Irena Sławińska (1913–2004)
Irena Sławińska – teoretyk literatury, profesor KUL.
Spis treści
[Zwiń]Biogram
Urodziła się 30 sierpnia 1913 roku w Wilnie, gdzie ukończyła Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej, o którym po latach w swej biograficznej powieści napisała: „wszystko zawdzięczam tej szkole”.1 Jako czternastolatka dla wspomożenia domowego budżetu zaczęła zarabiać korepetycjami, ucząc języka francuskiego i matematyki. Bardzo wiele czytała. Wśród lektur były książki Orzeszkowej, Gojawiczyńskiej, Dąbrowskiej. Jej matka czuwała nad edukacją kulturalną – chodziła z córkami do Reduty na każdą premierę – jak Sławińska wyznaje – „kosztem masła na stole”. W dzieciństwie zetknęła się z teatrem nie tylko w charakterze widza, ale także występowała na szkolnej scenie. Zapamiętaną przez nią rolą była pani Herodowa. Domowy program rozwoju intelektualnego obejmował też naukę języków – łaciny, francuskiego, włoskiego, niemieckiego.
Następnie studiowała polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Po studiach pracowała jako nauczycielka w wileńskich szkołach średnich. W 1938 roku otrzymała stypendium Funduszu Kultury Narodowej na wyjazd do Paryża celem kontynuowania studiów na Sorbonie. Razem z nią w Paryżu przebywał matematyk Józef Marcinkiewicz, z którym planowała wspólną przyszłość. Ten jednak po powrocie do Polski został wywieziony do Katynia, gdzie zginął. Irena Sławińska nigdy nie wyszła za mąż.
W czasie II wojny światowej ponownie wróciła do szkolnictwa w Kownie i Wilnie. Po wkroczeniu Niemców brała udział w tajnym nauczaniu. W czasie okupacji pracowała też fizycznie.
Po wojnie związała się najpierw z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie w 1946 roku obroniła doktorat Tragedia w epoce Młodej Polski. Jednak wskutek czystki została stamtąd usunięta. Dzięki Marii Renacie Mayenowej, koleżance z Wilna, Sławińska znalazła chwilowe zatrudnienie w bibliotece Instytutu Badań Literackich jako pracownik techniczny. W 1950 roku otrzymała, podobnie jak Czesław Zgorzelisk, zaproszenie na Katolicki Uniwersytet Lubelski. Tu uzyskała kolejne tytuły naukowe i stopnie hierarchii zawodowej – w 1956 roku została profesorem nadzwyczajnym, a w 1969 roku profesorem zwyczajnym.
Od chwili zatrudnienia w 1950 roku aż do roku 1975 pełniła funkcję kierownika Katedry Teorii Literatury, a w 1975 roku objęła kierownictwo Katedry Dramatu i Teatru. W latach 1962–1964 była Dziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych KUL.
Pod jej kierunkiem powstało około 350 prac magisterskich, była też promotorem ponad 40 prac doktorskich (14 z jej doktorantów uzyskało habilitację). O swojej pracy pedagogicznej powiedziała:
Wypadło mi profesorować na wielu uniwersytetach polskich i zagranicznych (zaoceanicznych). Wyrosły z tego trwałe przyjaźnie. Świadectwa byłych [moich] studentów utwierdzają mnie w przekonaniu, że podjęcie tej roli nie było życiową pomyłką ani iluzoryczną satysfakcją. Może właśnie to powołanie wiąże się z ogołoceniem, bezdomnością, samotnością, które stały się moim udziałem? Wielki Reżyser, który rozdziela role, lepiej wie od nas, aktorów, w jakiej przestrzeni i w jakim zespole mamy swoją rolę odegrać. A także – kiedy nas ze sceny odwoła2.
Irena Sławińska pełniła również funkcję visiting profesor w kilku uniwersytetach europejskich – Katolickim Uniwersytecie Louvain, Uniwersytecie we Fryburgu oraz na kilku uniwersytetach amerykańskich (Brown University i University of Illinois) i kanadyjskich (Montreal, Toronto), a także w belgijskim Louvain i szwajcarskim Fryburgu
Po przejściu na emeryturę w 1983 roku, prof. Sławińska nadal prowadziła seminaria magisterskie i doktoranckie, kontynuowała prace w projektach badawczych, tłumaczyła dramaty Claudela i Oscara Miłosza.
