Czerwiec 1989 – sytuacja międzynarodowa

Cały proces rozpoczął się w 1980 roku w Polsce, kiedy powołano pierwszy w historii niezależny, legalny związek zawodowy – „Solidarność”. To że rok później zakazano jego działalności, a działaczy internowano, nie zdołało już powstrzymać zmian, które nastąpiły w świadomości społeczeństwa i odbiły się szerokim echem na świecie.

Niemoc gospodarcza Związku Radzieckiego i jego satelitów była nie do przezwyciężenia, a reformy zapoczątkowane po 1985 roku jedynie przyspieszyły erozję całego bloku wschodniego. Gorbaczow nie był już w stanie zapanować nad rozwojem wydarzeń i nie sprzeciwił się liberalizacji życia politycznego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Sytuacja, w jakiej się one znalazły wynikała zarówno z temperatury nastrojów społecznych, które przejawiały się w masowych demonstracjach, jak i z kompromisów pomiędzy lokalnymi władzami komunistycznymi a odradzającą się opozycją.

Obrady Okrągłego Stołu, a następnie demokratyczne wybory w Polsce 4 czerwca 1989 roku zapoczątkowały serię przemian, które w skali globalnej oznaczały upadek komunizmu. Określa się je jako Jesień Ludów (lub Jesień Narodów), porównując do wydarzeń z 1848 roku, zwanych Wiosną Ludów. W większości krajów tzw. demokracji ludowej demontaż struktur komunistycznych następował drogą pokojowych przemian (Polska, Węgry, NRD, Czechosłowacja, Bułgaria). Jedynie w Rumunii rewolucja miała gwałtowny przebieg i zaowocowała straceniem komunistycznego przywódcy i ofiarami wśród ludności cywilnej.

Rezultatem wydarzeń z lat 1989–1991 było: zjednoczenie Niemiec, rozpad Związku Radzieckiego i powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw, podział Czechosłowacji, a pośrednio także rozpad Jugosławii i wojna na Bałkanach.

Mimo znacznych trudności, jakie towarzyszyły transformacji systemu komunistycznego w kierunku demokracji i wolnego rynku, licznych konfliktów społecznych i etnicznych bilans przemian zapoczątkowanych w 1989 jest zdecydowanie dodatni.