Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Drukarnia Rządowa w Lublinie (1817–1918)

Warsztat trynitarzy został przejęty przez Drukarnię Rządową, która w latach 1817–1918 zajmowała się głównie produkcją druków urzędowych. Znaczna część publikacji opuszczających Drukarnię Rządową w czasie stu lat jej istnienia była w języku rosyjskim.

Sygatura Drukarni Rządowej
Sygatura Drukarni Rządowej (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Powstanie i opis DrukarniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Rządowa (zwana też „pojezuicką”) powstała w roku 1817 w miejsce Drukarni Trynitarzy, którzy w tym właśnie roku opuścili Lublin, rezygnując z prowadzenia drukarni. Drukarnia pozostawiona przez Trynitarzy od początku była zarządzana przez Lubelską Komisję Wojewódzką, która wzięła ją w dzierżawę, zmieniając równocześnie jej nazwę na Drukarnia Rządowa. Drukarnia mieściła się w dawnych posiadłościach trynitarzy, przy ulicy Jezuickiej 431.

Drukarnia Rządowa nie należała do nowocześnie wyposażonych oficyn. Korzystano ze starych urządzeń, tych samych, na których pracowała jeszcze Oficyna Jezuitów. Prasy w Drukarni pochodziły nawet z 1657 roku. Teksty składano ręcznie, a po ich złożeniu skład odbijano na ręcznej prasie dociskowej2.

Działalność Drukarni Rządowej w latach 1817–1832Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W okresie 1817–1832 działalność drukarni sprowadzała się głównie do wydawania druków urzędowych. Jedynie w czasie powstania listopadowego w Drukarni Rządowej drukowany był od 9.XII.1830 r. do 5.II.1831 r. „Kurier Lubelski”.

Pomimo faktu korzystania ze starych maszyn i urządzeń drukarskich poziom estetyczny książek wydawanych w tym okresie przez Drukarnię Rządową był wysoki.

Strona tytułowa publikacji Popis Publiczny Uczniów Szkoły Wojewodzkiéy Lubelskiey
Strona tytułowa publikacji Popis Publiczny Uczniów Szkoły Wojewodzkiéy Lubelskiey (Autor: nieznany)

Pisze o tym Czesława Iskra:

Na ogół druk w książkach wydawanych przez Drukarnię Rządową jest czysty, chociaż czcionki często wykazują znaczny stopień zużycia. Wydawnictwa nie były bogato zdobione. Najczęściej mamy do czynienia z wykorzystaniem zdobników typograficznych – różnego rodzaju ramek i przerywników branych wprost ze składu drukarskiego. W ogólnej ilości produkcji można ustalić charakterystyczny styl układu graficznego. Karty tytułowe skomponowane są czytelnie, bez przeładowania, z użyciem czcionek różnej wielkości. U góry kolumny stosowane są zazwyczaj delikatne ozdoby lub linie na początku i końcu tekstu winietki3.

Działalność Drukarni Rządowej w latach 1833–1864Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Paweł Gdula:

Po upadku powstania listopadowego drukarnia zaopatrywała w druki Rząd Gubernialny oraz podległe mu urzędy. Drukowano tam „Wiadomości Gubernialne”. Drukarnia Rządowa poprzez licytację była oddawana w dzierżawę lubelskim drukarzom. W różnych okresach czasu Drukarnię dzierżawili m. in. Szabs Gutfeld, Szaja Lederman, Józef Kossakowski, Józef Nowaczyński, Władysław Kossakowski4.

Winieta "Dziennika Urzędowego Guberni Lubelskiej"
Winieta "Dziennika Urzędowego Guberni Lubelskiej" (Autor: nieznany)

Opis i wyposażenie DrukarniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Halina Worobiej:

Mimo, że wiek XIX charakteryzował się zmianami w technice pracy i wyposażeniu drukarni to nie miało to swojego odbicia w działalności Drukarni Rządowej. Jedyna większa „modernizacja” w drukarni odbyła się w 1856 roku, kiedy to została zakupiona stara prasa jednocugowa z żelaznym fundamentem, z tyglem i szynami, która w odróżnieniu od dwucugowej umożliwiała odbicie całego arkusza za jednym pociągnięciem wózka5.

W okresie, w którym drukarnie zaczęły przestawiać się ze sztuki rękodzielniczej na mechanizację, Drukarnia Rządowa pozostała prymitywnie wyposażonym warsztatem rzemieślniczym6.

