Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Larvik – historia miasta

Spośród krajów skandynawskich Larvik w Norwegii posiada najwięcej drewnianych domów. W spisie przygotowanym w 1972 roku w związku z kongresem ICOMOS dotyczącym drewnianych miast w Skandynawii, na osiedlach Langestrand i Torstrand zanotowano 1115 drewnianych budynków. 

 

Port w Larviku

Spis treści

[RozwińZwiń]

Historia LarvikuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Najstarszy znany zapis nazwy Larvik pochodzi z 1512 roku, kiedy holenderscy żeglarze wzmiankują zatokę, nazywając ją Laghervik. 
 
Dwa najważniejsze warunki rozwoju przyszłego miasta zapewniała rzeka Farris, umożliwiająca eksport drewna, oraz tartak w Farriselven, datowany na 1539 rok. Gospodarstwa znajdujące się wokół zatoki Larvik należały do duńskiego szlachcica, który stopniowo przejął kontrolę nad przemysłem drewnianym. On również otworzył hutę, która wkrótce stała się jedną z najważniejszych w Norwegii.
 
Osadnictwo w Larvik rozpoczęło się około 1620 roku. Mała lokalna społeczność liczyła na początku około 200 osób. Rozwój przemysłu oraz powstanie bogatej klasy średniej przyczyniło się do otwarcia w 1665 roku w Larvik portu stanowiącego część obszaru Tønsberg. W tym czasie liczba ludności jest szacowana na 600–700 osób.
 
W 1671 roku ustanowione zostało hrabstwo Larviku dla Ulrika Fredrika Gyldenløve, norweskiego namiestnika i syna króla. Gyldenløve był jednym z najbardziej prominentnych arystokratów królestwa duńsko-norweskiego. Larvik stanowił jego prywatną posiadłość. Miasto było zarządzane przez urzędników hrabiego i nie posiadało typowych praw miejskich. Znaczenie Larviku wzrosło w 1750 roku ze względu na powstanie tu bazy marynarki wojennej – Fredriksvern. Do 1814 roku Norwegia była pod duńskim panowaniem, kiedy rozpoczęła się nowa epoka w historii kraju, Larvik stopniowo przekształcił się w norweskie miasto średniej wielkości.
 
Już od czasów średniowiecznych przez teren obok dzisiejszego Larviku przebiegał ważny szlak komunikacyjny. Miasto rozwinęło się na stromym zboczu, znajdującym się przy zatoce, przerywanej wąskimi cieśninami. Główna arteria komunikacyjna – Storgaten, powstała w XVII wieku, została wytyczona wzdłuż wzgórza Bøkkerberget do cypla Tollerodden. Od Storgaten odbiegała ulica, kończąca się podłużnym placem. Całość założenia układała się w kształt wachlarza, łącząc morze z nadmorskimi budynkami.
 
Larvik posiadał dwa przedmieścia, które rozwijały się równolegle z miastem. Langestrand (na zachodzie) był miejscem, w którym znajdowała się huta żelaza i domy robotników, zaś Torstrand (na wschodzie) był zamieszkany pozostałe klasy społeczne.
 
Zabudowa, podobnie jak w innych tego typu miejscach w Norwegii, była zdominowana przez drewniane domy do czasu, gdy rozwój przemysłowy i pożary na początku XX wieku doprowadziły do stopniowego zanikania architektury drewnianej. W XVII i XVIII wieku nad morzem znajdowały się drewniane hangary na łodzie, za nimi zaś ulokowane były najbogatsze i największe domy głównej ulicy. Piętrowe domy dominowały przy głównych ulicach, posiadały duże pokoje oraz okna w drewnianych ramach. Poza ich obrębem znajdowały się mniejsze domy, stawiane na stokach pagórków. Ulice były pokryte piaskiem, a nie brukiem. Gdzieniegdzie przed wejściem do domu znajdowała się kamienna płyta. Domy budowane były z bali, które najczęściej nie były pokrywane farbą ani szalunkiem. Większość posesji miała w swoim obrębie mały ogród. 
 