Jej zainteresowania skupiały się na dramacie – zwłaszcza poetyckim – oraz na twórczości dramatycznej Cypriana Kamila Norwida i Paula Claudela. Bibliografia prac naukowych Ireny Sławińskiej obejmuje piętnaście pozycji książkowych (w tym po francusku i angielsku), wśród których wymienić należy:
Tragedia w epoce Młodej Polski (1948, monografia)
Pięć studiów o Norwidzie (1949, współautorka)
O komediach Norwida (1953)
Sceniczny gest poety (1960)
Myśl teatralna Młodej Polski (1966, antologia tekstów z epoki opatrzona komentarzem; redakcja i wstęp)
Reżyserska ręka Norwida (1971)
Współczesna refleksja o teatrze (1979, synteza)
Le theatre dans pensee contemporaine. Anthropologie et theatre (1985)
Odczytywanie dramatu (1988)
Teatr w myśli współczesnej: ku antropologii teatru (Warszawa, 1990).
Irena Sławińska jest także tłumaczką dramatów Claudela (Atłasowy trzewiczek, Joanna d'Arc na stosie) oraz Oskara Miłosza (Szaweł z Tarsu i Mefiboset).
Regularnie, na przestrzeni pół wieku, publikowała w „Tygodniku Powszechnym”. Tu warto przypomnieć, że związek Ireny Sławińskiej z katolickimi pismami sięgał okresu międzywojennego, kiedy to współpracowała z pismem „Porozumienie Akademickich Katolickich Stowarzyszeń. Pax”, z którym związani byli m.in. Stanisław Stomma i Jerzy Turowicz. Od 1956 roku prof. Sławińska wchodziła w skład redakcji „Tygodnika Powszechnego”, a do śmierci w skład zespołu. Sylwetkę prof. Sławińskiej charakteryzują także takie fakty, jak złożenie podpisu pod deklaracją niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych (1978), oraz to, że w 1981 roku była promotorem doktoratu honoris causa KUL dla Czesława Miłosza; a rok wcześniej wygłaszała laudację na jego cześć podczas wręczenia mu Nagrody Nobla.
Miała też pozanaukowe zainteresowania. Pytana o swoje największe pasje, jednym tchem wymieniała teatr, przyjaźń i włóczęgę. Znane też były umiejętności pływackie pani profesor.
Maria Janion w tekście pożegnalnym nakreśliła jej sylwetkę kilkoma zdaniami:
Śmierć prof. Ireny Sławińskiej to wielka strata, bo nie mamy już nikogo, kto by tak jak ona widział dzieje dramatu i tragedii z perspektywy historii. [...] Była to osoba o niesłychanej elegancji wywodu, to co mówiła i to co pisała było nacechowane subtelnością i dyskrecją, a jednocześnie miało wielką siłę przekonywania; [...] była bardzo towarzysko usposobiona, umiała rozmawiać, lubiła opowiadać ciekawe rzeczy, zwłaszcza o Wilnie, z którego pochodziła. Była wspaniałym człowiekiem3.
Natomiast abp Józef Życiński powiedział: „Wolność i niezależność potrafiła okazywać w ironicznym dystansie wobec tych, którzy stali się niewolnikami karier, dworskich układów, salonowych konwenansów”4.
Irena Sławińska zmarła 18 stycznia 2004 roku.
Nagrody
1986 – Nagroda TN KUL im. Idziego Radziszewskiego;
1994 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku za prace nad dramatem i teatrem;
1995 – Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego przyznana przez Polski Pen Club za twórczość eseistyczną i publicystyczną;
2000 – Nagroda Literacka im. Bolesława Prusa w dziedzinie prozy za lata 1998–1999 (ustanowiona przez lubelski oddział Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, Urząd Miasta Lublina, Bibliotekę Uniwersytecką KUL i wydawnictwo Norbertinum) za książkę wspomnieniową Szlakami moich wód.
Przypisy
- Wróć do odniesienia I. Sławińska, Szlakami moich wód, Norbertinum, Lublin 1998.
- Wróć do odniesienia [za:] T. Fiałkowski, Na scenie życia. O Irenie Sławińskiej na jubileusz, „Tygodnik Powszechny”, 31.08.2003.
- Wróć do odniesienia Wypowiedź dla KAI, [online:] http://www.bu.kul.pl/irena-slawinska-1913-2004-sylwetka-i-publikacje,art_11232.html, [dostęp:] 23.01.2013.
- Wróć do odniesienia Tamże.