Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ignacy Daszyński (1866–1936)

Ignacy Daszyński – działacz socjalistyczny i niepodległościowy, współzałożyciel Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Rzeczypospolitej Polskiej (1918), wieloletni poseł, marszałek sejmu (1928–1930). Obok Józefa Piłsudskiego jeden z najwybitniejszych polityków lewicy niepodległościowej II Rzeczypospolitej.

Przemówenie Prezydenta Ignacego Daszyńskiego
Przemówenie Prezydenta Ignacego Daszyńskiego (Autor: )

Spis treści

[RozwińZwiń]

Dzieciństwo i młodośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ignacy Daszyński urodził się 26 października 1866 w Zbarażu. Jego ojciec, Ferdynand, był urzędnikiem w służbie austriackiej. W roku 1872 młody Ignacy rozpoczął naukę w szkole, gdzie szybko dał się poznać jako doskonały uczeń. Już w dzieciństwie mówił płynnie w dwóch językach obcych. Po śmierci ojca (1875) i przeniesieniu się rodziny do Stanisławowa, Daszyński poszedł do gimnazjum. Nadal będąc wzorowym uczniem, zarabiał na korepetycjach dla młodszych kolegów. 

W czasie nauki w gimnazjum wraz ze starszym bratem, Feliksem, zaangażował się w ruch patriotyczny. Razem powielali ulotki, za co zostali postawieni przed sądem. Udało im się jednak uniknąć kary. Nadal prowadzili działalność niepodległościową. W 1882 roku Ignacy Daszyński wygłosił patriotyczne przemówienie do kolegów. Został za to usunięty ze szkoły, a jego rodzina musiała przeprowadzić się do Lwowa. Daszyński rozpoczął studia na tamtejszej politechnice. Jednocześnie podjął pracę jako pisarz w zakładzie adwokackim. W socjalistycznym tygodniku „Gazeta Naddniestrzańska” pojawiały się jego artykuły o wyzysku ruskich chłopów w zakładach naftowych w Drohobyczu.

Działalność socjalistycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W latach 1886–1889 przez represje austriackie sytuacja materialna Daszyńskiego pogorszyła się na tyle, że musiał zrezygnować ze studiów. Przeniósł się na ziemie Królestwa Polskiego i zatrudnił się znowu jako prywatny nauczyciel. Wciąż prowadził działalność niepodległościową – m.in. przewoził przez granicę ulotki. Został wkrótce omyłkowo aresztowany przez władze carskie – wzięto go za jego brata, Feliksa, który był wówczas znanym działaczem rewolucyjnym. Daszyński spędził pół roku w więzieniu. Po wyjściu na wolność wrócił do zaboru austriackiego i usiłował podjąć przerwane studia, ale kolejne aresztowania uniemożliwiły mu naukę. Podjął decyzję o wyjeździe do Argentyny. Dotarł tylko do Paryża, gdzie działacze socjalistyczni, Aleksander Dębski i Stanisław Mendelson, przekonali go do pozostania w Europie. Przez pewien czas studiował w Zurychu, gdzie miał styczność z wieloma znanymi socjalistami. Na ziemie polskie wrócił w 1890 roku, zamieszkał w Krakowie, potem przeniósł się do Lwowa. Rozpoczął próby tworzenia socjalistyczno-niepodległościowych partii robotniczych. W roku 1892 był jednym z przywódców I Zjazdu Galicyjskiej Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD) we Lwowie. Został potem aresztowany i osadzony na dziesięć tygodni w więzieniu. Po wyjściu na wolność nadal działał w PPSD, stał się jednym z autorów programu tej partii. Domagał się reform socjalnych, ośmiogodzinnego dnia pracy, nacjonalizacji środków produkcji oraz powszechnego prawa wyborczego. Gdy Austria wprowadziła częściowe wolne wybory, Igancy Daszyński wziął w nich udział, zdobywając aż 75 proc. głosów okręgu krakowskiego. W roku 1897 został posłem na sejm austriacki. W tym samym roku pojął za żonę aktorkę Marię Paszkowską. 

Poseł do parlamentu austriackiegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W czasie obrad parlamentu Daszyński był prezesem koła poselskiego PPSD. Dał się wtedy poznać jako doskonały mówca, między innymi protestując przeciw wprowadzeniu stanu wyjątkowego w Galicji w 1898 roku. W roku 1900 został ponownie wybrany do Rady Państwa. Z tego okresu wyniósł wiarę w demokrację jako siłę mogącą zmieniać ustrój. Po upływie kadencji został radnym Krakowa. Działał tam przeciw środowiskom lojalnym wobec monarchii habsburskiej; dzięki jego agitacji socjaliści niepodległościowi odnosili znaczące sukcesy w kolejnych wyborach do parlamentu. W czasie rewolucji 1905 roku wziął udział w demonstracji i publicznie spalił portret cara.

