Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Ośrodek chroni i udostępnia dla zwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego na wystawach w Bramie Grodzkiej, Lubelskiej Trasie Podziemnej, Piwnicy pod Fortuną, Teatrze Imaginarium oraz Domu Słów.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Ośrodek chroni i udostępnia dla zwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego na wystawach w Bramie Grodzkiej, Lubelskiej Trasie Podziemnej, Piwnicy pod Fortuną, Teatrze Imaginarium oraz Domu Słów.

Majer Jehuda Szapiro (1887–1933)

(03.03.1887, Suczawa na Bukowinie – 27.10.1933, Lublin). Rabin, rektor i budowniczy lubelskiej Jesziwy.

Wykładowcy i studenci Jesziwy
Wykładowcy i studenci lubelskiej Jesziwy, fot. Abram Zylberberg, przed 1933 rokiem.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Pochodzenie i edukacja religijna Majera SzapiroBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 3 marca 1887 r.w Suczawie na Bukowinie. Wywodził się z zamożnej rodziny chasydzkiej o tradycjach rabinackich. Jego ojcem był miejscowy rabin Jakub Szamszon (w linii męskiej potomek słynnego Pinchasa Szapiry z Korca, zwolennika Baal Szem Towa), a matką Margula z rodu Szor (córka Samuela Icchaka – rabina w Monasterzyskach).

Od najmłodszych lat pobierał gruntowne, domowe wykształcenie religijne, ze szczególną pilnością studiując Talmud. Od 7 do 13 roku życia, pod kierunkiem rabina Salomona z Suchostawu, a od 13 roku życia kontynuował naukę u swojego dziadka, rabina w Monasterzyskach, aż do jego śmierci w 1903 r. Następnie studiował Kabałę u rabina suczawskiego Szaloma Moskowicza.

Samodzielnie zapoznawał się z zasadami astronomii i kalendarza oraz literaturą chasydzką. Z powodu swoich postępów w studiowaniu już w bardzo młodym wieku zyskał rozgłos wśród talmudystów z Galicji. Przygotowywał się do objęcia stanowiska rabina studiując u słynnego ze swej erudycji rabina Szwadrona. Już w młodych latach wykształcił własny system studiów nad Talmudem posługując się XVII- wieczną metodą badania Talmudu zwaną pilpulem:

Ujmował on z jednego punktu widzenia rozproszone po całym Talmudzie, a nawet Midraszach, zdania i sentencje danego tanaity lub amoreja,chociażby odnosiły się do najróżniejszych spraw i zagadnień. Wykazał on, że wszystkimi tymi sentencjami kierowała jakaś naczelna myśl przewodnia, charakterystyczna dla danego mędrca talmudycznego.W ten sposób udało mu się wyjaśniać nie tylko jakąś głębszą myśl Talmudu, lecz i odtwarzać cały światopogląd, indywidualne nastawienie psychiczne danego tanaity czy amoreja1.

Dzięki swojej wiedzy już w wieku 16 lat po 10-dniowym egzaminie u lwowskiego rabina Jicchaka Jehudy Szmelkesa uzyskał poświadczenie rabinackie niezbędne do uzyskania dyplomu. Otrzymał również świadectwo wiedzy rabinackiej od rabina Szwadrona i rabina Majera Araka z Buczacza.

Działalność Szapiry w latach 1906–1914 – wprowadzanie reform w szkolnictwie religijnymBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1906 r., mając 19 lat ożenił się z Małką Tową, córką chasyda Jakuba Breitmana, właściciela dóbr ziemskich z Tarnopola. Od 1906 do 1910 r. przebywał w mieście, jako popularny i szanowany znawca Talmudu uczestnicząc w odbywających się u teścia dysputach talmudycznych. W tym czasie, na konferencji zorganizowanej przez Izraela Friedmana w Czerniowcach, zapoznał się z projektowaną przez niego reformą szkolnictwa wyznaniowego.