 
 
Widok na zatokę Larvik

Hrabiowie LarvikuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W roku 1380 Norwegia przystąpiła do unii personalnej z Danią, która trwała 434 lata. W epoce monarchii absolutnej, w latach 1660–1844, cała władza sprawowana była przez króla duńskiego w Kopenhadze. Szlachcic Ulrik Frederik Gyldenløve został mianowany namiestnikiem norweskim w 1664 roku. Gyldenløve był nieślubnym synem króla, a hrabstwo Larvik zostało ustanowione w 1671 w celu zapewnienia mu bogactwa i prestiżu.
 
Jako duńskie hrabstwo Larvik znajdował się bliżej dworu duńskiego niż jakiekolwiek inne miasto w Norwegii. Jego kultura, architektura, rzemieślnictwo i tradycje pozostawały pod obcymi wpływami.
 
Hrabiowie Larviku:
Ulrik Frederik Gyldenløve (1671–1704);
Ferdinand Anton Danneskiold-Laurvig (1704–1754);
Frederik Ludvig Danneskiold-Laurvig (1754–1762);
Christian Conrad Danneskiold-Laurvig (1762–1783);
Christian Ahlefeldt-Laurvig (1785–1791);
Frederik Ahlefeldt Laurvig (1791–1805).
 

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

95000 p.n.e. – pierwsze ślady osadnictwa w erze mezolitycznej;
800–900 n.e. – przystań wikingów w Kaupang;
1000 – Heidarheimr (Hedrum) jest religijnym i kulturowym centrum;
1100–1500 – okres świetności posiadłości Manvik i Brunla;
1520 – duńscy szlachcice rozpoczynają przedprzemysłowe działania związane z rzeką Farris i rezydencją w Fresje;
1633 – Larvik uzyskuje urząd celny;
1671 – ustanowienie hrabstwa Larvik, miasto dostaje status Rezidentstad;
Lata 70. XVII wieku – budowa kościoła i rezydencji hrabiego w Larviku. Wzrasta znaczenie Larviku jako miasta portowego i przemysłowego w monarchii absolutnej;
1735 – budowa szpitala w Larviku. Jest to jedna z pierwszych społecznych instytucji w Norwegii;
1747 – pierwsze poszerzenie granic miejskich;
1750 – budowa bazy marynarki wojennej Fredriksen;
1792 – pierwszy duży pożar miasta;
1805 – objęcie hrabstwa przez króla duńskiego;
1820 – przedmieścia Langestrand i Torstrand zostają włączone w granice miasta;
1821 – hrabstwo Larviku zostaje usunięte na rzecz hrabstw Laurvig i Jarlsberg;
1837 – duński adwokat i szlachcic Wilum Frederik Treschow przejmuje posesje hrabstwa i posiadłości miejskie;
1874 – kolejne poszerzenie granic miasta;
Lata 80. XIX wieku – powstanie budynku Larvik Spa, wczesna faza przemysłu obróbki kamienia, linie telefoniczne;
1881 – budowa linii kolejowej;
1884 – pożar miasta;
1902 – pożar miasta;
1920 – plan miejski dla rozwoju portu i kolei;
1937 – stałe połączenie promem z Danią;
1948 – poszerzenie granic miejskich;
1951 – zmiana planów miejskich;
1988 – miasta Larvik i Stavern oraz okręgi rolne Hedrum, Tjølling i Brunlanes zostają włączone w granice gminy Larvik.

DemografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Około 1700 roku Larvik liczył od 1200 do 1400 mieszkańców. W 1769 roku w Norwegii przeprowadzono narodowy spis ludności. Doliczono się wtedy w Larviku 2154 mieszkańców, włączając w to Langestrand i hutę Fritzøe. Wskazuje to na ciągły wzrost liczby ludności w Larviku, przy jednoczesnym spadku tempa wzrostu. W 1820 roku Larvik był wciąż dość małym miastem zamieszkałym przez 2500 osób. W 1835 liczba ta wzrosła do 3413, a następnie 11 000 w 1885 roku.
Dziś (2015) gmina Larvik ma około 40 000 mieszkańców, z czego 23 100 mieszka w samym mieście.
 

URBANISTYKABezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1670 roku celem nowego właściciela miasta był wzrost rozwoju ekonomicznego i politycznego, a metodą planowania miejskiego było podzielenie Larviku na strefy. Granice miasta zostały ustalone zgodnie ze statutem ustanawiającym hrabstwo z 27 lutego 1692 roku. Jeśli dana osoba chciała zajmować się w Larviku działalnością komercyjną, musiała mieszkać na terenie Nanset, uznanym za „Larvik właściwy”. Rolnicy, pracownicy tartaku i huty, żeglarze i rybacy mieli obowiązek osiedlać się na przedmieściach Langestrand i Torstrand.
 
Skutkiem tego rozplanowania miasta była budowa rezydencji hrabiego. Był to duży drewniany budynek z rozległym ogrodem i aleją otoczoną drzewami, która prowadziła do morza. Architektura oraz lokalizacja poza granicą administracyjną miasta dawała wrażenie władzy i siły. Pod względem architektonicznym budynki i struktura miejska z epoki panowania hrabiów są wciąż najważniejsze dla miasta. 
 
Spośród wszystkich krajów nordyckich, Larvik w Norwegii posiada najwięcej drewnianych domów. W spisie przygotowanym w 1972 roku w związku z kongresem ICOMOS dotyczącym drewnianych miast w Skandynawii, na osiedlach Langestrand i Torstrand zanotowano 1115 drewnianych budynków. Nawet dziś miejsca te posiadają zabytki drewniane, pochodzące z XVIII i XIX wieku.
 
Pierwsze rozszerzenie granic miasta nastąpiło w 1747 roku, a następne w 1821 roku. Nowoczesne planowanie przestrzenne, na które składały się regularne ulice i infrastruktura, zostało wprowadzone w latach 50. XIX wieku.
 
Larvik. Mapa z 1688 roku

Rezydencja – tzw. pałac HrabiegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rezydencję zbudował w 1674 roku Ulrik Frederik Gyldenløve, duński namiestnik w Norwegii oraz hrabia Larviku. Ogrody zostały ukończone w 1680 roku. Do 1811 roku posiadłość należała do hrabstwa, w 1821 roku została odkupiona przez miasto.
 
Założenie składało się z pałacu, barokowego ogrodu z żywopłotami, alejkami, oczkami wodnymi oraz rabatą kwiatową z owalną fontanną, ogrodu kuchennego wraz z domkiem ogrodnika, ponadto ze stajni, wozowni i budynku gospodarczego. W skład rezydencji wchodziło też drewniane molo, zwane Skottebrygga.
Hrabia ufundował też kościół Świętej Trójcy oraz szpital w Larviku.
 
Od około 1860 roku część zabudowań wchodzących w skład posiadłości wykorzystywano jako miejsca użyteczności publicznej i fabryki. Wcześniej, w 1841 roku powstał przytułek, który w 1900 roku został zmieniony w dom opieki dla osób starszych. W 1863 roku zbudowano salę gimnastyczną wraz ze stadionem Stowarzyszenia Gimnastycznego Larviku. Jedna z fabryk powstała w 1898 roku, produkowała mąkę ziemniaczaną i skrobię. W 1860 roku na terenie ogrodów hrabiego powstała pierwsza szkoła, którą w 1900 roku przeniesiono do budynku rezydencji, gdzie znajdowały się również apartamenty dyrektora, dozorcy i innych pracowników. W tym czasie teren ogrodu był bardzo zaniedbany. Pozostało w nim niewiele drzew owocowych, część ogrodu wykorzystywano jako dziedziniec szkolny.
 
