Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Irena Sławińska (1913–2004)

Irena Sławińska – teoretyk literatury, profesor KUL.

Spis treści

[RozwińZwiń]

BiogramBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodziła się 30 sierpnia 1913 roku w Wilnie, gdzie ukończyła Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej, o którym po latach w swej biograficznej powieści napisała: „wszystko zawdzięczam tej szkole”.1 Jako czternastolatka dla wspomożenia domowego budżetu zaczęła zarabiać korepetycjami, ucząc języka francuskiego i matematyki. Bardzo wiele czytała. Wśród lektur były książki Orzeszkowej, Gojawiczyńskiej, Dąbrowskiej. Jej matka czuwała nad edukacją kulturalną – chodziła z córkami do Reduty na każdą premierę – jak Sławińska wyznaje – „kosztem masła na stole”. W dzieciństwie zetknęła się z teatrem nie tylko w charakterze widza, ale także występowała na szkolnej scenie. Zapamiętaną przez nią rolą była pani Herodowa. Domowy program rozwoju intelektualnego obejmował też naukę języków – łaciny, francuskiego, włoskiego, niemieckiego.

Następnie studiowała polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Po studiach pracowała jako nauczycielka w wileńskich szkołach średnich. W 1938 roku otrzymała stypendium Funduszu Kultury Narodowej na wyjazd do Paryża celem kontynuowania studiów na Sorbonie. Razem z nią w Paryżu przebywał matematyk Józef Marcinkiewicz, z którym planowała wspólną przyszłość. Ten jednak po powrocie do Polski został wywieziony do Katynia, gdzie zginął. Irena Sławińska nigdy nie wyszła za mąż.

W czasie II wojny światowej ponownie wróciła do szkolnictwa w Kownie i Wilnie. Po wkroczeniu Niemców brała udział w tajnym nauczaniu. W czasie okupacji pracowała też fizycznie.

Po wojnie związała się najpierw z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie w 1946 roku obroniła doktorat Tragedia w epoce Młodej Polski. Jednak wskutek czystki została stamtąd usunięta. Dzięki Marii Renacie Mayenowej, koleżance z Wilna, Sławińska znalazła chwilowe zatrudnienie w bibliotece Instytutu Badań Literackich jako pracownik techniczny. W 1950 roku otrzymała, podobnie jak Czesław Zgorzelisk, zaproszenie na Katolicki Uniwersytet Lubelski. Tu uzyskała kolejne tytuły naukowe i stopnie hierarchii zawodowej – w 1956 roku została profesorem nadzwyczajnym, a w 1969 roku profesorem zwyczajnym.

Od chwili zatrudnienia w 1950 roku aż do roku 1975 pełniła funkcję kierownika Katedry Teorii Literatury, a w 1975 roku objęła kierownictwo Katedry Dramatu i Teatru. W latach 1962–1964 była Dziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych KUL.

Pod jej kierunkiem powstało około 350 prac magisterskich, była też promotorem ponad 40 prac doktorskich (14 z jej doktorantów uzyskało habilitację). O swojej pracy pedagogicznej powiedziała:

Wypadło mi profesorować na wielu uniwersytetach polskich i zagranicznych (zaoceanicznych). Wyrosły z tego trwałe przyjaźnie. Świadectwa byłych [moich] studentów utwierdzają mnie w przekonaniu, że podjęcie tej roli nie było życiową pomyłką ani iluzoryczną satysfakcją. Może właśnie to powołanie wiąże się z ogołoceniem, bezdomnością, samotnością, które stały się moim udziałem? Wielki Reżyser, który rozdziela role, lepiej wie od nas, aktorów, w jakiej przestrzeni i w jakim zespole mamy swoją rolę odegrać. A także – kiedy nas ze sceny odwoła2.

Irena Sławińska pełniła również funkcję visiting profesor w kilku uniwersytetach europejskich – Katolickim Uniwersytecie Louvain, Uniwersytecie we Fryburgu oraz na kilku uniwersytetach amerykańskich (Brown University i University of Illinois) i kanadyjskich (Montreal, Toronto), a także w belgijskim Louvain i szwajcarskim Fryburgu

Po przejściu na emeryturę w 1983 roku, prof. Sławińska nadal prowadziła seminaria magisterskie i doktoranckie, kontynuowała prace w projektach badawczych, tłumaczyła dramaty Claudela i Oscara Miłosza.

