Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – maj
Miesiąc ten powszechnie uważany jest za najpiękniejszy w roku. Jego uroki w niezliczonych wierszach opiewały pokolenia poetów. To czas ogólnej wesołości, zachwytu nad pięknem otaczającej człowieka przyrody. W tym czasie życie wsi rozkwita na dobre, wyrywając się już całkowicie z z zimowego odrętwienia. W polskiej tradycji kościelnej maj jest miesiącem poświęconym Matce Bożej. Potocznie mówi się, że jest to miesiąc maryjny. Początki tej tradycji sięgają czasów króla Hiszpanii Alfonsa X (XIII w.). Za jego rządów zbierano się przy obrazie Matki Bożej, przynoszono kwiaty i śpiewano na jej cześć Magnificat. Około 1725 r. ustalono sposób obchodzenia nabożeństw majowych. Do połowy XVII w. majówki odprawiano głównie w klasztorach, z czasem zwyczaj ten przejęły kościoły parafialne, a następnie zaczęto śpiewać pieśni maryjne przez cały maj po wsiach pod krzyżami i figurkami Matki Bożej.
>>> czytaj więcej o obrzędowości dorocznej na Lubelszczyźnie
Spis treści
[Zwiń]Przysłowia, wróżby i powiedzenia związane z majem
- Kiedy baba w maju słaba – pacierz mów.
- A jak burze w maju często, to snopki w żniwach gęste.
- Jak w maju zimno, to w stodole ciemno.
- Deszcz majowy – czyste złoto! Gburze, pospiesz się z robotą.
- Kiedy jednak rosa w maju błonie skrapia, łąki w zieleń farbować się nie kwapią.
- Kiedy maj zimny, a w czerwcu pada, gospodarz pełne stodoły posiada.
- Ślub majowy - grób gotowy.
- Jeśli pierwszy maja płaczę, będą chude klacze.
Zielone Świątki/Zesłanie Ducha Świętego
Święto to początkowo łączono z Wielkanocą, od IV w. stało się samodzielnym świętem obchodzonym w 7 tygodni po Wielkanocy, pomiędzy 10 maja i 13 czerwca. Już w XVI w. duchowni tępili zwyczaje związane z tym świętem, gdyż były echem pogańskich wierzeń, zabobonów, słowiańskich zabaw o charakterze ludycznym i magiczno-kultowym. Palono wtedy ogniska, przy których bawiono się do późnej nocy. Kościół zabawy te stanowczo zwalczał.
- Do świętego Ducha nie zdejmuj kożucha, i po świętym Duchu chodź czasem w kożuchu.
- Wtedy ludzie przyszłość zgadną, gdy Zielone Świątki w grudniu przypadną.
- Do Zielonych Świątek najlepszy od krów wziątek.
- Jeśli w Świątki deszcz pada, wielką biedę zapowiada.
Wniebowstąpienie Pańskie
Święto to ma upamiętnić ukoronowanie życia ziemskiego i wstąpienie do nieba zmartwychwstałego Jezusa. W cyklu liturgicznym tradycyjnie obchodzone jest corocznie w czterdziesty dzień po Zmartwychwstaniu Pańskim, z reguły przypada na maj. W Polsce od 2004 r., za sprawą dekretu watykańskiego, święto to obchodzone jest w VII niedziele wielkanocną. Pierwotnie w tradycji Kościoła uroczystość Wniebowstąpienia połączona była ze świętem Zesłania Ducha Świętego pięćdziesiąt dni po Zmartwychwstaniu. Od V w. święta te zostały rozdzielone. W okresie średniowiecza wprowadziło do liturgii tego dnia zwyczaj procesji symbolizującej przejście Jezusa z uczniami na Górę Oliwną oraz jego wstąpienie do nieba. Po zakończonej procesji uroczyście podnoszono figurę zmartwychwstałego, a po odczytaniu Ewangelii gaszono paschał.
Z Wniebowstąpieniem Pańskim łączą się tzw. Dni Krzyżowe obchodzone w poniedziałek, wtorek i środę przed tą uroczystością. Są to dni błagalnej modlitwy o urodzaj i zachowanie od klęsk żywiołowych, najczęściej łączono modlitwę z postem.
- Gdy na Wniebowstąpienie słota, w jesieni będzie dużo błota.