Szapiro zaczął ją kontynuować w Glinianach koło Lwowa, gdzie w 1910 r. objął stanowisko rabina. W tym małym miasteczku, własnym kosztem, przeprowadził reformę szkolnictwa ortodoksyjnego: otworzył cheder z dwoma równoległymi kursami. Pierwszy obejmował studiowanie Pisma i literatury religijnej i skierowany był do bogatszych uczniów, którzy mogliby w przyszłości kontynuować naukę w jesziwie. Drugi obejmował, użyteczne w życiu codziennym, wiadomości i umiejętności dotyczące praktycznego stosowania kultu oraz  naukę rzemiosła np. krawiectwa. Wprowadził dyplomy dla najzdolniejszych uczniów, zmienił system wynagradzania mełameda na stałą pensję, powołał komitet, którego członkowie mieli dbać o poziom kształcenia w miejscowej Talmud-Torze i nadzorować jej sprawy finansowe. Rozpoczął też budowę nowej siedziby szkoły, a dla najzdolniejszych studentów założył jesziwę, w której ci nie tylko poznawali Torę, ale również np. zasady zachowania się przy stole.

Wszystkie te innowacje były przygotowaniem do podjęcia w przyszłości budowy Jesziwy lubelskiej. Po krótkim pobycie (w 1912 r.) w Niemczech, spowodowanym chorobą żony, kontynuował wprowadzanie reform: w 1913 r. otworzono w nowo postawionym budynku jesziwę pod nazwą Bnej Tora, otworzono Towarzystwo Opieki nad niezamożnymi chorymi pod nazwa Biur Chocim, a także otwarto bezprocentowa kasę zapomogowo – pożyczkową.

Działalność publiczna Majera Szapiry w latach 1914–1920Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1914 r., doceniony przez kierownictwo galicyjskiej ultraortodoksyjnej organizacji Agudas Isroel (Związek Izraela), został kierownikiem departamentu oświaty w jej wschodniogalicyjskim oddziale. Wybuch pierwszej wojny światowej, którą spędził w Tarnopolu i Lwowie przerwał działalność Majera Szapiry w Agudas Isroel. Rabin oddał się studiom talmudycznym i korespondencji ze znanymi talmudystami. Nie porzucił  jednak działalności społecznej – współorganizował w mieście Komitet Ratunkowy. 

Działalność Szapiry w Sanoku w latach 1920–1923Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1920 r., po zakończeniu wojny, Majera Szapiro mianowano rabinem w Sanoku, gdzie m. in. założył kolejną  jesziwę oraz pismo zatytułowane „Eszkol”. W 1922 r., dzięki swojej przemowie dotyczącej powrotu do wielkich tradycji żydowskiego życia naukowego, został przewodniczącym Agudas Isroel w Polsce. Z ramienia tej partii nominowano go na kandydata do sejmu – 5 listopada 1922 r. po udanej kampanii uzyskał mandat.

Szapiro posłem na sejm RP w latach 1923–1927Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W sejmie drugiej kadencji był jednym z sześciu reprezentantów Agudy. Na posiedzeniach występował jako przeciwnik zmian, jakie próbowali wprowadzić posłowie z nieortodoksyjnych środowisk żydowskich naruszających tradycyjny model wychowania i nauczania dzieci i młodzieży w szkołach ortodoksyjnych. Krytykował także pozostałości prawne dawnych systemów ustrojowych dyskryminujących ludność żydowską. Po zakończeniu kariery poselskiej w 1927 r. poświęcił się dalszym studiom nad Talmudem.

Działalność Szapiry w Piotrkowie TrybunalskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od 1924 r.w związku z trudnościami z dojazdem z odległego Sanoka do Warszawy przyjął stanowisko rabina w Piotrkowie Trybunalskim. Tu skupił wokół siebie grupę młodych chasydów, późniejszych uczniów Jesziwy lubelskiej. Ponadto otworzył szkolę elementarną i jesziwę o nazwie Bnej Tora oraz założył ortodoksyjny tygodnik „Di Jidysze Sztyme”. Nie zaniedbywał pracy naukowej – wydał zbiór responsów  poświęconych kwestiom rytualnym pt. Or ha – Me’ir  (Światło świecące).

Metoda studiowania Talmudu Daf Jomi (Karta dzienna)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1923 r., na pierwszym zjeździe Światowego Kongresu Agudas Isroel w Wiedniu, wystąpił z projektem nazwanym Daf Jomi (Karta Dzienna), który dotyczył ogólnoświatowego  ujednolicenia studium Talmudu Babilońskiego. Metoda polegała na studiowaniu każdego dnia jednej i tej samej karty Talmudu (dwie strony) przez wszystkich czytających codziennie Talmud Żydów po to, by czytali ten sam fragment. Okres przestudiowania całości (2711 kart) obejmował około siedem i pół roku, następnie zaczynano lekturę od nowa.