Obok rezydencji w 1863 roku zbudowano więzienie. Zostało zaprojektowane przez dwóch norwesko-niemieckich architektów, Heinricha Ernsta Schirmera i Wilhelma von Hanno. Więzienie, a także izba chorych były ufundowane przez miasto i hrabiego, zbudowane dzięki podatkom pochodzącym z hrabstwa.
 

TolleroddenBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nieopodal posiadłości hrabiego znajdował się niewielki port oraz dzielnica Tollerodden, w której mieszkali urzędnicy i pracownicy hrabiego. Droga (Kierkegaten) prowadziła od skweru przed frontem rezydencji do kościoła, a druga biegła od domu sędziego do skweru. 
 
Na terenie Tollerodden znajdowały się rezydencja i dom głównego celnika, Carla Fridericha Gethera, a także rezydencja urzędnika Børre Strøma, typowa dla Tollerodden, jedna z najbardziej imponujących, z wieloma przybudówkami i dużym ogrodem na tyłach domu.
 
W Tollerodden znajdował się także dom urzędnika wojskowego Baltazara Garbena i jego rodziny. Budynek został wzniesiony w latach 20. XVIII wieku przez syna hrabiego Gyldenløve, generała Wilhelma Ulrichsdala. Tutaj też znajdował się dom Iochuma Sahlfelta, który pełnił funkcję przełożonego portu i inspektora celnego. Funkcję funkcjonariusza celnego wyznaczonego przez króla pełnił naczelnik poczty, który także mieszkał w Tollerodden. Jednym z naczelników poczty był Severin Pind. W Tollerodden mieszkał także Jens Ring sekretarz parafii i nauczyciel, a także klucznik hrabstwa Paludan Smith. Klucznicy zazwyczaj mieszkali w jednym ze skrzydeł rezydencji hrabiego, ale kiedy w 1765 roku na stanowisko został mianowany Smith, zamieszkał w domu w Tollerodden.
 
Tutaj także znajdowała się plebania zamieszkana przez przełożonego księdza parafii, Petera Stieme. Budynek został wzniesiony w 1714 roku przez Petera Andreasa Blume, inspektora budowlanego hrabiego Gyldenløve.
 

Port SkottebryggaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Port Skottebrygga był otoczony magazynami i niewielkimi fabrykami tytoniu. Był używany przez małe statki handlowe. Tutaj znajdowała się stocznia Colina Archera, słynnego norweskiego architekta morskiego i stoczniowca. Była znana z produkcji bezpiecznych i wytrzymałych statków.
 
Najsławniejszym statkiem, który powstał w tej stoczni, był Fram. Wziął on udział w wyprawie Frithjofa Nansena na biegun północny, następnie w wyprawie Roalda Amundsena na biegun południowy. Obok portu znajdowała się kaplica otwarta w 1875 roku. Została zbudowana i była używana przez wyznawców niemieckiego kościoła ewangelickiego Innere Mission w Larviku.
 

Port wewnętrznyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W związku z rosnącym ruchem morskim pojawiła się potrzeba budowy dodatkowych mol, które mogłyby obsługiwać statki parowe. Pierwsze molo portu wewnętrznego zostało zbudowane w 1862 roku, jednak ze względu na wzmożony ruch morski powstało drugie, ukończone w 1876 roku. Port wewnętrzny stał się ważnym węzłem ruchu morskiego. Powstała tu też nowa stacja celna zbudowana w 1888 roku. Obsługiwała wzmożony ruch morski w porcie wewnętrznym Larviku.
 

Miasto LarvikBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po 1814 roku, do kiedy Norwegia była pod duńskim panowaniem, Larvik stopniowo przekształcił się w norweskie miasto średniej wielkości.
 
