Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Cegielnia Jerzysław (Rekord)

Cegielnia położona na klinie pomiędzy traktami na Nałęczów i do Zimnych Dołów, czyli dzisiejszymi ulicami Nałęczowską, Morwową i Wojciechowską.

Cegielnia Rekord przy ulicy Morwowej w Lublinie
Cegielnia Rekord przy ulicy Morwowej w Lublinie, 1982. Fot. Jacek Mirosław.

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Położona na klinie pomiędzy traktami na Nałęczów i do Zimnych Dołów, czyli dzisiejszymi ulicami Nałęczowską, Morwową i Wojciechowską. W 1923 r. adres brzmiał: wieś Rury Brygidkowskie 7 gm. Konopnica.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od końca XIX w. w tej lokalizacji, na gruntach będących częścią Rur Brygidkowskich, a więc terenu należącego do zakonu lubelskich brygidek, istniała cegielnia. Podczas I wojny światowej uległa zniszczeniu. W 1923 r. projekt odbudowy przedłożyło do zatwierdzenia w Magistracie Biuro Techniczno - Handlowe  Inżynierów w Lublinie Sp. Akc. Siedziba firmy znajdowała się w Hotelu Europejskim przy Krakowskim Przedmieściu. Projekt wykonany przez inżyniera Kazimierza Danowicza uzyskał 30 października 1923 r., zatwierdzenie Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych Województwa Lubelskiego. Przewidywał odbudowę istniejącego pieca i nadbudowę, do wysokości 30,2 m, ceglanego komina. Piec został zaopatrzony z dwukondygnacyjną fasadą zwieńczoną trójkątnym naczółkiem, z drzwiami na osi.

W 1928 r. zawarto umowę dzierżawy cegielni zajmującej obszar 7 mórg i 220 prętów ziemi, pomiędzy właścicielem gruntów t. j. Bractwem Świętej Trójcy oraz Jerzym i Stanisławem Śliwińskimi. Umowa początkowo obejmowała 6 lat dzierżawy, a następnie była kilkakrotnie przedłużana, aż do 1942 r. Dotyczyła gruntu wraz z infrastrukturą: szesnastokomorowym piecem hoffmanowskim z kominem zaopatrzonym w piorunochron, 6 szopami, budynkiem mieszkalnym o 5 mieszkaniach, stajnią z wozownią, 3 sznajdrami murowanymi, 2 - drewnianymi oraz pozwalała na bezpłatne wydobycie gliny i piasku na tym terenie. Już w pierwszym roku działania Śliwińskich cegielnia zwiększyła ilość cegły wyrabianej dotychczas przez Bractwo, z 500 000 szt. na 3 000 000 szt. rocznie. W tym czasie funkcjonowała pod nazwą „Jerzysław”, ale niekiedy również „cegielnią Helenów Bractwa Świętej Trójcy”.

Rury Brygidkowskie (gm. Konopnica), cegielnia „Jerzysław”

Topografia cegielni Rekord - Stanisław Filas - fragment relacji świadka historii

 

Mapa pamięci cegielni Rekord - Teresa Adamczuk - fragment relacji świadka historii

Narzędzia pracy formiarek - Teresa Adamczuk - fragment relacji świadka historii

W 1940 r., jak wszystkie lubelskie cegielnie została objęta ścisłym nadzorem zrzeszenia Verband der Hersteller von Ziegeln, Klinkern und Róhren e. V. Lublin, działającego pod zarządem samego szefa Wydziału Gospodarczego Dystryktu Lubelskiego Paula Müllera. Z ramienia tej instytucji w listopadzie 1940 r. kontrolerem cegielni został inż. Stanisław Stelmachowski. W marcu 1941 r.  Śliwińscy zostali usunięci przez władze niemieckie, a na ich miejsce powołano pracowników wyżej wymienionego zrzeszenia – Mieczysława Pogorzelskiego i Krzymańskiego. W tym czasie niemiecki zarząd składał zamówienia np. na cegłę na budynki pułku SS w Jabłoni, budynki wznoszone przez Luftwaffe Dęblin w Świdniku, dla batalionu policji, SS oraz budowę Ostbahn. Ostatni dzierżawcy uciekli z Lublina wraz z wycofującymi się Niemcami. W 1942 roku - w niemieckiej księdze adresowej - pojawia się miano „Rekord”. Po  wojnie cegielnia została przejęta przez państwo, a nazwa pozostała. Śliwińscy próbowali odzyskać zagarnięte mienie i w 1946 r. podejmowali czynności prawne zmierzające do oskarżenia Mieczysława Pogorzelskiego o jego zagarnięcie. Cegielnia funkcjonowała do lat 70-tych XX w. 

