowy miasteczka
Jednym ze sposobów ochrony dziedzictwa kulturowego miasteczek jest inwentaryzacja dziedzictwa, polegająca na opisie podstawowych elementów składających się na krajobraz kulturowy. Do elementów tego opisu należą: historia, w tym historia funkcjonowania w miejscowości instytucji kościelnych różnych wyznań, spis zabytków architektury, spis zabytków ruchomych, a także spis wartości niematerialnych. Karta Dziedzictwa Kulturowego Miejscowości, jaka powstaje w wyniku szczegółowej analizy, może być podstawą do stworzenia programu ochrony czy też programu edukacyjnego związanego z dziedzictwem kulturowym miasteczka. Edukacja dotycząca dziedzictwa jest konieczna w celu uświadomienia społecznościom lokalnym wartości jakie tkwią w układzie urbanistycznym ich miasteczek. Ogół społeczności małomiasteczkowej nie ceni ani dobrej architektury, ani kompozycji urbanistycznej, ani też właściwego kształtowania przestrzeni. Prowadzi to do zaniku cech własnych krajobrazu, który w konsekwencji bezpowrotnie traci swoją oryginalność i tożsamość. Uświadamianie w dziedzinie przestrzeni jest zadaniem niezwykle trudnym.
>>> więcej informacji o "Karcie dziedzictwa kulturowego miejscowości" opracowanej w zespole prof. Zbigniewa Myczkowskiego
Miasteczka Lubelszczyzny w działaniach Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”
Popularyzacją zagadnień związanych z małymi miasteczkami Lubelszczyzny i ich wielokulturową tradycją zajmuje się od 2001 roku Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”. Projekty związane z tą tematyką, zrealizowane i realizowane przez Ośrodek, to:
„Zapomniana Przeszłość – Wielokulturowe Tradycje Lubelszczyzny”
„Śladami opowiadań Singera. Literacki przewodnik po Lubelszczyźnie”
„Wirtualne Miasteczko. Wirtualna makieta przedwojennego Józefowa Biłgorajskiego”
Projekt „Shtetl Routes. Obiekty żydowskiego dziedzictwa kulturowego w turystyce transgranicznej”