I wojna światowaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1914 roku PPSD zawarła porozumienie z PPS – Frakcją Rewolucyjną Józefa Piłsudskiego. Zdecydowano się wspierać państwa centralne, przede wszystkim Austro-Węgry, by doprowadzić do uzyskania względnej samodzielności. Po wybuchu wojny Daszyński próbował wywołać powstanie na terenie Królestwa, jednak bez rezultatów. Popierał działalność Piłsudskiego i jego Legionów Polskich. Pragnął zjednoczenia ziem wszystkich zaborów, dlatego „akt 5 listopada” nie wywołał u niego entuzjazmu – bał się oddzielenia Królestwa Polskiego od Galicji. Gdy Piłsudski został aresztowany w związku z „kryzysem przysięgowym”, Daszyński stracił wiarę w porozumienie z państwami centralnymi i przeszedł do opozycji względem nich. Wraz z Narodową Demokracją zgłosił do parlamentu austriackiego wniosek, w którym postulował utworzenie niepodległego państwa polskiego ze zjednoczonych ziem wszystkich zaborów.

Tymczasowy Rząd LudowyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdy państwo austriackie zaczęło się rozpadać, Daszyński brał udział w tworzeniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej, zarządzającej ziemiami Galicji. Zdawał sobie sprawę, że władza Komisji (jak też rządzącej w Warszawie Rady Regencyjnej) nie ma poparcia ludności – jest uważana za pozostałość władz zaborczych. Zdecydował się wraz z PPS i POW przejąć władzę. Na miejsce zamachu stanu wybrano Lublin. Daszyński po przybyciu do Lublina, objął stanowisko premiera i ministra spraw zagranicznych. Po uwolnieniu i przybyciu do Warszawy Piłsudskiego, zdecydował się podporządkować mu rząd lubelski. Przystąpiono do tworzenia nowego gabinetu, na którego czele znów miał się znaleźć Daszyński. Jego kandydatura została odrzucona przez środowiska prawicowe – ostatecznie premierem został Jędrzej Moraczewski. Osiemnastego listopada Józef Piłsudski w opublikowanym w prasie liście wyraził podziękowanie Daszyńskiemu za poświęcenie i obywatelską pracę.

W pierwszych wyborach do Sejmu Ustawodawczego Daszyński został posłem z ramienia PPSD. Związek Polskich Posłów Socjalistycznych, złożony z przedstawicieli partii lewicowych, wybrał go na swojego prezesa. W parlamencie Daszyński postulował nacjonalizację części przemysłu i utworzenie monopoli państwowych. Walczył też o prawa socjalne robotników i poprawę losu chłopów. 

II RzeczpospolitaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1920 roku, w obliczu zbliżających się wojsk radzieckich, objął funkcję wicepremiera Rządu Obrony Narodowej (zastępcy Witosa). Miało to mieć wydźwięk propagandowy: ZSRR atakował kraj, na którego czele stali przedstawiciele ruchu chłopskiego i robotniczego. W 1922 roku Daszyński ponownie został wybrany do parlamentu polskiego. Został wicemarszałkiem sejmu. Jego ugrupowanie weszło w skład szerokiej koalicji „Chjeno-Piasta”. Niektórzy przypisują Daszyńskiemu współodpowiedzialność za krwawe stłumienie strajków krakowskich w listopadzie 1923 roku. Zginęło wtedy ponad trzydzieści osób.

W 1926 roku Daszyński poparł przewrót majowy Piłsudskiego, uważając, że pomoże on okiełznać chaos i gry interesów w sejmie. Po stwierdzeniu, że rządy sanacyjne nie przestrzegają zasad demokracji, przeszedł do opozycji. Daszyński próbował nawiązać kontakt z Piłsudskim, ale doszło pomiędzy nimi do sprzeczki. Pierwszy postulował wprowadzanie zmian w konstytucji metodami demokratycznymi, drugi nie wahał się przed użyciem przemocy. W 1929 roku jako marszałek sejmu odmówił prowadzania obrad parlamentu ponieważ gmach zajęli uzbrojeni oficerowie związani z sanacją.
Daszyński uniknął represji ze strony piłsudczyków ze względu na poparcie, jakim cieszył się wśród robotników i ze względu na zły stan zdrowia. W roku 1930 wycofał się z polityki. Zmarł w 1936 roku, w Bystrej Śląskiej, po długiej walce z chorobą.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści