Christian Wirth (1885–1944)

Biogram Wirtha do czasu przybycia do obozu w BełżcuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się w Oberbalzeheim na terenie Niemiec. Swoją karierę zawodową rozpoczął w Schutzpolizei (policja porządkowa) w 1910 r., będąc najpierw oddelegowanym do Heilbronn, a następnie do Stuttgartu. Podczas I wojny światowej wsławił się bohaterstwem, za które został ośmiokrotnie odznaczony. Po zakończeniu wojny w 1919 r. powrócił do pracy w policji, w której służył do 1939 r. Wirth wstąpił do NSDAP w 1922 r., zaś po klęsce puczu monachijskiego złożył legitymację członkowską. Ponownie zasilił szeregi partii w 1931 r. W roku 1938 został wcielony do SD (Służba Bezpieczeństwa), a 1939 r. oddelegowano go do Wiednia, gdzie do jego kompetencji należały kwestie polityczne.

Z początkiem 1939 r. wziął udział w eksperymentach mordowania przy użyciu gazu w szpitalu psychiatrycznym w Brandenburgu, zaś od lutego zajmował stanowisko kierownika placówki eutanazji w Grafeneck, które pełnił do lutego 1940 r., kiedy to został mianowany Inspektorem akcji „Eutanazja” (T4). 

Rola Wirtha w akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Z początkiem listopada 1941 r. na obrzeżach miejscowości Bełżec naziści rozpoczęli budowę pierwszego obozu zagłady. Na stanowisko komendanta mianowany został SS-Obersturmführer und Kriminalkommissar Christian Wirth.

Komendant obozu zagłady w BełżcuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wirtha zapamiętano jako człowieka pozbawionego emocji, dla którego najważniejsza była dyscyplina, dryl wojskowy oraz rozkazy. Porządek zaprowadzał w sposób brutalny, za co był znienawidzony zarówno przez SS-manów i więźniów. Za najlepszy środek dyscyplinujący uznawał przemoc fizyczną. Przydomek, jaki mu nadali SS-mani brzmiał „Okrutny Christian”. Franz Suchomel jeden z podoficerów służący w akcji „Reinhardt” tak wspominał Wirtha:

W Bełżcu Wirth wraz ze swoimi ludźmi dokładnie wypróbował zasady działania machiny zagłady i wprawiał ją w ruch. Do realizacji tego zadania potrzebny był człowiek pozbawiony uczuć i szacunku dla kogokolwiek, który traktowałby ludzi – bez względu na to, czy byli Niemcami, Żydami czy Ukraińcami – jak numery, albo nawet gorzej. Wirth uosabiał te wszystkie cechy, a ponadto dysponował wyjątkowym talentem organizacyjnym. Gardził ludźmi i znęcał się nad nimi. Dostrzegał wyłącznie siebie, a przede wszystkim nienawidził Żydów w niewyobrażalnym stopniu¹.

Inspektor Obozów akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wirth będąc najpierw komendantem obozu zagłady w Bełżcu, a następnie od sierpnia 1942 r. Inspektorem Obozów akcji „Reinhardt”, odpowiedzialny był za wprowadzanie wielu rozwiązań, które skutkowały wydajniejszą eksterminacją.

Pierwsze rozwiązania wprowadził będąc jeszcze komendantem obozu zagłady w Bełżcu. Wirth kazał wykopać dół, który służył jako miejsce rozstrzeliwań. To miejsce nazywano popularnie „Lazaretem”. Dokonywano w nim egzekucji głównie na osobach chorych, niepełnosprawnych, starcach.

Pełniąc funkcję inspektora, w obozie zagłady w Treblince wprowadził karę chłosty – na podobieństwo kar stosowanych w obozie w Bełżcu. Nowo mianowany komendant Treblinki Franz Stangl zapytany podczas swojego pobytu w więzieniu czy nie mógł ograniczyć cierpień Żydów odpowiedział:

Nie, nie, nie! To był system – wynalazł go Wirth. Jako, że się sprawdził, był nieodwołalny².

Wirth był zaufanym człowiekiem Dowódcy Policji i SS w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnika. Georg Michalsen, który zajmował się w sztabie akcji „Reinhardt” zrabowanym mieniem wspomniał, iż:

Wirth cieszył się wyjątkowym zaufaniem Globocnika. Można było na nim polegać, gdy wchodziło w grę jakieś zadanie specjalne³.

Organizacyjnie Christian Wirth podlegał szefowi Policji i SS w dystrykcie lubelskim, lecz strukturalnie bezpośrednim jego zwierzchnikiem był Dieter Allers ze sztabu „T4” w Berlinie.

Niemieckie Zakłady Zaopatrzenia (DAW)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W grudniu 1942 r. Wirth został także odpowiedzialny za Niemieckie Zakłady Zaopatrzenia (niem. Deutsche Ausrüstungswerke – DAW) w obozach pracy w dystrykcie lubelskim. DAW w Lublinie zlokalizowane zostały przy ulicy Lipowej 7, a ich filia przy ulicy Chełmskiej w obozie na Flugplatzu na terenie byłej fabryki samolotów. Znajdowała się tam także wytwórnia papy, w której pełnił funkcję podoficer SS Bauer. Zrelacjonował on sposób traktowania Żydów przez Wirtha w tym obozie:

Sam to widziałem i pamiętam dokładnie, jak zatrudnieni tam Żydzi gołymi rękami wlewali świeżą, gorącą smołę na tekturę. Widziałem też żywe mięso schodzące z ich palców, tak że można było zobaczyć gołe kości. Jestem przekonany, że ci wszyscy ludzie zmarli z powodu okropnych oparzeń⁴.

Działalność Wirtha w TrieścieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W sierpniu 1943 r., kiedy akcja „Reinhardt” zbliżała się ku końcowi, Wirth wraz z Globocnikiem i dużą częścią funkcjonariuszy służących przy realizacji ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w GG, zostali wysłani do Triestu, gdzie mieli rozwiązać problem żydowski z podobnym skutkiem oraz zwalczać włoską partyzantkę. Na jesieni 1943 r. został awansowany do stopnia SS-Sturmbannführera.

Zginął 26 maja 1944 r. Są co najmniej dwie hipotezy na temat jego śmierci. Po pierwsze, został zastrzelony podczas walk z partyzantami jugosłowiańskimi, po drugie zamordowali go członkowie żydowskiej grupy, powołanej w celu tropienia nazistowskich zbrodniarzy.  

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin – Bełżec 2005.

Libionka D. [red.]., Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie,  Warszawa 2004.

Tregenza M., Bełżec – okres eksperymentalny. Listopad 1941 – kwiecień 1942, „Zeszyty Majdanka”, t. XXI (2001).

Tregenza M., Christian Wirth a pierwsza faza „Akcji Reinhardt”, „Zeszyty Majdanka”, t. XIV (1992).

Tregenza M., Christian Wirth: Inspekteur der SS – Sonderkommando Aktion Reinhardt, „Zeszyty Majdanka”, t. XV (1993).

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia M. Tregenza, Christian Wirth: Inspekteur der SS – Sonderkommando Aktion Reinhardt, „Zeszyty Majdanka”, t. XV (1993), s. 7.
2. Wróć do odniesienia Tamże, s. 15.
3. Wróć do odniesienia Tamże, s. 8.
4. Wróć do odniesienia Tamże, s. 20.