Jej zainteresowania skupiały się na dramacie – zwłaszcza poetyckim – oraz na twórczości dramatycznej Cypriana Kamila Norwida i Paula Claudela. Bibliografia prac naukowych Ireny Sławińskiej obejmuje piętnaście pozycji książkowych (w tym po francusku i angielsku), wśród których wymienić należy:

Tragedia w epoce Młodej Polski (1948, monografia)
Pięć studiów o Norwidzie (1949, współautorka)
O komediach Norwida (1953)
Sceniczny gest poety (1960)
Myśl teatralna Młodej Polski (1966, antologia tekstów z epoki opatrzona komentarzem; redakcja i wstęp)
Reżyserska ręka Norwida (1971)
Współczesna refleksja o teatrze (1979, synteza)
Le theatre dans pensee contemporaine. Anthropologie et theatre (1985)
Odczytywanie dramatu (1988)
Teatr w myśli współczesnej: ku antropologii teatru (Warszawa, 1990).

Irena Sławińska jest także tłumaczką dramatów Claudela (Atłasowy trzewiczek, Joanna d'Arc na stosie) oraz Oskara Miłosza (Szaweł z Tarsu i Mefiboset).

Regularnie, na przestrzeni pół wieku, publikowała w „Tygodniku Powszechnym”. Tu warto przypomnieć, że związek Ireny Sławińskiej z katolickimi pismami sięgał okresu międzywojennego, kiedy to współpracowała z pismem „Porozumienie Akademickich Katolickich Stowarzyszeń. Pax”, z którym związani byli m.in. Stanisław Stomma i Jerzy Turowicz. Od 1956 roku prof. Sławińska wchodziła w skład redakcji „Tygodnika Powszechnego”, a do śmierci w skład zespołu. Sylwetkę prof. Sławińskiej charakteryzują także takie fakty, jak złożenie podpisu pod deklaracją niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych (1978), oraz to, że w 1981 roku była promotorem doktoratu honoris causa KUL dla Czesława Miłosza; a rok wcześniej wygłaszała laudację na jego cześć podczas wręczenia mu Nagrody Nobla.

Miała też pozanaukowe zainteresowania. Pytana o swoje największe pasje, jednym tchem wymieniała teatr, przyjaźń i włóczęgę. Znane też były umiejętności pływackie pani profesor.

Maria Janion w tekście pożegnalnym nakreśliła jej sylwetkę kilkoma zdaniami:

Śmierć prof. Ireny Sławińskiej to wielka strata, bo nie mamy już nikogo, kto by tak jak ona widział dzieje dramatu i tragedii z perspektywy historii. [...] Była to osoba o niesłychanej elegancji wywodu, to co mówiła i to co pisała było nacechowane subtelnością i dyskrecją, a jednocześnie miało wielką siłę przekonywania; [...] była bardzo towarzysko usposobiona, umiała rozmawiać, lubiła opowiadać ciekawe rzeczy, zwłaszcza o Wilnie, z którego pochodziła. Była wspaniałym człowiekiem3.

Natomiast abp Józef Życiński powiedział: „Wolność i niezależność potrafiła okazywać w ironicznym dystansie wobec tych, którzy stali się niewolnikami karier, dworskich układów, salonowych konwenansów”4.

Irena Sławińska zmarła 18 stycznia 2004 roku.

NagrodyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1986 – Nagroda TN KUL im. Idziego Radziszewskiego;
1994 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku za prace nad dramatem i teatrem;
1995 – Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego przyznana przez Polski Pen Club za twórczość eseistyczną i publicystyczną;
2000 – Nagroda Literacka im. Bolesława Prusa w dziedzinie prozy za lata 1998–1999 (ustanowiona przez lubelski oddział Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, Urząd Miasta Lublina, Bibliotekę Uniwersytecką KUL i wydawnictwo Norbertinum) za książkę wspomnieniową Szlakami moich wód.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia I. Sławińska, Szlakami moich wód, Norbertinum, Lublin 1998.
  2. Wróć do odniesienia [za:] T. Fiałkowski, Na scenie życia. O Irenie Sławińskiej na jubileusz, „Tygodnik Powszechny”, 31.08.2003.
  3. Wróć do odniesienia Wypowiedź dla KAI, [online:] http://www.bu.kul.pl/irena-slawinska-1913-2004-sylwetka-i-publikacje,art_11232.html, [dostęp:] 23.01.2013.
  4. Wróć do odniesienia Tamże.