Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Kultura w Lublinie

Lublin i Ziemia Lubelska ma bardzo bogatą i wielowymiarową tradycję kulturalną. Na dorobek wielu pokoleń i nacji ludzi kultury składają się wspaniałe zabytki architektury sakralnej i świeckiej, tradycje rozwijania myśli intelektualnej, 400-letnia historia drukarstwa wszystkich obecnych tu wyznań, bogate życie muzyczne, związki z wielkimi nazwiskami literatury polskiej. Na osobny rozdział zasługują lubelskie dzieje sztuk plastycznych, historia teatru w Lublinie, oraz dziedzictwo kultury ludowej Ziemi Lubelskiej. Dynamicznie rozwijały się też nowoczesne, współczesne formy życia kulturalnego - fotografia, kinematografia, prasa, radio, telewizja, kabaret. 

 

Członkowie Grupy Zamek z pracami Jerzego Durakiewicza
Członkowie Grupy Zamek z pracami Jerzego Durakiewicza, 1960. Fot. Tadeusz Rolke

Spis treści

[RozwińZwiń]

WprowadzenieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lublin i Ziemia Lubelska ma bardzo bogatą i wielowymiarową tradycję kulturalną. Życie kultury biegło tu swoim torem równolegle z wielowiekową historią Lublina, towarzysząc jej naprzemiennemu rytmowi koniunktur i upadków. Najwięcej miasto zawdzięcza czasom Jagiellonów, kiedy przeżywało swój renesansowy „złoty wiek", nabierając niepowtarzalnego, wielokulturowego charakteru. Za Jagiellonów Lublin zyskał znaczenie polityczne i gospodarcze, ale i perłę architektury oraz sztuki na styku Wschodu i Zachodu - gotycką kaplicę zamkową z przepięknymi, unikatowymi bizantyjsko-ruskimi malowidłami ściennymi. Na dorobek wielu pokoleń i nacji ludzi kultury składają się wspaniałe zabytki architektury sakralnej i świeckiej, tradycje rozwijania myśli intelektualnej, 400-letnia historia drukarstwa wszystkich obecnych tu wyznań, bogate życie muzyczne, związki z wielkimi nazwiskami literatury polskiej. Na osobny rozdział zasługują lubelskie dzieje sztuk plastycznych, historia teatru w Lublinie, oraz dziedzictwo kultury ludowej Ziemi Lubelskiej. Dynamicznie rozwijały się też nowoczesne, współczesne formy życia kulturalnego - fotografia, kinematografia, prasa, radio, telewizja, kabaret. Lublin był rodzinnym miastem wielu artystów, m. in. Henryka Wieniawskiego, Józefa Czechowicza, Eugeniusza Eibischa, Edwarda Hartwiga, Julii Hartwig.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lublin i Lubelszczyzna od zarania polskiego piśmiennictwa zajmowały znaczącą pozycję na mapie literackiej kraju. Wystarczy tu przypomnieć nazwiska Biernata z Lublina, Reja (czytaj więcej <<), Kochanowskiego (gościł tu wielokrotnie, poświęcił ziemi lubelskiej wiele swoich utworów, Lublin był także miejscem jego niespodziewanej śmierci), Klonowica, Szymonowica, Krasickiego, Koźmiana, potem puławski dwór Czartoryskich, wreszcie Kraszewskiego, Sienkiewicza, Prusa (czytaj więcej <<), Żeromskiego (czytaj więcej <<), Struga, aż po Arsztajnową, Kamieńską i Czechowicza

Sztuki plastyczne w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wszystkie cenne a zachowane dzieła malarstwa, rzeźby i grafiki, powstałe od XV do XVIII wieku, stworzyli artyści z zewnątrz, sprowadzeni do miasta dla realizacji jednego zadania. Do najważniejszych dzieł należą: malowidła w kaplicy św. Trójcy (wykonane z inicjatywy króla Władysława Jagiełły przez trzech malarzy ruskich pod kierunkiem głównego wykonawcy Andrzeja), malarstwo sakralne w innych lubelskich świątyniach (m. in. freski Józefa Meyera), XVI-, XVII-, i XVIII-wieczne widoki Lublina (czytaj więcej <<). Również w XIX stuleciu malowniczy Lublin chętnie rysowali, malowali i rytowali: Wojciech Gerson, Adam Lerue  („Album lubelskie" z kolejną panoramą miasta), Aleksander Gierymski, Michał Elwiro Andriolli i inni. Ważną rolę w historii malarstwa polskiego odegrała jedyna w swoim rodzaju kolonia artystów w Kazimierzu Dolnym. Z nazwisk artystów związanych z Lublinem i Lubelszczyzną wymienić trzeba przede wszystkim: Eugeniusza Eibischa, Konstantego Kietlicza-Rayskiego, a wśród wyznawców XX-wiecznej awangardy - artystów skupionych w Grupie Zamek
Osobny rozdziały w lubelskiej historii sztuki należą się: fotografii, rzeźbiarstwu, grafice i lubelskim pomnikom.