Drewniana architektura na głównej ulicy Larviku - Storgaten
 
Początkowo miasto było rządzone przez hrabiów i osoby wybrane przez nich do sprawowania władzy. Zgodnie z tradycją, urzędnicy prowadzili działalność we własnych domach. Aż do lat 30. XIX wieku Larvik nie posiadał rady miejskiej, dlatego nie miał własnego ratusza. W 1821 roku miasto wykupiło pałac Hrabiego do użytkowania w charakterze ratusza, szkoły i innych instytucji użyteczności publicznej.
 
Z czasem pojawiła się jednak potrzeba budowy urzędu miasta i nowoczesnej szkoły. W 1886 roku otwarto szkołę Romberggata. Była podzielona na część męską i żeńską, miała 18 sal lekcyjnych, osobne pomieszczenie dla nauczycieli oraz salę gimnastyczną.
 
Kilka lat później powstał nowy teatr, Festiviteten, który połączono z urzędem miejskim. Część drewniana budynku pochodziła z 1793 roku, ale w 1873 roku zostało dobudowane ceglane skrzydło, w którym mieściły się teatr i urząd miejski.
 
Droga kolejowa, łącząca Larvik ze stolicą Norwegii, Oslo, biegnąca poprzez hrabstwo Vestfold, powstała w 1881 roku. Rok później tory zostały przedłużone do miejscowości Skien. Budynek stacji został zaprojektowany przez Balthazara Conrada Lange.
 
Kościół w Larviku (kościół pw. Świętej Trójcy) znajdował się na wschodnim obrzeżu miasta. Został wybudowany na zlecenie hrabiego Gyldenløve w 1677 roku. Kościół w 1754 roku został ozdobiony w stylu rokoko, a wnętrze zostało zaprojektowane przez duńskiego organmistrza Hartviga Jochuma Müllera. Do dziś jest kościołem parafialnym Larviku. Dzwonnica kościelna została zbudowana jednocześnie ze szpitalem w 1760 roku, zaś plebania – zbudowana z kamienia, tak jak sam kościół – przynależała do rezydencji hrabiego. Kościół był konsekrowany w 1677 roku, w tym samym roku skończono też budowę szpitala, gdzie pomoc mogły znaleźć godne osoby potrzebujące i biedne. Obydwa budynki należały do hrabiego.
 

RynekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Droga biegnąca od głównej arterii łączyła wybrzeże Larviku z innymi ważnymi miastami i portami w Norwegii. Droga była zakończona podłużnym rynkiem, z którego przejść można było do głównej ulicy, zwanej Kongeveien. Stąd można było podróżować dalej – na zachód lub północ. Domy wzdłuż ulicy już w XVII wieku zamieszkiwali rzemieślnicy, np. kowale, krawcy, siodlarze. Około 1760 roku posesje znajdujące się blisko głównej ulicy i naokoło rynku zostały rozbudowane. Znajdowały się tam domy mieszczan, podobne do tych przy głównej ulicy. Domy rzemieślników były niższej klasy, podobne do domów ze Stenene.
 
Wokół rynku blisko siebie stały budynki sklepów, w których sprzedawano ubrania, produkty spożywcze, mięso i ryby, farby i tkaniny. Rolnicy z okolic Larviku przychodzili tu, by sprzedawać swoje warzywa, owoce i kwiaty. W pobliżu rynku od 1857 roku znajdował się browar. Był to jeden z największych budynków w centrum miasta.
 
W rynku znajdowały się domy ważnych dla miasta ludzi: imponujący dom kapitana statku Augustinusa Schieldrupa z 1767 roku, dom Hansa Jørgena Heegaarda – kierownika tartaku, który był jednym z trzech ludzi odpowiadających za działania handlowe hrabstwa, a także dom Petera Ostenfeldta, prawnika i księgowego.
Podczas pożaru miasta w 1884 roku spłonęło wiele budynków wokół rynku. Na ich miejscu powstały nowe, ceglane domy, przez co rynek zmienił wygląd.
 
