Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ciekawe lubelskie rękopisy istniejące

Wprawdzie wiele cennych z punktu widzenia historii miasta druków przepadło, ale kilka, o których warto wspomnieć, ocalało do naszych czasów.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Przywilej lokacyjny dla miasta Lublina (15 sierpień 1317)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Akt z roku 1317 jest pierwszym znanym dekretem o nadaniu prawa magdeburskiego. Aktu tego nie należy brać za lokację bowiem Lublin jako miasto (civitas) istniał już przed rokiem 1317.

„Księga miejska” (1465–1475)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Najstarsza zachowana lubelska księga miejska pochodzi  z lat 1465–1475. Jest to księga wójta dziedzicznego, w której notowano wyroki sądowe.

„Nowiny Lubelskie” (1569)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1908 roku Kazimierz Pułaski opublikował „Nowiny Lubelskie” – fragment podsumowań ze „Sprawozdań Sejmu Unii 1569 r.” Jest to fragment diariusza obejmujący trzy dni obrad Sejmu Lubelskiego od 4 do 6 marca 1569 roku. Pisany był on dla panów litewskich po ich wyjeździe z Lublina.

Odpis tego diariusza znajduje się w Archiwum Państwowym w Lublinie (sygn. 70). Jest to dziesięć kart rękopisu opatrzone napisem „Dzieje Lublina po wyjechaniu Panów Litewskich”. W opracowaniu teczki napisano że jest to wtórnik oryginału, na co wskazują poprawki świadczące że kopista nie mógł należycie odcyfrować oryginału. Poprawki musiał robić ktoś, kto posiadał drugi tekst. Rękopis znajdujący się w Archiwum Lubelskim szacowany jest na wiek XVI współczesny oryginałowi, z którego odpis był sporządzony. Odpis tekstu „Nowin Lubelskich” znany jest również z Teki Naruszewicza znajdującej się obecnie w Muzeum Czartoryskich w Krakowie: T. 77.

„Księga złoczyńców miasta Lublina” (1622–1638)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jedną z lubelskich ksiąg rękopiśmiennych jest księga zeznań oskarżonych przez sąd w Lublinie w latach 1622–1638, tzw. „Księga złoczyńców miasta Lublina”. „Acta maleficorum”, czyli księgi złoczyńców powstawały w miastach polskich od XV do XVIII w. Zachowało się ich niewiele, oprócz Lublina jedynie w Krakowie, Poznaniu, Lwowie i Żywcu. Lubelskich ksiąg ocalało pięć, wszystkie z XVII wieku.
Ich treść stanowią zeznania oskarżonych schwytanych na gorącym uczynku, uzyskane dobrowolnie oraz podczas „męczenia złoczyńców”, czyli tortur1.

Podróż do Kalopei (1817) Wojciech GutkowskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Lublinie w roku 1817 została napisana pierwsza polska powieść utopijna Podróż do Kalopei. Jej autorem był Wojciech Gutkowski (1775–1826), który od roku 1814 przebywał w Lublinie, gdzie był komendantem Korpusu Inżynierów. Był on też ważną postacią w lubelskiej Loży Wolnomularskiej. Napisana przez niego w roku 1817 powieść bardzo długo istniała tylko w rękopisie. Dopiero w roku 1956 po raz pierwszy ukazała się w druku.

Tak streszcza ją August Grychowski:

Na terenie Australii w fikcyjnej krainie Kalopów (Kalop, odwrotnie Polak) ukazuje Gutkowski idealne społeczeństwo komunistyczne, w którym każdy obywatel przechodzi kolejno wszystkie rodzaje pracy na roli i w rzemiośle. Autor wysuwa projekt rozdziału kościoła od państwa i zniesienie wszystkich świąt kościelnych, na ich miejsce proponuje wprowadzenie świąt: dzieci, młodzież, dojrzałość i starość2.

Lublin w Pamiątkach i Opis historyczny dyecezyi lubelskiej, ks. Karol BoniewskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ksiądz Jan Ambroży Wadowski przeglądając rękopisy jakie pozostały po śmierci ks. Karola Boniewskiego, kanonika katedry lubelskiej, trafił na dwa szczególne wskazujące, że ks. Boniecki przygotowywał publikacje poświęconą Lublinowi. Chodzi tu o:

„Lublin w pamiątkach”, rękopis In 8, oprawny w płótno, stronic XV i 471 oznaczonych a 30 nieoznaczonych, zapisanych mający, własność prywatną; i „Opis historyczny dyecezyi lubelskich”, rękopis w dwu wielkich woluminach in folio, oprawionych, pięknie napisany, znajdujący się w jednej z bibliotek krakowskich3.

„Lublin w pamiątkach” ma za przedmiot wiadomości dotyczące Lublina, rozłożone koleją 365-u dni roboczych; poczerpnięte w połowie z dzieł drukowanych, a w połowie ze źródeł archiwalnych i rękopiśmiennych. Niektóre wiadomości autor podaje jako świadek naoczny. (…) Rękopis ten prawie w całości wyzyskał śp. Zieliński w swem dziele „Monografia Lublina” – przedmiot rozłożony na 365 dni, umieszczając sposobem chronologicznym. (…) Więcej ma wartości dla poszukującego szczegółów o Lublinie rękopis „Lublin w pamiątkach”, z powodu różnych wyciągów z dzieł drukiem ogłoszonych i z powodu wielu osobistych wspomnień z naocznego widzenia4.

