Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Dzielnice Lublina – Dziesiąta

Potrzeba wymiany towarów, która legła u podstaw powołania ośrodka targo­wego na Czwartku, dowodzi, że we wczesnym okresie rządów piastowskich mu­siały istnieć wokół Lublina liczne osady, których mieszkańcy korzystali z owego targu. Do nich z dużym prawdopodobieństwem możemy zaliczyć wieś dającą początek dzisiejszej dzielnicy Dziesiąta.

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

Geneza nazwyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwotna jej nazwa brzmiała Dziesiąte, co pozwala sądzić, że utworzona została w drodze osadzenia tu ludności niewolnej, zorganizowanej w system setno-dziesietny, tj. tworzącej „dziesiątle", czyli grupy skupiające po 10 niewolników — najczęściej jeńców — z dziesiętnikiem na czele. Ten typ osadnictwa związany był z działalnością książąt potrzebujących ludzi do obsługi rozsianych po kraju swoich dworów, tj. centrów zarządu dóbr należących do władcy, połączonych często z grodem.

Wydaje się więc, że po­czątki wsi Dziesiąte należy łączyć z czasem organizowania gospodarki książęcej pod osłoną grodu lubelskiego, najprawdopodobniej w XII wieku przekształco­nego w ośrodek kasztelański. Dziesiątka niewolników pracujących dla dworu lubelskiego zniknęła w ciągu XIII wieku — może padła ofiarą najazdów czy epidemii lub została przez książąt przeniesiona gdzie indziej, a może przekształ­ciła się z niewolnych w grupę służebników.

O ludności niewolnej w Dziesiątem źródła pisane nie wspominają, natomiast w początkach XIV wieku, według infor­macji przekazanej przez Jana Długosza, mieszkali w tej wsi sokolnicy, tj. ludzie hodujący i tresujący sokoły potrzebne na książęce polowania. Byli oni kategorią ludności służebnej, tzn. wolnych osobiście poddanych księcia, zobowiązanych do ściśle określonych, co do rodzaju, świadczeń na rzecz władcy lub jego współpra­cowników.

Opis dzielnicyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dawniej wieś królewska zamieszkiwana przez sokolników królewskich, którą Kazimierz Wielki nadał na uposażenie archidiakonatu lubelskiego. Za czasów Jana Kochanowskiego należała do jego przyjaciela, doktora medycyny i archidiakona lubelskiego, Jakuba Montany. Uwiecznił ją Jan Kochanowski w jednej ze swoich fraszek. Znaczenie nazwy nie jest jasne.

Od wschodu granicą dzielnicy jest rzeka Czerniejówka, od południa granice administracyjne miasta i tereny Abramowic, od zachodu tereny Wrotkowa, od północy według propozycji nowego podziału administracyjnego – rzeka Bystrzyca.

Główną drogą komunikacyjną dzielnicy jest ulica Kunickiego, będąca traktem powstałym w XIX wieku. W 1931 roku przeprowadzono parcelację gruntów majątku państwowego Dziesiąta pod budownictwo jednorodzinne dla Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej i pracowników bankowych. Zadecydowało to o rozwoju i charakterze południowej części dzielnicy.

Z „Katalogu zasobów miasta Lublina”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Archeologia:

1.

Lublin, Dziesiąta -d. folwark

osada

wczesne średniowiecze do X w.

2.

Lublin, Dziesiąta

ślad osadnictwa

wczesne średniowiecze X w.- XIV w.

3.

Lublin, Dziesiąta

osada

wczesne średniowiecze  do X w.

4.

Lublin, Dziesiąta

ślad osadnictwa

wczesne średniowiecze X w.- XIV w.

5.

Lublin, Dziesiąta, d. folwark

ślad osadnictwa

wczesne średniowiecze do X w.

6.

Lublin, Dziesiąta, d. folwark

ślad osadnictwa

wczesne średniowiecze X w.- XIV w

7.