Lubelska działalność Majera Szapiry w latach 1923–1924Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dążeniem Majera Szapiry w trakcie jego lubelskiej działalności była budowa Jesziwy. Po raz pierwszy myśl otwarcia wielkiej, nowoczesnej uczelni talmudycznej przedstawiona została przez Szapirę w 1923 r. na światowym kongresie Agudy w Wiedniu. Wybór miasta w którym miała być zlokalizowana Jesziwa nieprzypadkowo padł na Lublin. Lublin był nie tylko siedzibą dużej gminy żydowskiej, w którym najliczniejszą grupę stanowili ortodoksi, a zwłaszcza liczni w mieście chasydzi, ale także zajmował ważne miejsce w dziejach nauki talmudycznej i tradycji żydowskiej. Tutaj działała jedna z pierwszych na ziemiach polskich hebrajskich drukarni, tu zbierał się Waad Arba ha-Aracot (Sejm Czterech Ziem) i  istniała jedna z pierwszych w tej części Europy akademia talmudyczna. Usytuowanie przyszłej uczelni w  mieście o tak bogatych tradycjach, wysokim odsetku ludności ortodoksyjnej oraz silnych wpływach chasydzkich, miało nawiązać do owych wielkich tradycji Lublina nazywanego Jerozolimą Królestwa Polskiego.

Starania i budowa lubelskiej JesziwyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budowa w Lublinie pierwszej na ziemiach polskich nowoczesnej uczelni rabinackiej  miała stać się impulsem do budowy tego typu  uczelni w całym żydowskim świecie. Dzięki podarowanemu przez Archenbaunona placu już w tym samym roku mogły rozpocząć się prace budowlane, a w maju 1924 r. uroczyście położono kamień węgielny pod budowę uczelni rabinackiej. Równocześnie rozpoczęto zbieranie funduszy. Zawiązał się specjalny Komitet Budowy Wyższej Uczelni Religijnej (Keren Hatora) z Szapiro na czele. Zbierano datki również do specjalnych puszek umieszczonych w zakładach, pracowniach, a także prywatnych domach żydowskich. W latach 1924-1925 Szapiro kwestował także w Europie, a w latach 1926-1928 w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Polsce. Dzięki uzyskanej podczas kwest sumie, ofiarności samego rabina i całej społeczności żydowskiej, oraz pożyczce z BGK udało się 24 czerwca 1930 r. oddać do użytku wspaniały sześciokondygnacyjny gmach uczelni. Jej rektorem został Szapiro, który także w nocy z 24 na 25 czerwca 1930 r. został wybrany głównym rabinem gminy lubelskiej.

Śmierć Majera SzapiroBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rabin Majer Szapiro kierował uczelnią niecałe trzy lata. Opracował wówczas program nauczania oparty na dorobku chasydów i wzorowany na litewskich uczelniach talmudycznych, oraz dobrał kadrę wśród najlepszych talmudystów. Uważany był za wspaniałego nauczyciela, dlatego wielkim ciosem była jego niespodziewana śmierć w nocy z czwartku na piątek 27 października 1933 r. Do swych ostatnich chwil troszczył się o sprawy uczelni, prowadził korespondencję, wydawał polecenia. Następcą  na  stanowisku rektora uczynił cadyka Salomona Eigera.

Pogrzeb rabina (miał zaledwie 46 lat) sprowadził do Lublina tłumy Żydów z całej Polski, a także przedstawicieli  władz miejskich i rządu polskiego, którzy odprowadzili jego ciało na tzw. nowy cmentarz żydowski przy ulicy Walecznych. Jego imieniem nazwano w 1934 r. budynek lubelskiej Jesziwy.

Lublin, Pogrzeb Majera Szapiry - widok na ul. Lubartowską
Lublin, Pogrzeb Majera Szapiry - widok na ul. Lubartowską (Autor: nieznany)

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kuwałek R., Wysok W., Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin 2001.

Radzik T., Uczelnia Mędrców Lublina, Lublin 1994.

Seidman H., Szlakiem nauki talmudycznej: wiedza judaistyczna a Wyższa Uczelnia Talmudyczna w Lublinie, Warszawa 1934.

Zieliński K., Zielińska N., Jeszywas Chachmej Lublin (Uczelnia Mędrców Lublina), Lublin 2003.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia K. Zieliński, N. Zielińska, Jeszywas Chachmej Lublin (Uczelnia Mędrców Lublina), Lublin 2003, s. 53.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Słowa kluczowe