Główny targ Larvik około 1900 roku
 

Storgaten – główna arteria wschód – zachódBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tradycyjne połączenie handlu i przewozu ładunków było podstawą rozwoju fortun rodzinnych i rezydencji mieszkańców arterii Storgaten biegnącej równolegle do portu. Pomiędzy rezydencjami znajdowały się również mniejsze domy, które należały do niżej postawionych urzędników i rzemieślników. 
 
Domy znajdujące się przy Strogaten, były malowane na różowo, biało, żółto, zielono i niebiesko, oraz na bardziej typowe kolory: czerwony i szary. W XVIII wieku zaprzestano używania szkła ołowiowego w oknach, popularne stały się drewniane framugi zwane angielskimi. Posiadały one przeźroczyste i większe tafle szklane. Formy dachów również się rozwijały, od dachów półszczytowych, poprzez czterospadowe, do naczółkowych. Fasady pokryte malowanym szalunkiem, posiadały profile, gzymsy i pilastry, których formy adaptowane były z architektury murowanej, jednak charakteryzowały się bardzo dowolną interpretacją. Często pojawiały się ornamenty rzeźbione bezpośrednio w drewnie. Do dziś rzeźbione drewniane drzwi zachowały się w wielu domach w Larviku. Forma klatek schodowych rozwijała się od otwartych werand ogrodowych do klatek schodowych włączanych w strukturę budynku. Niemal każdy dom posiadał jedną lub dwie głębokie piwnice do przechowywania towarów.
 
Przy Strogaten znajdował się dom rodziny Bøckmannów. Johan Bøckmann był pierwszym zarządcą miasta Larvik, mianowanym przez hrabiego na swego zastępcę, a Bøckmannowie byli jedną z najbogatszych i najbardziej wpływowych rodzin w mieście. Nieopodal znajdował się dom Clausa Nielsena Bugge, bogatego mieszczanina i głównego partnera handlowego hrabiów. Tutaj znajdował się też dom Daniela Gabriela Schreibera, przełożonego chirurga hrabstwa, ale także dom sióstr Hoff, które mieszkały w niewielkim domu odziedziczonym po ojcu, który był szewcem. Przy Storgaten znajdowała się pierwsza apteka powstała w mieście w 1736 roku dzięki Peterowi Andreasowi Simersowi. 
 
Na Storgaten pewnej letniej nocy w 1792 roku w jednym z magazynów Baltzera Hansena wybuchł pożar, który szybko się rozprzestrzenił. Spłonęły wówczas niemal wszystkie domy przy głównej arterii i wiele domów w Stenene. 
 

SteneneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Prawdopodobnie dzielnica ta funkcjonowała już w latach 60. XVII wieku. Tworzyły ją niewielkie domy rozmieszczone wzdłuż ulicy położonej na stromym pagórku. Domy były skierowane szczytami w stronę morza, ich standard był niższy od tych ulokowanych przy głównej arterii i w okolicach rynku. Na typowy dom składał się pokój dzienny z żelaznym piecem, kuchnia z kominem oraz dobudówka lub dobudowana szopa. Każdy z domów powiadał ogród i ogrodzenie. Większy dom mógł mieć dwa do pięciu pokoi, a także kuchnię i piwnicę. Domy z reguły były malowane na czerwono, rzadziej na żółto, najczęściej jednak nie były malowane, ani pokryte szalunkiem. Częściej można było spotkać dachy kryte gontem niż dachówkami.
 
Na terenie Stenene znajdował się dom Ole Christophersena Faretha – cieśli i znanego w Larviku rzemieślnika, dom Knuda Bierckholma – renomowanego murarza, często zatrudnianego przez hrabiego przy budowach i inspekcjach budynków, dom Maren Sørensdatter Hassel – wdowy po Ferdinandzie Anthonie Terkildsenie, jednym z kierowników huty hrabiego, a także dom Ludviga Svaba, który pracował jako złotnik w Larviku.
 
 
 
Opracowanie: Aina Aske
Tłumaczenie z języka angielskiego: Magdalena Wróblewska
Redakcja: Joanna Zętar

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe