Ignacy Daszyński (1866–1936)
Ignacy Daszyński – działacz socjalistyczny i niepodległościowy, współzałożyciel Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Rzeczypospolitej Polskiej (1918), wieloletni poseł, marszałek sejmu (1928–1930). Obok Józefa Piłsudskiego jeden z najwybitniejszych polityków lewicy niepodległościowej II Rzeczypospolitej.
Spis treści
[Zwiń]Dzieciństwo i młodość
Ignacy Daszyński urodził się 26 października 1866 w Zbarażu. Jego ojciec, Ferdynand, był urzędnikiem w służbie austriackiej. W roku 1872 młody Ignacy rozpoczął naukę w szkole, gdzie szybko dał się poznać jako doskonały uczeń. Już w dzieciństwie mówił płynnie w dwóch językach obcych. Po śmierci ojca (1875) i przeniesieniu się rodziny do Stanisławowa, Daszyński poszedł do gimnazjum. Nadal będąc wzorowym uczniem, zarabiał na korepetycjach dla młodszych kolegów.
W czasie nauki w gimnazjum wraz ze starszym bratem, Feliksem, zaangażował się w ruch patriotyczny. Razem powielali ulotki, za co zostali postawieni przed sądem. Udało im się jednak uniknąć kary. Nadal prowadzili działalność niepodległościową. W 1882 roku Ignacy Daszyński wygłosił patriotyczne przemówienie do kolegów. Został za to usunięty ze szkoły, a jego rodzina musiała przeprowadzić się do Lwowa. Daszyński rozpoczął studia na tamtejszej politechnice. Jednocześnie podjął pracę jako pisarz w zakładzie adwokackim. W socjalistycznym tygodniku „Gazeta Naddniestrzańska” pojawiały się jego artykuły o wyzysku ruskich chłopów w zakładach naftowych w Drohobyczu.
Działalność socjalistyczna
W latach 1886–1889 przez represje austriackie sytuacja materialna Daszyńskiego pogorszyła się na tyle, że musiał zrezygnować ze studiów. Przeniósł się na ziemie Królestwa Polskiego i zatrudnił się znowu jako prywatny nauczyciel. Wciąż prowadził działalność niepodległościową – m.in. przewoził przez granicę ulotki. Został wkrótce omyłkowo aresztowany przez władze carskie – wzięto go za jego brata, Feliksa, który był wówczas znanym działaczem rewolucyjnym. Daszyński spędził pół roku w więzieniu. Po wyjściu na wolność wrócił do zaboru austriackiego i usiłował podjąć przerwane studia, ale kolejne aresztowania uniemożliwiły mu naukę. Podjął decyzję o wyjeździe do Argentyny. Dotarł tylko do Paryża, gdzie działacze socjalistyczni, Aleksander Dębski i Stanisław Mendelson, przekonali go do pozostania w Europie. Przez pewien czas studiował w Zurychu, gdzie miał styczność z wieloma znanymi socjalistami. Na ziemie polskie wrócił w 1890 roku, zamieszkał w Krakowie, potem przeniósł się do Lwowa. Rozpoczął próby tworzenia socjalistyczno-niepodległościowych partii robotniczych. W roku 1892 był jednym z przywódców I Zjazdu Galicyjskiej Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD) we Lwowie. Został potem aresztowany i osadzony na dziesięć tygodni w więzieniu. Po wyjściu na wolność nadal działał w PPSD, stał się jednym z autorów programu tej partii. Domagał się reform socjalnych, ośmiogodzinnego dnia pracy, nacjonalizacji środków produkcji oraz powszechnego prawa wyborczego. Gdy Austria wprowadziła częściowe wolne wybory, Igancy Daszyński wziął w nich udział, zdobywając aż 75 proc. głosów okręgu krakowskiego. W roku 1897 został posłem na sejm austriacki. W tym samym roku pojął za żonę aktorkę Marię Paszkowską.
Poseł do parlamentu austriackiego
W czasie obrad parlamentu Daszyński był prezesem koła poselskiego PPSD. Dał się wtedy poznać jako doskonały mówca, między innymi protestując przeciw wprowadzeniu stanu wyjątkowego w Galicji w 1898 roku. W roku 1900 został ponownie wybrany do Rady Państwa. Z tego okresu wyniósł wiarę w demokrację jako siłę mogącą zmieniać ustrój. Po upływie kadencji został radnym Krakowa. Działał tam przeciw środowiskom lojalnym wobec monarchii habsburskiej; dzięki jego agitacji socjaliści niepodległościowi odnosili znaczące sukcesy w kolejnych wyborach do parlamentu. W czasie rewolucji 1905 roku wziął udział w demonstracji i publicznie spalił portret cara.
