Etnografia Lubelszczyzny - tradycyjna plastyka zdobnicza

Kwiatki bibułkoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W okresie przed Bożym Narodzeniem, Wielkanocą i Zielonymi Świętami, a w niektórych domach nawet przed każdą niedzielą i świętami przystrajano ściany koło obrazów zielenią. Używano do tego gałązek jedliny czy świerka w okresie zimowym, a w lecie — brzeziny, lipiny, klonu. Dziś zieleń została zastąpiona kwiatami bibułkowymi o różnych kolorach, wykonywanymi przeważnie przez dziewczęta, rzadziej przez starsze kobiety.

Pająki i makatkiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wycinanki i wyklejankiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przed Bożym Narodzeniem i Wielkanocą kobiety wiejskie  przyklejały na ścianach lub belkach powały wycinanki z kolorowego papieru.

Geneza wycinanki nie jest jeszcze wyjaśniona. Jej początki datuje się na połowę XIX w. Wycinanki spotyka się też w innych krajach, nidzie jednak nie występują one w takim bogactwie odmian, jak w Polsce. Były one wycinane nożycami do strzyżenia owiec, które okazały się lepszymi od zwykłych nożyczek, gdyż posiadają większą sprężystość. Wycinanki polskie można podzielić na wiele grup, z których do najbardziej znanych należą kurpiowskie i łowickie. Wycinanki lubelskie w swych najstarszych formach, to: koła, gwiazdy, rozety lub pasy ułożone z laleczek, czasem drzewka. Charakterystyczne są tu ażury ząbkowane i wycięcia w postaci strzałki. Te dawne cechy zachowało wiele wycinanek współczesnych. Do takich należą, wycinanki Antoniny Musiatowicz z Białej, pow. Radzyń, Zofii Sałek z Olszanki, pow. Bychawa, Wawrzyńca Goździa z Kozłówki, pow. Lubartów i Wojciecha Wojniaka z Popowa, pow. Kraśnik. Technika ich cięcia jest prosta, budowa ornamentu nieskompliko­wana, kompozycja przeważnie ośrodkowa, zbudowana na czterech osiach symetrii, posiadająca formę koła lub wieloramiennej gwiazdy kowanej po brzegach.

Wycinanka lubelska jest na ogół jednobarwna. Do rzadkości należą wyklejanki, jak np. z Żabikowa. Wycinanki Michaliny Kszowskiej ze Świdnika nie posiadają charakteru lubelskiego. Są one przypuszczalnie naśladownictwem ujrzanych gdzieś na ilustracjach wycinanek łowickich. Odrębny i indywidualny styl wycinanki stworzył Ignacy Dobrzyński z Garbowa, pow. Puławy. Świadczy ona o dużym wyrobieniu artystycznym twórców, choć widać, że wyrosła z podłoża tradycyjnej wycinanki ludowej. Silne piętno tradycji noszą przede wszystkim wczesne wycinanki o układzie pasowym. Zaznacza się to również w późniejszych jego pracach, gdzie powtarzają się formy rozet lub gwiazd, a także niektóre inne motywy. Do nowości należy wprowadzenie przez Ignacego Dobrzyńskiego dość naturalistycznie potraktowanych motywów roślinnych i zwierzęcych (liście dębu, kasztana, konie, ryby, łabędzie). Wycinanki te cechuje poza tym wielka delikatność i subtelność motywów, niespotykana w wycinankach tradycyjnych. Ignacy Dobrzyński tworzy od r. 1902 aż do śmierci w 1960r.. Jego wycinanki znane są nie tylko w kraju, lecz także zagranicą. Od ludowej tradycji odbiegł również Jan Kajniński z Księżomierza, pow. Kraśnik. Wycinanki jego cechuje pewien niepokój, wprowadzony przez częste stosowanie zachodzących na siebie linii falistych i zygzakowatych. Wprowadza on często krzyże i modlące się postacie, motywy zwierzęce i roślinne. Niektóre jego wycinanki noszą wyraźne wpływy twórczości Dobrzyńskiego.

Dzisiejsze wycinanki wykonywane są głównie na zamówienie miasta. Wycinanki jako ozdobę wnętrza znaleziono w Liśniku Dużym, pow. Kraśnik, ponadto spotyka się w niektórych okolicach nieraz bardzo udane wycinanki na gwiazdach kolędników. Oprócz wycinanek barwnych spotyka się jeszcze we wnętrzu izb chłopskich ozdobnie wycinane firanki do okien, wykonywane z białego papieru lub bibułki. Są one dziś dość rozpowszechnione.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

^_1.  O "wystrzępioku" Pani Anna mówi w następujący sposób:  "Jest to gwarowa nazwa jednego ze wzorów w wycinankach lubelskich - tak ten wzór nazywała moja Babcia, która posługiwała się tylko i wyłącznie gwarą. Była osobą niepiśmienną. Opanowała pismo tylko na tyle, aby się niezgrabnie podpisać imieniem i nazwiskiem. Potrafiła bardzo powoli czytać, w czym było trochę mojej zasługi, ponieważ przynosiłam Babci do czytania bajki dla sześciolatków. Prawdziwa nazwa "wystrzępioka" to ząbkowanie. Ząbki mogły być szersze,węższe,dłuższe i krótsze. Jeżeli były wąziutkie i wydłużone wyglądały jak postrzępiony/wystrzępiony materiał, i może właśnie stąd wzięła się nazwa gwarowa.

^2. Tekst otrzymany od  pani Anny poddano w niewielkim stopniu zabiegom redakcyjnym.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Karwicka T., Petera J., Sztuka ludowa lubelszczyzny, Nakładem Muzea Lubelskiego 1959.