Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego w Garbowie

Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Garbowie jest jednym z czołowych przykładów stylu neogotyckiego na Lubelszczyźnie. Jego projektantem jest Józef Pius Dziekoński, wybitny architekt przełomu XIX i XX wieku.

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przy trasie Lublin–Warszawa

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rzymskokatolicki kościół parafialny

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Garbów należy do najstarszych miejscowości w dawnym archidiakonacie lubelskim, choć pierwsza archiwalna wzmianka na jego temat pochodzi dopiero z 1325 roku. Jest to informacja o tym, że ówczesny proboszcz odprowadzał podatek – świętopietrze – na rzecz Stolicy Apostolskiej.
Garbowska parafia znajdowała się na terenie archidiakonatu lubelskiego, będącego jednostką archidiecezji krakowskiej. Jej obszar był wówczas bardzo rozległy, i pozostał takim aż do lat międzywojennych. O istnieniu drewnianego kościoła pw. św. Wojciecha wspomina Jan Długosz. Świątynia została zniszczona w okresie reformacji.
Na początku XVI w. proboszczem w Garbowie był kapelan Zygmunta Starego ksiądz Jan Ożarowski, który w 1512 roku ufundował tysiąckilogramowy dzwon uważany za protoplastę wawelskiego „Zygmunta”.
W II połowie XVI wieku (inne źródła podają, że w latach 1554-1636) istniał w Garbowie zbór ariański. Protestanci mieli przyczynić się do destrukcji istniejącego kościoła, ale już w 1633 roku (lub nieco później) wzniesiono kolejny drewniany kościół. Jego fundatorem był ks. Mikołaj Sługocki. W tym czasie postawiono przy świątyni budynek szkoły parafialnej. Sama szkoła, jako instytucja, istniała już w I połowie XVI wieku - pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1523 roku. W Garbowie działały również biblioteka i szpital, czy raczej parafialny dom opieki dla ubogich. W źródłach siedemnastowiecznych wzmiankowane jest również istnienie licznych bractw modlitewnych. 
Rozwój garbowskiego rzemiosła spowodował gwałtowny wzrost znaczenia osady w XVI i XVII wieku. Istnieją niepotwierdzone wzmianki o tym, że Jan Kazimierz nadał miejscowości prawa miejskie. Realną szansę na zostanie miastem miał Garbów w końcu XVIII wieku. 15 marca 1785 roku ówczesny właściciel, Michał Granowski otrzymał przywilej królewski na założenie miasta na prawie magdeburskim. Niestety, dokument ten nie został nigdy wprowadzony w życie
 
Budowla wzniesiona w I poł. XVII w. została zniszczona w czasie potopu szwedzkiego. Kolejny kościół postawiono przed 1678 r. Jego fundatorem był ks. Michał Sługocki, który przeznaczył na budowę środki na mocy swojego testamentu z 1666 roku. Świątynia stanęła w miejscu poprzednich. Po jej południowej stronie wzniesiono wolnostojącą dzwonnicę. Została ona zniszczona w początkach XVIII wieku przez wodę, która podmyła fundamenty. Nową dzwonnicę zbudowano po przeciwnej, północnej stronie z fundacji Daniela Kowalewskiego, właściciela Ługowa.
 
Pierwotnie kościół był budowlą centralną, na planie krzyża greckiego (równoramiennego), z czterema kaplicami o rzucie kwadratu w narożach. Na skrzyżowaniu naw znajdowała się kopuła, dość dużych rozmiarów w stosunku do proporcji całej budowli. W czasie przebudowy, dokonanej około 1731 r., przedłużono prezbiterium, które zakończono trójboczną absydą. Od frontu dodano dwie masywne wieże na rzucie kwadratu, przylegające do narożnych kaplic. Dodatkowo kaplice przylegające do prezbiterium obudowano aneksami, podwyższono również ściany styku ramion krzyża, które nakryto wysokimi, dwupołaciowymi dachami, zasłaniającymi kopułę. W ten sposób zatarto, od zewnątrz, centralny charakter planu świątyni.
W końcu XVIII wieku miała miejsce kolejna, ostatnia przebudowa, w wyniku której kościół przyjął ostatecznie klasyczny plan krzyża łacińskiego. Dobudowano wtedy murowaną fasadę.
Kościół został spalony przez wycofujące się wojska rosyjskie w 1915 roku. Jedyną zachowaną  pamiątką po nim jest murowany fronton oraz zachowana krypta z pochówkami.

Jeszcze przed I wojną światową powstał w Garbowie nowy kościół, projektu jednego z najwybitniejszych polskich architektów tamtego okresu, Józefa Piusa Dziekońskiego. 

Wobec niewielkich rozmiarów drewnianego kościoła oraz ciągle wzrastającej populacji parafii garbowskiej, mieszkańcy już od połowy XIX wieku czynili starania o budowę nowej świątyni. W roku 1892 Dziekoński sporządził projekt i kosztorys, zatwierdzony przez parafian. Zawiązany został Komitet Budowy Kościoła. Prac nie podjęto, z uwagi na to, że przedstawiony przez architekta kosztorys uznano za wysoki. Po kilku latach sporów, w 1899 roku zatwierdzono jego ostateczną wersję. Dopiero w 1908 roku wmurowano kamień węgielny pod nową świątynię. 6 sierpnia 1912 roku odbyła się pierwsza msza w nowym kościele. Prace remontowe po wojennych uszkodzeniach z 1915 roku, trwały do 1922 roku. Dodawanie kolejnych elementów wyposażenia do kościoła zajęło jeszcze kilka lat i przeciągnęło się do końca lat 20. 6 lipca 1930 roku konsekrował go biskup lubelski Marian Fulman.  

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1325 – pierwsza wzmianka o parafii w Garbowie
1512 - ufundowanie dzwonu przez księdza Jana Ożarowskiego
koniec XVI w. - zniszczenie kościoła parafialnego przez protestantów
1633 - wybudowanie nowej świątyni
lata 50. XVII w. - zniszczenie kościoła przez Szwedów

lata 60/70 XVII w. - wzniesienie nowej świątyni
1731 – rozbudowa kościoła
koniec XVIII w. - kolejna rozbudowa
1892 - początek starań o budowę nowej świątyni
1907–1911 – budowa obecnego kościoła wg. proj. Józefa Piusa Dziekońskiego
1915 – spalenie starego kościoła przez wycofujących się Rosjan     
6 VII 1930 – konsekracja nowej świątyni przez biskupa Mariana Fulmana
 

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Józef Pius Dziekoński

 

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Neogotycki

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Elewacje zewnętrzne nieotynkowane, jedynie dekoracyjne blendy na ich powierzchni pokryte są jasną zaprawą. W środku ściany są otynkowane prawie w całości, a dla kontrastu w surowej cegle pozostawiono tylko żebra sklepień oraz międzynawowe i przyścienne filary. Dachy pokryte blachą, sklepienia murowane z cegły.
Okna o ceglanych maswerkowych podziałach i metalowej armaturze wypełniają figuralne i roślinne witraże z 1921 roku, dzieło warszawskiej firmy Białkowskiego.  

Wewnątrz neogotyckie ołtarze drewniane, w głównym znajduje się obraz Przemienienia Pańskiego i św. Wojciecha. W lewej kaplicy znajduje się ołtarz z obrazami Wniebowzięcia NMP i Matki Bożej Różańcowej, w kaplicy prawej ołtarz z obrazami św. Leonarda i św. Antoniego.
Organy z 1929 r. pochodzące z firmy Biernackiego.

OtoczenieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół położony w sąsiedztwie parterowej zabudowy Garbowa, oraz trasy Lublin - Warszawa. Otacza go murowane ogrodzenie zaprojektowane przez Dziekońskiego.
 
 
 
 
                                                                                                   Opracowanie: Agata Witkowska

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Majdowski A., Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim, Warszawa 1993.
Majdowski A., Budownictwo kościelne w twórczości projektowej J. P. Dziekońskiego (1847-1927), Warszawa 1995.
Wójcik R., Kościoły Garbowa, Garbów 1997.
Wójcik R., Wracamy w przeszłość, Garbów 1999.

Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.