I wojna światowa
W 1914 roku PPSD zawarła porozumienie z PPS – Frakcją Rewolucyjną Józefa Piłsudskiego. Zdecydowano się wspierać państwa centralne, przede wszystkim Austro-Węgry, by doprowadzić do uzyskania względnej samodzielności. Po wybuchu wojny Daszyński próbował wywołać powstanie na terenie Królestwa, jednak bez rezultatów. Popierał działalność Piłsudskiego i jego Legionów Polskich. Pragnął zjednoczenia ziem wszystkich zaborów, dlatego „akt 5 listopada” nie wywołał u niego entuzjazmu – bał się oddzielenia Królestwa Polskiego od Galicji. Gdy Piłsudski został aresztowany w związku z „kryzysem przysięgowym”, Daszyński stracił wiarę w porozumienie z państwami centralnymi i przeszedł do opozycji względem nich. Wraz z Narodową Demokracją zgłosił do parlamentu austriackiego wniosek, w którym postulował utworzenie niepodległego państwa polskiego ze zjednoczonych ziem wszystkich zaborów.
Tymczasowy Rząd Ludowy
Gdy państwo austriackie zaczęło się rozpadać, Daszyński brał udział w tworzeniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej, zarządzającej ziemiami Galicji. Zdawał sobie sprawę, że władza Komisji (jak też rządzącej w Warszawie Rady Regencyjnej) nie ma poparcia ludności – jest uważana za pozostałość władz zaborczych. Zdecydował się wraz z PPS i POW przejąć władzę. Na miejsce zamachu stanu wybrano Lublin. Daszyński po przybyciu do Lublina, objął stanowisko premiera i ministra spraw zagranicznych. Po uwolnieniu i przybyciu do Warszawy Piłsudskiego, zdecydował się podporządkować mu rząd lubelski. Przystąpiono do tworzenia nowego gabinetu, na którego czele znów miał się znaleźć Daszyński. Jego kandydatura została odrzucona przez środowiska prawicowe – ostatecznie premierem został Jędrzej Moraczewski. Osiemnastego listopada Józef Piłsudski w opublikowanym w prasie liście wyraził podziękowanie Daszyńskiemu za poświęcenie i obywatelską pracę.
II Rzeczpospolita
W 1920 roku, w obliczu zbliżających się wojsk radzieckich, objął funkcję wicepremiera Rządu Obrony Narodowej (zastępcy Witosa). Miało to mieć wydźwięk propagandowy: ZSRR atakował kraj, na którego czele stali przedstawiciele ruchu chłopskiego i robotniczego. W 1922 roku Daszyński ponownie został wybrany do parlamentu polskiego. Został wicemarszałkiem sejmu. Jego ugrupowanie weszło w skład szerokiej koalicji „Chjeno-Piasta”. Niektórzy przypisują Daszyńskiemu współodpowiedzialność za krwawe stłumienie strajków krakowskich w listopadzie 1923 roku. Zginęło wtedy ponad trzydzieści osób.
W 1926 roku Daszyński poparł przewrót majowy Piłsudskiego, uważając, że pomoże on okiełznać chaos i gry interesów w sejmie. Po stwierdzeniu, że rządy sanacyjne nie przestrzegają zasad demokracji, przeszedł do opozycji. Daszyński próbował nawiązać kontakt z Piłsudskim, ale doszło pomiędzy nimi do sprzeczki. Pierwszy postulował wprowadzanie zmian w konstytucji metodami demokratycznymi, drugi nie wahał się przed użyciem przemocy. W 1929 roku jako marszałek sejmu odmówił prowadzania obrad parlamentu ponieważ gmach zajęli uzbrojeni oficerowie związani z sanacją.
Daszyński uniknął represji ze strony piłsudczyków ze względu na poparcie, jakim cieszył się wśród robotników i ze względu na zły stan zdrowia. W roku 1930 wycofał się z polityki. Zmarł w 1936 roku, w Bystrej Śląskiej, po długiej walce z chorobą.
Literatura
- Kierek A., Rozwój Lublina w latach 1864–1914, [w:] Dobrzański J., Mazurkiewicz J. [red.], Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965.
- Michałowski S., Lublin ośrodkiem dążeń niepodległościowych Polaków w ostatnich latach zaborów, [w:] Radzik T., Witusik A.A. [red.], Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 2000.
- Śladkowski W., Lublin powstańczy, [w:] Radzik T., Witusik A.A. [red.], Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 2000.