Architektura i urbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

W architekturze Lublina, odnajdujemy wszystkie style architektoniczne obowiązujące w architekturze Polskiej: gotyk, renesans, barok, historyzm, neostyle, secesja, modernizm. Najbardziej charakterystycznym dla obszaru Lublina i Lubelszczyzny jest styl renesansu lubelskiego, którego kilka dobrych przykładów znajduje się w mieście. Najważniejsze zabytki architektury są skoncentrowane wokół zabytkowego centrum Starego Miasta i Śródmieścia. Obiektem o wyjątkowej, ponadregionalnej, randze jest w tej grupie Kaplica Zamkowa, której architektura w połączeniu z malarskim wystrojem wnętrza jest znakomitym przykładem przenikania się kultur Wschodu i Zachodu. Inne ważne dla lubelskiej architektury obiekty, bez których nie wyobrażamy sobie przestrzeni miasta to: Brama Krakowska i Brama Grodzka wchodzące w przeszłości w skład linii fortyfikacyjnych, budynek Trybunału Koronnego i kamienice Rynku, Zamek Lubelski. Grupa lubelskich świątyń świadczy o wielokulturowości naszego miasta. Obok najliczniej reprezentowanej grupy świątyń kościoła rzymskokatolickiego do dziś zachowana jest i funkcjonuje cerkiew prawosławna, a także kościół ewangelicko-augsburski. Niestety niewiele zabytków kultury żydowskiej przetrwało do dzisiejszych czasów. Interesującą, choć często zapominaną grupą zabytków architektury, ściślej - małej architektury są kapliczki rozsiane na obrzeżach miasta.

Lubelskie życie muzyczneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

 W Lublinie od wieków kwitło życie muzyczne. Tutaj wydano Tabulaturę Jana z Lublina - jeden z największych w Europie renesansowych zbiorów pieśni i tańców w instrumentacji organowej. Przez długie wieki działały tu stowarzyszenia muzyczne - konfraternia, przy kolegiacie św. Michała, kolegia mansjonarzy i psałterzystów (jak dziś powiedzielibyśmy - chóry wykonujące muzykę sakralną) czy grupy świeckie, jak choćby Bractwo Muzyków Różnych Instrumentów Używających. W XIX wieku miłośnicy muzyki organizują się w towarzystwa - Towarzystwo Przyjaciół Muzyki i istniejące do dziś Lubelskie Towarzystwo Muzyczne, którego wieloletnia działalność zaowocowała powstaniem Filharmonii Lubelskiej. Lublin jest miejscem urodzenia sławnego wirtuoza i kompozytora Henryka Wieniawskiego, czy mniej dziś znanego pisarza i oryginalnego kompozytora Ludomira Michała Rogowskiego. Nie wolno także zapominać o wspaniałych tradycjach muzyki ludowej na Lubelszczyźnie.

Teatr w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Teatr w Lublinie miał swoje wielkie chwile, zarówno w najdawniejszej historii, jak i w czasach współczesnych. Na lubelskich scenach, w budynkach i innych miejscach teatralnych odbywały się najróżniejsze typy widowisk, pracowali wybitni artyści swoich epok. Tu w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych swoją działalność zapoczątkowały ważne zespoły nurtu teatru alternatywnego.

Nieprzerwanie działają i swoją wierną, kochającą publiczność mają: miejski dramatyczny teatr repertuarowy (niegdyś - Teatr Wielki, Teatr Miejski, dziś - Teatr im. Osterwy), Teatr im. H. Ch. Andersena (dawniej Teatr Lalki i Aktora), Teatr Muzyczny (dawniej - Operetka Lubelska). Od dziesięcioleci Lublin jest także dogodnym miejscem dla znanych festiwali teatralnych. Bardzo dynamicznie rozwija się ruch teatru tańca.