Modernizacja drukarni sprowadzała się do używania ulepszonych maszyn drukarskich oraz zakupu nowych gatunków czcionek. Poprawiło to jakość opuszczających drukarnię druków, ale mimo tego Drukarnia Rządowa wciąż znacznie odstawała od drukarń, które wprowadzały nowoczesne urządzenia7.

Działalność Drukarni Rządowej w latach 1864–1918Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jak podaje Paweł Gdula w swojej publikacji „Drukarstwo Lubelskie”, po roku 1864 drukarnia zmieniła nazwę na „Lublinskaja Gubernskaja Typo – Litografia”. Informacja ta nie znajduje jednak potwierdzenia w materiałach źródłowych. Zachowane wydawnictwa (drukowane w tym czasie w tej drukarni) „Kurier Lubelski” i „Gazeta Lubelska” opatrzone są zamiennie bądź nazwą Drukarnia Rządowa bądź Gubernialna. Na przełomie lat 1867 i 1868 drukarnia otrzymała na wyposażenie znaczną ilość czcionek rosyjskich, co wiązało się z dużą ilością zamówień na druki w tym języku. W latach 1864–1918, tak jak poprzednio, w produkcji drukarni dominowały druki rządowe. Były też wydawane lubelskie „Wiadomości Gubernialne”. W tych latach drukarnia miała już swoją nową siedzibę w Pałacu Rządu Gubernialnego mieszczącym się przy Placu Litewskim 38.

Winieta „Lublinskije Gubiernialnyje Wiedomosti”
Winieta „Lublinskije Gubiernialnyje Wiedomosti” (Autor: nieznany)

Jedną z konsekwencji upadku powstania styczniowego było rosnące zapotrzebowanie na publikacje w języku rosyjskim. Zachodzące zmiany  wymagały konieczności zakupu na wyposażenie Drukarni Rządowej (tak wciąż nazywano drukarnię) czcionek rosyjskich. Tak też się stało i na przełomie lat 1867/1868. Rząd Gubernialny przekazał na jej wyposażenie dużą ilość czcionek rosyjskich o różnych krojach i gatunkach. W latach 1870–1912 drukarnia wydawała rocznik urzędowy pt. „Pamiatnaja Kniżka Ljublinskoj Gubernji”. Zawartość tego pisma daje obraz życia w całej Guberni Lubelskiej, a w szczególności w jej stolicy Lublinie.

Działalność Drukarni Rządowej w latach 1915–1918Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po wkroczeniu wojsk austriackich do Lublina w lipcu 1915 roku, Drukarnia Rządowa znalazła się do roku 1918 w rękach Austriaków.

Dalsze losy Drukarni Rządowej (1918–1936)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Rządowa już od chwili wyzwolenia w listopadzie 1918 roku zaczęła działać jako Drukarnia Państwowa, tradycyjnie już wykonując druki dla różnych urzędów. W roku 1936 Drukarnię Państwową kupił Bolesław Szczuka odstępując ją następnie synowi Adamowi Szczuce. Drukarnia zmieniła nazwę na Lubelskie Zakłady Graficzne A. Szczuki. Po kilku miesiącach drukarnia została przeniesiona pod nowy adres: Zamojska 12.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdula P., Drukarstwo lubelskie, „Annales Univeresitatis Mariae Curie-Skłodowska”  vol. VIII, 1957.
Iskra C., Drukarnia Trynitarzy i Drukarnia Rządowa w latach 1781–1832, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988.
Worobiej H., Drukarnia Rządowa w latach 1833–1918, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia H. Worobiej, Drukarnia Rządowa w latach 1833–1918, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988,  s. 41.
  2. Wróć do odniesienia C. Iskra, Drukarnia Trynitarzy i Drukarnia Rządowa w latach 178–1832, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988, s. 32.
  3. Wróć do odniesienia C. Iskra, Drukarnia Trynitarzy i Drukarnia Rządowa w latach 1781–1832, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988, s. 32–33.
  4. Wróć do odniesienia P. Gdula, Drukarstwo lubelskie, „Annales Univeresitatis Mariae Curie-Skłodowska” vol.VIII, 1957, s. 69.
  5. Wróć do odniesienia H. Worobiej, Drukarnia Rządowa w latach 1833–1918, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988, s. 43.
  6. Wróć do odniesienia H. Worobiej, Drukarnia Rządowa w latach 1833–1918, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988, s. 44.
  7. Wróć do odniesienia H. Worobiej, Drukarnia Rządowa w latach 1833–1918, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988, s. 43.
  8. Wróć do odniesienia H. Worobiej, Drukarnia Rządowa w latach 1833–1918, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988, s. 43.