- Mokre Wniebowstąpienie, tłuste Narodzenie.
- Na Wniebowstąpienie deszcz mały, mało paszy przez rok cały.
Pozostałe dni maja – przysłowia, wróżby, powiedzenia
2 maj:
- Na świętego Zygmunta wybieraj zboże z kąta.
- Choć dziś Anastazy, pal w piecu dwa razy.
- Deszcze w świętego Floriana, skrzynia groszem napchana.
- Od świętego Florka daj chleba do worka.
- Kiedy poleje na świętego Floriana, potrwa czas jakiś pogoda zakichana
- Do świętego Stanisława z pastuchami sprawa.
- Na świętego Stanisława nie siej owsa ? będzie trawa.
- Na świętego Stanisława rośnie koniom trawa.
- Na świętego Stanisława w domu pustki, w polu sława.
- Na świętego Stanisława żyto jak ława.
- Na jarmark święty Idzi biegną szewcy, biegną Żydzi.
- Na Izydora pusta komora.
- Na świętego Izydora często bywa chłodna pora.
- Na świętego Izydora dla bociana pora.
- Święty Izydor wołkami orze, a kto go prosi, to mu pomoże.
- Mamert i Pankracy ( 12.05) mrozem kwiat poznaczy.
- Gdy przed Pankracym (12.05) nocą przymrozi,
- lato będzie przepadziste, a jesienią czasy dżdżyste.
- Pankracy, Serwacy i Bonifacy dla drzew wielcy niedobracy.
- Gdy w maju dobry Serwacy, dobry w czerwcu Bonifacy (5 VI).
- Przed Serwacym noc mrozy zwykle u nas mają, gdyby po nim nastały, szkody nadrabiają.
- Święta Zofija ciepło rozwija.
- Święta Zofija kłosy rozwija.
- Na świętą Zofiję deszcz po polach bije.
- Dla świętej Zosi kłos się podnosi.
- Na Jana Nepomucena wiadomo, jaka zboża jest cena.
- Weronika chustę zrzuci, wiosna od nas się odwróci.
- Święty Łuka chleba i mąki szuka.
- Gdy deszcz na świętego Urbana – mały profit z winobrania.
- Kto sieje jęczmień na Urbana, będzie pił piwo z dzbana.
- Na świętego Urbana wszystka rola zasiana.
- Na Urbana chwile jakie, mówią, że i lato takie.
- Pogoda na Urbana, to wielka wygrana.
- W Urbana, miły chłopie, siej len i konopie.
- Po Urbanie lato nastanie.
- Maria Magdalena zwykle rada, gdy deszcz pada.
- Gdy na Magdalenę pogoda, to wygoda, gdy zaś słota, to lichota.
Opracował Piotr Lasota
Rozmówcy
Kazimierz Błaszczak – K.B., ur. w 1931 roku w Zabłociu, gmina Markuszów, gdzie mieszka przez całe życie. Nagranie – Magdalena Wójtowicz, 2011r.
Czesław Maj - Cz. M., ur. w 1923 r. w Motyczu, gmina Konopnica, gdzie mieszka przez całe życie. Nagranie – Piotr Lasota, 2011 r.
Janina Woch – J. W., ur. w 1925 r. w Abramowie, gmina Abramów. Po ślubie zamieszkała w Wólce Kątnej, gmina Markuszów. Nagranie – Piotr Lasota, 2011 r.
Literatura
Adamowski Jan, Wierzenia i zwyczaje ludowe z północnych obszarów woj. chełmskiego,[w:] „Twórczośc Ludowa”,1997, nr 3.
Jan Adamowski, Mariola Tymochowicz, Obrzędy i zwyczaje doroczne z obszaru województwa lubelskiego (próba słownika), [w:] Dziedzictwo Kulturowe Lubelszczyzny. Kultura Ludowa, pod. red. Alfreda Gaudy, Lublin 2001.
Gloger Zygmunt, Rok Polski. W życiu, tradycji i pieśni, Warszawa 1900.
Kossak Zofia, Rok Polski. Obyczaj i wiara, Warszawa 1958.
Ogrodowska Barbara, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2009.
Pełka Leonard, Polski rok obrzędowy. Tradycje i współczesność, Warszawa 1980.