Karol Boniewski – kanonik katedry lubelskiej, proboszcz fajsławicki, przez jakiś czas sędzia surogat konsystorza lubelskiego. Urodzony w roku 1800, zmarły 28 marca 1870 roku i pochowany we wsi Fajsławice. Za życia wydał jeszcze drukiem Rys życia biskupów chełmskich i lubelskich oraz krótkie opisy niektórych kościołów parafialnych, umieszczając swoje prace w wychodzącym wówczas w Warszawie miesięczniku „Pamiętnik religijno-moralny”.

„Monografia Lublina” Hieronima ŁopacińskiegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W spuściźnie po Hieronimie Łopacińskim można znaleźć wiele materiałów rękopiśmiennych, które wskazują na to, że myślał on o napisaniu monografii Lublina. Niestety jego śmierć w 1906 roku pokrzyżowała te plany.
Swoją wiedzą o Lublinie Łopaciński chętnie dzielił się z innymi. I tak pomógł w korekcie i przy opracowaniu tekstu do przygotowywanego przez hrabinę Marię A. Ronikerową Ilustrowanego Przewodnika po mieście Lublinie (Lublin 1901).

Poemat o mieście LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Poemat o mieście Lublinie powstał w 1934 roku. Wiemy o tym, ponieważ w zachowanym rękopisie utworu na stronie tytułowej tę właśnie datę napisał sam Czechowicz. Akcja Poematu dzieje się w lipcu przy pełni księżyca, kiedy to w nocną wędrówkę po mieście zabiera nas tajemniczy przewodnik – Wędrowiec. Jesteśmy uczestnikami podróży do miejsc, które były poecie szczególnie bliskie, bo związane z jego życiem5.

W Poemacie znajdujemy między innymi wiersze zamieszczone już wcześniej przez Czechowicza w Starych kamieniach, tomiku, który wydał w Lublinie w styczniu 1934 roku wspólnie z Franciszką Arnsztajnową. Wiersze te poeta ułożył jednak w innej kolejności, pozbawił tytułów, połączył fragmentami prozy poetyckiej i opatrzył komentarzami na marginesie rękopisu. Powstały w ten sposób utwór miał być niewątpliwie słuchowiskiem radiowym. Udało się ustalić dokładną datę radiowej premiery dzieła. Oto w „Expressie Lubelskim i Wołyńskim” z 1937 roku znajdujemy dwie noty informacyjne. Pod datą 7 lipca 1937 czytamy:

Kwadrans poetycki poświęcony Lublinowi. Poemat Józefa Czechowicza. W dniu 9 lipca br. O godz. 21 m.45 Polskie Radio nada w programie ogólnopolskim kwadrans poetycki poświęcony Lublinowi. Będzie to poemat znanego poety lublinianina Józefa Czechowicza napisany specjalnie dla Polskiego Radia6.

Zaś pod datą 9 lipca 1937 roku:

Kącik radiowy: wiersz o Lublinie przez radio. Letnie „Kwadranse poezji” poświęciło radio ziemi ojczystej. Jeden z nich nosi tytuł Lublin. Zostanie on nadany dn. 9 VII o godz. 21.45. Jest to audycja tym ciekawsza, że przyniesie słuchaczom utwór doskonałego poety, zupełnie publiczności nieznany. Jest to poemat Józefa Czechowicza napisany specjalnie dla Polskiego Radia. Opracowanie muzyczne Romana Palestra. Recytować będą Irena Kwiatkowska i Antoni Bohdziewicz7.

Dodajmy jeszcze, że po raz pierwszy Poemat o mieście Lublinie został opublikowany w „Kamenie” w 1959 roku, zaś w formie samodzielnej ukazał się w 1964 roku, wydany przez „Wydawnictwo Lubelskie”. Jego pierwsza powojenna emisja odbyła się Rozgłośni Regionalnej Polskiego Radia w Lublinie w czerwcu 1966.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Czechowicz J., Listy, [oprac.] Kłak T., Lublin, 1977.
Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich, Lublin, 1974.
Wadowski J.A., Kościoły lubelskie, Kraków, 1907.
http://forum.lubelskie.org/viewtopic.php?t=19.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia http://forum.lubelskie.org/viewtopic.php?t=19.
  2. Wróć do odniesienia A. Grychowski, Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich, Lublin 1974, s.102.
  3. Wróć do odniesienia J.A. Wadowski, Kościoły lubelskie, Kraków 1907, s. 6.
  4. Wróć do odniesienia J.A. Wadowski, Kościoły lubelskie, Kraków 1907, s. 7.
  5. Wróć do odniesienia J. Czechowicz, Listy, [oprac.] T. Kłak, Lublin 1977, s. 270.
  6. Wróć do odniesienia J. Czechowicz, Listy, [oprac.] T. Kłak, Lublin 1977, s. 255.
  7. Wróć do odniesienia J. Czechowicz, Listy, [oprac.] T. Kłak, Lublin 1977, s. 267.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe