Kamionka
Spis treści
[Zwiń]Historia Kamionki
W 1450 r. właściciel dóbr Jan z Oleśnicy na mocy przywileju króla Kazimierza Jagiellończyka przeniósł wieś Kamionka z prawa polskiego na średzkie, co przyczyniło się do jej rozwoju ekonomicznego. Dokładna data lokacji miasta na prawie magdeburskim nie jest znana, prawdopodobnie była to pierwsza połowa XV w. W 1469 r. król Kazimierz Jagiellończyk nadał Kamionce prawo organizowania cotygodniowych targów i dwóch jarmarków rocznie, później Zygmunt I i Zygmunt August znacznie rozszerzyli te przywileje. Na przełomie XVI i XVII w. miasto stało się ważnym ośrodkiem protestantyzmu. W XVI i pierwszej połowie XVII w. rozwijało się jako lokalny ośrodek handlowo‑usługowy. W 1656 r. zostało splądrowane i spalone przez Szwedów. W latach 1749, 1806 i 1845 zniszczyły Kamionkę pożary, zaś w 1856 i 1857 r. mieszkańców zdziesiątkowała epidemia cholery. W XIX w. ludność miasteczka zajmowała się rolnictwem, handlem i rzemiosłem, głównie tkactwem. Działało tu kilka większych przedsiębiorstw, m.in. cegielnia, wiatrak, farbiarnia i dwie olejarnie. W 1869 r. Kamionka utraciła prawa miejskie.
Żydzi w Kamionce do 1939 r.
Najstarsze zachowane informacjeo Żydach w Kamionce pochodząz 1598 r. W latach 1719–1722 dzierżawili miejskie browary i szynki, stopniowo zdominowali miejscowy handel i rzemiosło. Szybki rozwój demograficzny miejscowej społeczności żydowskiej nastąpił w XIX w. Żydzi mieszkali głównie wokół rynku. W większości utrzymywali się z handlu i rzemiosła, niewielka grupa trudniła się rolnictwem. Przypuszczalnie na początku XIX w. zbudowali synagogę, a w latach sześćdziesiątych XIX w. założyli cmentarz. Prawdopodobnie do lat osiemdziesiątych XIX w. nie było w Kamionce rabina, a podstawowe posługi religijne pełnił szochet. W 1921 r. istniały tu synagoga, bejt ha‑ midrasz, mykwa, rzeźnia rytualna i cmentarz. Prawdopodobnie od lat sześćdziesiątych XIX w. działało bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Funkcjonowały także biblioteka żydowska i założona w 1927 r. szkoła hebrajska.
Holokaust w Kamionce
W czasie II wojny światowej w getcie w Kamionce przebywało ok. 650 osób, w tym – oprócz miejscowych Żydów – także przesiedleńcy m.in. z Mławy (od grudnia 1940 r.) i Słowacji (od kwietnia i maja 1942 r.). Na czele miejscowego Judenratu stał M. Rajs. W Kamionce i pobliskich wsiach odbyło się kilka egzekucji, w których rozstrzelano złapanych Żydów, ukrywających się w okolicy. Latem 1942 r. Niemcy przesiedlili Żydów z Kamionki do getta w Lubartowie. Część z nich rozstrzelali na starym cmentarzu w Lubartowie, pozostałych wywieźli do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.
Judaika w Kamionce
Synagoga (nieistniejąca, ul. Lubartowska 1)
Drewnianą synagogę zbudowano prawdopodobnie w 1800 r. Około 1840 r. zaczęto wznosić nową, murowaną synagogę, którą ukończono dopiero w 1855 r. W 1918 r. spłonęła, ale wkrótce ją odbudowano i w 1920 r. ponownie oddano do użytku. Została zrujnowana w czasie II wojny światowej. Do dziś nie zachował się po niej żaden materialny ślad. W jej miejscu stoi budynek urzędu gminy.
Warto zobaczyć w Kamionce
kościół pw. św. Piotra i Pawła (koniec XV lub początek XVI w.), ul. Kościelna 8,
zabytkowe domy mieszkalne i budynki gospodarcze w centrum miasta,
kapliczki przydrożne.
Artykuł jest fragmentem opracowania: Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011