Kabaret w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

Lublin ma swoje, być może skromne, ale z pewnością ciekawe, tradycje kabaretowe. W okresie międzywojennym działały w mieście kabarety „Czarny Kot" i „Wesoły Ul", kabaretową proweniencję miały także urządzane przez wiele lat w różnych okolicznościach noworoczne szopki okolicznościowe, m. in. przed wojną słynne szopki polityczne „Reflektora". W okresie odwilży po 1956 roku powstawały liczne kabarety literacko-muzyczne, i wtedy właśnie zadebiutował lubelski „Sex", a w 1959 roku dołączył do niego „Czart". Innym znanym lubelskim zespołem kabaretowym jest założona w 1970 roku Loża 44. Dziś w Lublinie środowisko kabaretowe jest młode i dynamicznie się rozrasta, a najbardziej znanym w Polsce i poza jej granicami lubelskim kabaretem jest kabaret Ani Mru Mru.

Kinematografia w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Pierwsza projekcja filmowa w Lublinie odbyła się w styczniu 1899 roku (cztery lata po pierwszym paryskim pokazie braci Lumiere!), a zatem historia kinematografii w Lublinie  ma już ponad sto lat. Nowa rozrywka na tyle przypadła do gustu lublinianom, iż już w okresie międzywojennym liczba miejsc, gdzie wyświetlano filmy wzrosła do sześciu. Do legendarnych już sal kinowych tego okresu należą takie miejsca jak: „Rialto" czy „Corso". Zaraz po wojnie Lublin jako "nowa stolica" stał się miejscem związanym z filmem. Tutaj powstawały pierwsze produkcje dokumentalne kręcone przez  "Czołówkę Filmową" Wojska Polskiego. Okres PRL- u uznaje się często za "złoty okres" lubelskich kin. Rozkwit przybytków X Muzy nastąpił w Lublinie od lat '60 XX wieku, natomiast kultura filmowa na dobre zaczęła podupadać po przemianach 1989 roku.

Prasa lubelskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Do bogatej historii lubelskiej prasy należą takie tytuły jak m. in. : „Kamena", „Reflektor", skandalizująca efemeryda „Lucifer", „Ziemia Lubelska", „Przegląd Lubelsko-Kresowy", „Sztandar Ludu", „Kurier Lubelski", czy lubelski oddział „Gazety Wyborczej" („Gazeta w Lublinie").

Radio i TVBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Krótka, ale ciekawa i istotna jest historia lubelskiego radia i telewizji. Pierwsza stacja radiowa powstała w Lublinie dopiero po II wojnie światowej. W 1944 roku na bocznicy kolejowej uruchomiono radiostację wagonową Pszczółka". To właśnie z tej rozgłośni wywodzi się publiczne radio w Lublinie, które obecnie zajmuje obszerny gmach przy ul. Obrońców Pokoju. Dzieje lubelskiej radiofonii dowodzą, iż radio to coś więcej niż tylko rozrywka i informacja. W jego dynamicznej historii wyróżniają się heroiczne epizody „Radia Majdanek", czy „Radia Solidarność", ale i etapy żmudnych transformacji. Lublin bywał dotknięty antenową ciszą (do 1957), przeżywał rozwój lokalowy i programowy swojej rozgłośni (do 1980), czekał na unormowanie działalności radia w czasach przemian ustrojowych (do 1994). Radio stało się więc niespodziewanie istotnym składnikiem - i wyznacznikiem kultury Lublina. Ale także nośnikiem jego Pamięci.

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Tradycyjna kultura Lubelszczyzny to nie tylko tradycja ustna, muzyka, taniec, teatr obrzędowy, ale także kultura materialna, widzialne - „materialne" świadectwa życia i aktywności twórczej mieszkańców lubelskich wsi i miasteczek. Na opowieści o tradycyjnym sposobie życia składają się zarówno oryginalne wierzenia, podania, obrzędy i obyczaje ludzi, jak i recepcja kultury religijnej, przybierającej tutaj postać swoistą, świadczącą o niezwykłej wyobraźni i potrzebie jej ekspresji. Lubelszczyzna to region etnograficznie unikalny, gdzie do dziś można usłyszeć archaiczne pieśni i dźwięk instrumentów muzycznych, praktykowane są zapomniane w innych częściach Polski obrzędy.

 

 

Przygotowali: Grzegorz Kondrasiuk, Joanna Stachyra, Ewa Grochowska, Joanna Zętar, Aneta Nadolna, Dominika Majuk, Aleksandra Zińczuk

 

 

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Wideo

Audio

Historie mówione

Inne materiały

Słowa kluczowe