Filmowe lubliniana i produkcje lubelskie
W 1914 roku, podczas okupacji Lublina przez wojska austro-węgierskie został nakręcony film Obrazek turystyczny zawierający krótkie sekwencje z okolic Zamku, jego autor pozostaje nieznany. Jednak do najbardziej znanych lubelskich obrazków należą filmowe zdjęcia Lublina z amatorskiego filmu nakręconego ręką Stanisława Magierskiego. Obraz ten, który współcześnie zyskał miano Najkrótszego filmu o Lublinie, został nakręcony w 1937 lub 1938 roku.
Spis treści
[Zwiń]Lublin do 1939 roku
Siedmiominutowy Najkrótszy film o Lublinie składa się z trzech niezwiązanych ze sobą tematycznie części. Pierwsza zawiera kadry z uroczystości z okazji 3 Maja: capstrzyk przed hotelem Victoria, poczty sztandarowe, przemarsz harcerzy oraz kilka ujęć z Krakowskiego Przedmieścia, spod Bramy Krakowskiej, ze staromiejskiego rynku i placu Po Farze, widok na pałac Radziwiłłowski i stojącą przed nim makietą pomnika marszałka Piłsudskiego. Druga część relacjonuje przebieg dożynek prawdopodobnie odbywających się terenie wystaw rolniczych (obecnie plac, na którym stoi centrum handlowe Plaza), trzecia zaś to obrazki z targu w Kazimierzu Dolnym.
Wyzwolenie Lublina przez Armię Czerwoną zostało sfilmowane przez wchodzącą armię, a rozpropagowane na Zachodzie przez Brytyjską Kronikę Filmową, The voice of Britain, pt. The tragic city o Lublin. Film trwa 3,37 min i zawiera komentarz do zdjęć z walk o Stare Miasto, wyzwolonego więzienia na Zamku, mszy za pomordowanych na Zamku, uroczystego powitania Armii Czerwonej na ulicach miasta.
Lublin powojenny
Pierwsze powojenne kadry pokazujące Lublin pochodzą z dokumentu Aleksandra Forda Majdanek – Cmentarzysko Europy – nakręconego w lipcu 1944 roku po przybyciu do miasta Czołówki, czyli Wojskowej Wytwórni Filmowej. Dokument Forda miał w dużym stopniu charakter propagandowy, pokazywał powitanie wojsk Armii Czerwonej na ulicach Lublina, widok ofiar zamordowanych na lubelskim Zamku oraz wstrząsające kadry z Majdanka. Informował także o utworzeniu polsko-sowieckiej komisji do badania zbrodni nazistowskich i jej ustaleniach. Ponadto Czołówka nakręciła w Lublinie pierwszy numer Polskiej Kroniki Filmowej, która zwierała m.in. zdjęcia z przylotu posła Francji do Lublina. Także w drugim numerze PKF pojawił się lubelski akcent w postaci obrazu zaśnieżonego miasta.
W późniejszym okresie obrazów powojennego Lublina, lub choćby akcentów lubelskich w różnego rodzaju filmach, pojawiło się dosyć sporo. Wśród mniej czy bardziej istotnych realizacji należy wspomnieć na przykład Anioły z Bizancjum, ukazującym XIV-wieczne freski rusko-bizantyjskie z Kaplicy Zamkowej, film montażowy Chwila wspomnień 1944–1945, przedstawiający okres tzw. Polski Lubelskiej, Świtanie i Gdy wszystko było pierwsze – filmy o początkach władzy ludowej na terenie Lubelszczyzny oraz o odradzającym się tu życiu kulturalnym i oświatowym. Ponadto tematyki lubelskiej dotyczą filmy dokumentalne Lublin 1961, Lublin '69, Szkice lubelskie, Słoneczne Wzgórze (o LSM) oraz W Lublinie (o rozwoju lubelskiego ośrodka akademickiego) czy 150 minut na godzinę Wandy Jakubowskiej (o Lublinie i jego nowych dzielnicach), Zagrożenie Wacława Florkowskiego (poruszający temat obozów koncentracyjnych), Wyrok śmierci, Granica Jana Rybkowskiego wg. powieści Zofii Nałkowskiej, Rzeczywistość wg. powieści Jerzego Putramenta, Chopin Andrzeja Barańskiego, a także kilka odcinków cyklu Sensacje XX wieku Wołoszańskiego.
Lublin w dokumencie
Istotnym uzupełnieniem obrazu Lublina jest dokument Grzegorza Linkowskiego Przed Sierpniem był Lipiec. Film Linkowskiego opowiada o strajkach na Lubelszczyźnie w lipcu 1980 roku i próbach uniezależnienia związków zawodowych od władzy. Brak materiałów archiwalnych rekompensują wspomnienia uczestników i świadków wydarzeń Lubelskiego Lipca: ludzi opozycji, organizatorów strajków, redaktorów podziemnych gazet, duszpasterza akademickiego czy ówczesnego sekretarza PZPR. Film Przed Sierpniem był Lipiec nie chce bynajmniej umniejszać znaczenia wydarzeń na Wybrzeżu, ale pokazać, że Lublin – miasto PKWN i rządu lubelskiego – miało istotny wkład w utworzenie masowego ruchu oporu wobec władz PRL.
Jednym z ważniejszych filmów o Lublinie jest nakręcony współcześnie obraz Magiczne miasto w reżyserii Nataszy Ziółkowskiej-Kurczuk. Wśród licznych dokumentów, planów, szkiców, fotografii, sztychów oraz fabularyzowanych scen pokazujących świat, który już nie istnieje, o wielokulturowej historii miasta opowiadają: Władysław Panas, Leszek Mądzik, ks. Mieczysław Krąpiec, Monika Adamczyk-Garbowska, Jerzy Kłoczowski, Tomasz Pietrasiewicz, Tadeusz Radzik, Andrzej Rozwałka, Zygmunt Nasalski, Janusz Opryński, ks. Romuald Jakub Weksler-Waszkinel. Całość tworzy wokół Lublina aurę miejsca magicznego, które należy czytać jak księgę.