Sezon na cegielni - Teresa Adamczuk - fragment relacji świadka historii

Likwidacja cegielni - Władysława Walczak - fragment relacji świadka historii

Właściciele, dzierżawcy, zarządcyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

k. XIX w. (?) -  1928 r. – cegielnia prowadzona przez Bractwo Świętej Trójcy, mające siedzibę przy kościele katedralnym w Lublinie.

1923 – Biuro Techniczno – Handlowe Inżynierów w Lublinie Sp. Akc. – Zasadnicze zezwolenie przemysłowe z dnia 23 września 1923 r. na urządzenie cegielni i projekt budowlany; (*Archiwum Państwowe w Lublinie)

1928 -1941 cegielnia „Jerzysław” Antoniego i Jerzego Śliwińskich (*Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu: połączone wydawnictwa: "Rocznik Informacyjny o Spółkach Akcyjnych w Polsce" i "Polski Przemysł i Handel (Rynek Polski)". R. 5, 1936 oraz R. 6, 1938, *Spis abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na rok 1938)

1941-1944 – Mieczysław Pogorzelski i Krzymański (*Amtliches Fernsprechbuch für den Distrikt Lublin = Urzędowa Książka Telefoniczna dla Dystryktu Lublin, 1942)

1944 r. – przejęcie cegielni przez Krajową Radę Narodową

1946 – cegielnia „Rekord” (*Rocznik Przemysłu Odrodzonej Polski 1946-1947)

1949 - Ministerstwo Przemysłu Lekkiego wprowadziło przymusowy zarząd państwowy. (*Dokumentacja Osobowa i Płacowa – Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie Biuro Dyrektora Generalnego Odział d/s Archiwum)

1950 r. - minister wydał orzeczenie o przejęciu cegielni na własność państwa. 

Życie kulturalne pracowników cegielni - Teresa Adamczuk - fragment relacji świadka historii

Pracownicy cegielni Rekord - Stanisław Filas - fragment relacji świadka historii

TechnologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Cegielnia wyrabiała cegłę ręcznie. Wypalano ją w szesnastokomorowym piecu kręgowym o dł. 46 m. i szer. 15 m. Glina oceniana była jako dobrej jakości, czerwona, bez domieszek. Poniżej 1,5 m głębokości glina gorsza, z domieszką „mułków” W 1936 roku cegielnia zatrudniała 50 robotników, jedną osobę personelu technicznego oraz jednego urzędnika. Wytwarzano 3 mln100 tys. cegieł rocznie.

Cegła z sygnaturą „LLR2”
Cegła z sygnaturą „LLR2” (Autor: Prażmo, Dariusz (1964- ))

Cegła z sygnaturą „R”
Cegła z sygnaturą „R” (Autor: Prażmo, Dariusz (1964- ))

 

Trzy tysiące cegieł - Helena Ziółkowska - fragment relacji świadka historii

SygnaturyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Prawdopodobnie „R.”oraz np. „L-LR-1” lub „L-LR-2”

Stan zachowaniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Brak pozostałości cegielni. W powojennych barakach przy ul. Nałęczowskiej i Morwowej, mieszkali pracownicy cegielni.

ArchiwaliaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Archiwum Państwowe w Lublinie, Spuścizna akt Stanisława Kalinowskiego (1888-1954) adwokata w Lublinie, zespół nr 496, Akta w sprawach Stanisława i Jerzego Śliwińskich w sprawie cegielni „Jerzysław” w Lublinie,  sygn. 285.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Wideo

Audio

Historie mówione