Lublin, Dziesiąta

ślad osadnictwa

wczesne średniowiecze do X w.

8.

Lublin, Dziesiąta II

monety

czasy nowożytne

9.

Lublin, Dziesiąta

osada

wczesne średniowiecze

10.

Lublin, Dziesiąta

osada

wczesne średniowiecze

11.

Lublin, Dziesiąta

ślad osadnictwa

nieokreślone kulturowo

12.

Lublin, Dziesiąta

osada?

wczesne średniowiecze

Urbanistyka:

1.

 

Układ urbanistyczny tzw. dzielnicy „Za tunelem”, pomiędzy ul. Skośną i Szańcową; wzdłuż ul. Kunickiego, 1913-1937

Obszar w pasie wzdłuż ulicy Kunickie­go (od ul. Nowy Świat do ul. Kotlars­kiej i od ul. Chłodnej do ul. Próżnej) w ramach strefy ochrony w planie miejsco­wym zagospo­darowa­nia przes­trzennego ed. 1994 r.

 

2.

Układ urbanistyczny „miasta-ogrodu” na Dziesiątej pomiędzy ul. ul. M. Reya i Wyścigową, dzielnicy domów jednorodzinnych Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej, 1927

 

 

3.

Układ urbanistyczny kolonii domków pracowników bankowych pomiędzy ul. Mickiewicza i Krańcową, ok. 1930

 

 

Ruralistyka:

1.

Układ ruralistyczny d. wsi Dziesiąta przed 1342

 

 

Ulice i obiekty DziesiątejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zabudowa mieszkana:

1.

Zespół domów pracowników bankowych,
mur., ok.1930:

a. dom, ul. Kochanowskiego nr 4-6,

b. 2 domy, ul. Matejki nr 31 i 32,

c. dom, ul. Orzechowskiego nr 8,

d. 4 domy, ul. Reymonta nr 1,4-6, 5-7 i 13.

ulica Kochanowskiego:

2.

Dom, ul. Kochanowskiego nr 4-6, mur., XX. ( por. Poz.1 )

ulica Kraszewskiego:

3.

Dom, ul. Kraszewskiego nr 16-18, drewn., przed 1939

 ulica Kunickiego:

Władysław Kunicki był działaczem polskiego ruchu robotniczego, członkiem PPS, właścicielem i dyrektorem gimnazjum handlowego w Lublinie. Dawna nazwa ulicy – Bychawska. Jest to droga wylotowa z miasta w kierunku na Biłgoraj.

4.

Miejska Szkoła Powszechna, ob. Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Kunickiego nr 116, mur., przed 1916

5.

Dom, ul. Kunickiego nr 1, mur., k. XIX.

6.

Dom, ul. Kunickiego nr 15, mur., mur., ok. 1911.

7.

Dom, ul. Kunickiego nr 23, mur., ok. 1911.

8.

Dom, ul. Kunickiego nr 28, pierwotnie budynek administracyjno-mieszkalny Drożdżowni  i Rektyfikacji Wódek, mur., k. XIX.

9.

Dom, ul. Kunickiego nr 29, mur., ok. 1911.

10.

Dom, ul. Kunickiego nr 33, mur., ok. 1911

11.

Dom, ul. Kunickiego nr 34, mur., 1897.

12.

Dom, ul. Kunickiego nr 37, mur., ok. 1911.

13.

Dom, ul. Kunickiego nr 41, mur., ok. 1914.

14.

Dom, ul. Kunickiego nr 43, mur., 1914.

15.

Dom, ul. Kunickiego nr 45, mur., ok. 1914.

16.

Dom, ul. Kunickiego nr 50, mur., 1911.

17.

Dom, ul. Kunickiego nr 52, mur., ok. 1910.

18.

Dom, ul. Kunickiego nr 54, mur., 1909.

19.

Dom, ul. Kunickiego nr 58, mur., po 1910

20.

Dom, ul. Kunickiego nr 62, mur., 1914.

