Fabryka maszyn i narzędzi rolniczych Mieczysława Wolskiego w Lublinie
W 1874 roku – dziesięć lat po utworzeniu zakładu przez Moritza, inżynier Mieczysław Wolski razem z ziemianinem z Sandomierskiego Mieczysławem Łabęckim założył Fabrykę Machin i Odlewnię Żelaza. Mieściła się ona w zabudowaniach przy ulicy Foksal 14–16. Jej specjalnością byłą produkcja kieratów, młocarni, sieczkarni i odlewów żeliwnych. Wyroby te szły na zamówienia do carskiej Rosji, a później do Rosji Radzieckiej.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
ulica 1 Maja 14, 16 (dawniej ulica Foksal)
Budynki są usytuowane w południowej części miasta, w pobliżu placu Bychawskiego, w rozwidleniu ulic 1 Maja i Wolskiej.
Funkcje
Fabryka maszyn i narzędzi rolniczych.
Historia
W 1874 roku Mieczysław Wolski i Mieczysław Łabęcki założyli spółkę firmową „M. Wolski i S-ka” Fabryka Maszyn Rolniczych i Odlewnia Żelaza w Lublinie z filiami w Zamościu i Hrubieszowie. W Lublinie budynki fabryczne mieściły się przy ul. Foksal (od 1928 roku ul. 1 Maja). Fabryka wykonywała maszyny rolnicze i części do maszyn, odlewy żelaza oraz roboty stolarskie. W pierwszej fazie powstały: magazyn, mieszkanie właściciela, warsztaty, kuźnia oraz portiernia. Z fabryką, od początku jej powstania współpracował m.in. Roman Cichowski (1818–1889), właściciel fabryki urządzeń rolniczych w Linowie oraz wynalazca brony klawiszowej produkowanej następnie w fabryce „M. Wolski i S-ka”.
Wolski i S-ka
Mieczysław Wolski był w Lublinie postacią znaną i szanowaną. Prezesował Lubelskiej Kasie Przemysłowców i Radzie Opiekuńczej Szkoły Handlowej w Lublinie. Był także członkiem komitetu organizacyjnego słynnej wystawy przemysłowo-rolniczej w 1901 roku. Popierał czynnie wszystkie inicjatywy związane z rozwojem miasta. Przez 30 lat wspierał finansowo ludzi i instytucje, działał tam, gdzie istniała potrzeba pomocy i czynu. Po jego śmierci w 1904 roku – jak również po śmierci wspólnika – fabrykę dziedziczyli: Stanisława Wolska – wdowa, Maria Łabęcka – córka, i jej nieletni syn – Henryk Jasielski. W 1905 roku dyrektorem komisarycznym został Ludwik Hafner.
Od 1905 roku rozpoczął się ponowny rozwój zakładu. Powstały nowe obiekty fabryczne (prawdopodobnie część na bazie przebudowanych lub rozbudowanych dawnych budynków), które zachowały się do naszych czasów. Około 1910 roku powstała odlewnia, stolarnia i maszynownia (kotłownia). W 1921 roku fabryka została włączona do spółki akcyjnej Zjednoczenie Polskich Fabryk Maszyn Rolniczych. Kapitał spółki – podzielony na 20 tysięcy akcji po tysiąc marek – został rozdzielony między założycieli i osoby zaproszone. Spółka miała nieograniczoną działalność w kraju i za granicą. Produkowała maszyny udoskonalone technicznie – ale i łatwe w obsłudze – śmiało konkurujące z maszynami zagranicznymi. Dla powiększenia przedsiębiorstwa w latach 1926–1927 zarząd utworzył filie zakładów w Zamościu i Hrubieszowie oraz oddział we Lwowie (funkcjonował do 1937 roku). W trzeciej fazie fabrykę rozbudowano o montażownię i pawilon wystawowy.
Produkcja
Oferta fabryki zawierała szeroki i nowoczesny asortyment – brony francuskie kolczaste, kultywatory sprężynowe, znaczniki Jordana i obsypniki, walce pierścieniowe, ugniatacze Campbella, kieraty siły od jednego do dziesięciu koni, przystawki kieratowe, młocarnie, wialnie, młynki „Tryumf” z sitami i bez sit, sieczkarnie bębnowe, kieratowe i toporowe ręczne.
W latach 1929–1933 nastąpił kolejny kryzys, który odbił się poważnie na wielkości produkcji i kondycji ekonomicznej fabryki. Poprawa nastąpiła dopiero w latach 1935–1937, ale zarząd musiał podjąć decyzję o rozszerzeniu profilu produkcji i usług. Fabryka Wolskiego zaczęła produkować także karoserie do autobusów komunikacji miejskiej i karetek pogotowia, sprzęty domowe z drewna, a dla wojska pociski i skorupy do granatów – wszystko najlepszej jakości, czego dowodem były nagrody i dyplomy.
Upadek fabryki
Problemy ze spłatą długów, odmowy kredytów bankowych oraz spory z zakładami ubezpieczeń, doprowadziły do likwidacji fabryki w grudniu 1939 roku. Fabryka Maszyn i Narzędzi Rolniczych „Wolski i S-ka” została przejęta w dzierżawę przez Lubelskie Zakłady Mechaniczne Mariana Sowy, z prawem do umieszczania na produkowanych maszynach i urządzeniach rolniczych fabrycznego logo – co było rękojmią ich wysokiej jakości.
Po II wojnie światowej firma przeszła pod zarząd państwowy. W 1947 roku została przejęta na rzecz Skarbu Państwa i połączona z dawną fabryką Moritza w jedno przedsiębiorstwo funkcjonujące pod nazwą Lubelska Fabryka Maszyn Rolniczych im. Rewolucji 1905 r. W tym czasie na terenie fabryki wzniesiono szereg nowych obiektów magazynowych, ulokowanych w części północno-wschodniej. W 1975 roku na bazie LFMR powstało przedsiębiorstwo AGROMET, które w 1990 roku przekształcono w spółkę akcyjną SIPMA.
Dawne obiekty fabryczne zostały rozsprzedane pomiędzy różnych właścicieli i zaadaptowane na pomieszczenia handlowe, produkcyjne i usługowe.
Kalendarium
1874 – M. Wolski i M. Łabęcki zakładają fabrykę maszyn rolniczych;
do 1904 – śmierć obu właścicieli fabryki;
1905 – dyrektorem komisarycznym zostaje Ludwik Hafner;
1910 – budowa odlewni, stolarni i maszynowni;
1921 – fabryka zostaje włączona do Zjednoczenia Polskich Fabryk Maszyn Rolniczych;
1926–1927 – utworzenie filii w Zamościu, Hrubieszowie i Lwowie;
1929–1933 – problemy finansowe fabryki;
1939 – fabrykę przejmują Lubelskie Zakłady Mechaniczne Mariana Sowy;
1947 – upaństwowienie fabryki i połączenie z dawną fabryką Moritza.
Opis
W skład dawnej fabryki M. Wolskiego wchodzą: magazyn, pawilon wystawowy, dawny dom właściciela i warsztaty, kotłownia, kuźnia, stolarnia, montażownia, odlewnia i portiernia. Pozostałe obiekty powstały po II wojnie światowej. Wszystkie budynki są wzniesione z cegieł ceramicznych i założone na rzucie wydłużonych prostokątów (poza portiernią i pawilonem wystawowym wybudowanymi na planie kwadratu). Dawny magazyn i portiernia mają trzy kondygnacje; pawilon wystawowy, budynki administracyjne – dwie kondygnacje, natomiast odlewnia, kuźnia, montażownia i stolarnia są parterowe.
Dawny magazyn, mieszkanie właściciela oraz portiernia uległy znacznym przebudowom. Wyróżniają się ramowym podziałem elewacji (magazyn), odcinkowo zamkniętymi oknami z opaskami (mieszkania właściciela i portiernia) oraz gzymsem kostkowym na dawnym mieszkaniu. Najciekawsze obiekty pochodzą z trzeciego etapu rozbudowy – są to odlewnia, stolarnia i kuźnia. Zachowały się w niemal niezmienionej bryle, z detalem architektonicznym z okresu budowy. Budynki te noszą znamiona przemysłowej architektury początku XX wieku, charakteryzującej się secesyjnym zdobieniem, ceglanym wątkiem oraz podkreśleniem detalu tynkiem. Z obiektów powstałych w trzecim etapie zwraca uwagę nawiązująca do secesji montażownia, jak również pawilon wystawowy, odrestaurowany, z parterem artykułowanym dużymi arkadami, w które wpisane są trójlistnie zamknięte okna.
Wnętrze
Wnętrza są przebudowane, pozbawione walorów zabytkowości oraz wyposażenia.
Stan zachowania
Budynki wchodzące w skład dawnej fabryki Wolskiego posiadają wyjątkową wartość historyczną i zabytkową, gdyż są jednymi z nielicznych na terenie Lublina tak dobrze zachowanymi kompleksami przemysłowymi.
Obiekty są w zróżnicowanym stanie technicznym. Część z nich została odnowiona w 2000 roku. W pozostałych są wyraźne ubytki tynku, zawilgocenia muru, zły stan pokrycia dachowego oraz stolarki okiennej i drzwiowej. Najstarsze z nich zostały przebudowane i pozbawione pierwotnej zewnętrznej szaty stylowej.
Literatura
- Denys M., Zanim powstała SPIMA S.A., „Na Przykład” 1995, nr 29.