21.

Dom, ul. Kunickiego nr 64, mur., 1914

22.

Dom, ul. Kunickiego nr 68, mur., 1911.

23.

Dom, ul. Kunickiego nr 71, drewn.-mur., ok. 1920

24.

Dom, ul. Kunickiego nr 79, pierwotnie budynek administracji Zakładów Kotlarsko-Mechanicznych
E. Plagę i T. Laśkiewicza, mur., pocz. XX, przebud. l.30 XX.

25.

Dom, ul. Kunickiego nr 94, mur., pocz. 1914

26.

Zakłady kotlarsko-mechaniczne, ob. piekarnia i dom,
ul. Kotlarska nr 2-4 (Kunickiego nr 77-79 ),
Oboźna nr 1-3, mur., XIX/XX, przebud. 1919.

 

Zabytki przemysłowe i gospodarcze:

27.

Garbarnia Braci Domańskich, ob. Lubelskie Zakłady Przemysłu Skórzanego, ul. Kunickiego nr 20/22/24:

a. garbarnia, mur., 1874, przebud.,

b. pałacyk właścicieli, mur., k. XIX, remont po 1945.

28.

Browar “Jeleń”, ul. Kunickiego nr 106, pocz. XX, przebud.

29.

Drożdżownia i rektyfikacja wódek, ob. drożdżownia “Polmos”, ul. Kunickiego nr 28, mur., k. XI, cz. przebud.

30.

Fabryka Maszyn, ul. Kunickiego nr 53, ( pozostałości ), mur., I poł. XX.

31.

Wiadukt kolejowy, ul. Kunickiego, mur., 1930-1937.

ulica Nowy Świat:
Prowadzi w kierunku południowo-zachodnim od ulicy Kunickiego do terenów składowo-przemysłowych Wrotkowa, a przez ulicę Pawią wiąże się z Bronowicami i Drogą Męczenników Majdanka.


Zabudowa mieszkalna:

32.

Zespół domów pracowników koleji, ul. Nowy Świat nr nr, 17, 19, 21 i 23, mur., 1926-1928

33.

Dom, ul. Nowy Świat nr 17, mur. I poł. XX

34.

Dom, ul. Nowy Świat nr 19, mur. I poł. XX

35.

Dom, ul. Nowy Świat nr 21, mur. I poł. XX

36.

Dom, ul. Nowy Świat nr 23, mur. I poł. XX

37.

Dom, ul. Nowy Świat nr 30, mur., 1. 20-30 XX.

ulica Matejki:

38.

Dom, ul. Matejki nr 31, (zob. poz. nr 1)

39.

Dom, ul. Matejki nr 32 ( zob. poz. nr 1)

ulica Mickiewicza:

40

Zespół dworski na Dziesiątej, okolice ul. Mckiewicza nr 28
(w 1927 zlikwidowany i przekształcony w ramach dzielnicy domów jednorodzinnych Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej):

a. z zespołu zachowany spichlerz ul. Mickiewicz nr 28

b. pozostałości stawów dworskich

41.

Willa “Stefurka", ul. Mickiewicza nr 49, mur., ok. 1930.

ulica Morsztynów:

42.

Dom, ul. Morsztynów 2-4, mur., XX.

ulica Reymonta:

43.

Dom, ul. Reymonta nr 1 ( zob. poz. nr 1 )

44.

Dom, ul. Reymonta nr 4-6 ( zob. poz. nr 1 )

45.

Dom, ul. Reymonta nr 5-7 ( zob. poz. nr 1 )

46

Dom, ul. Reymonta nr 13 ( zob. poz. nr 1)

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gawarecki H., Gawdzik C. , Ulicami Lublina, Lublin 1976
Sochacka A., Rodowody lubelskich dzielnic, [w:] Radzik T., Witusik A. (red.), Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 2000.

Kuwałek R., Kośminek i Dziesiąta, www.jews-lublin.net