Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Budownictwo ludowe na Lubelszczyźnie

Budownictwo ludowe na Lubelszczyźnie jest niezwykle zróżnicowane, zarówno pod względem form, jak i rodzajów. Występują tu regiony charakteryzujące się określonymi typami chałup, a nawet całych zagród; choć wnętrza izb były podobnie urządzone. Na rozwój poszczególnych form chałup i innych budynków na wsi wpłynął szereg czynników. Najistotniejsze to: położenie geograficzne i fizjografia terenu (wyróżnia się 3 strefy równoleżnikowe: północy pas dolin, środkowa Wyżynę Lubelską, południowe pagórkowate Roztocze), warunki klimatyczne, stosunki etniczne, wpływ terytoriów sąsiednich, historia i dawne podziały administracyjne, gdzie różnie kształtowały się stosunki społeczne i gospodarcze.

Z północnego zachodu przyszła kolonizacja mazowiecka, wnosząc własne zwyczaje i sposób życia. Zza Wisły i Sanu przenikały wpływy małopolskie. Ziemia chełmska sąsiadowała z Wołyniem i Polesiem, gdzie dominowały wpływy ruskie, a niemal po linii rzeki Wieprz przebiegała etniczna granica polsko-ruska. Na Lubelszczyznę w 2 połowie XVI w. zawędrowali także osadnicy holenderscy, zw. Olędrami (Olendrami), uciekający m.in. przed prześladowaniami religijnymi, i osiedlili się nad Bugiem w okolicach Sławatycz (pow. Włodawa). Znaleźli poniekąd spokój, gdyż obok większości ludności należącej do kościoła rzymskokatolickiego, mieszkali tu już wyznawcy prawosławia i judaizmu; miało to swe odzwierciedlenie w budownictwie sakralnym. Mieszały się więc te wszystkie wpływy i stapiały ze sobą, tworząc swoista kulturę ludową.

Z przedstawionymi wyżej warunkami ściśle łączyły się formy osadnicze i kształty wsi. W XVIII w. spotykane były owalnice, ale późniejsza większość to szeregówki (północny wschód województwa), łańcuchówki (Wyżyna Lubelska), widlice, wielodrożnice (południowy wschód województwa) i rzędówka (osady holenderskie).

 

oprac. Agnieszka Ławicka

Literatura:
Burszta J., Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowaniu wsi
, Wrocław 1958.
Czerwiński T., Budownictwo ludowe w Polsce
, Warszawa 2006.
Duszyńska E., Kształty osiedli wiejskich w województwie lubelskim, [w:] Planowanie przestrzenne. Region lubelski 1, Warszawa 1947, s. 43-45.
Górak J., Budownictwo drewniane Lubelszczyzny: stan badań, bibliografia, inwentaryzacja, Lublin 1977.
Górak J., Holenderskie domy nad Bugiem
, „Polska Sztuka Ludowa” 1971, nr 1, s. 29-38.
Górak J., Materiały do budownictwa drewnianego na Lubelszczyźnie (ze źródeł XVIII i XIX w.), „Polska Sztuka Ludowa” 1962, nr 1, s. 51-54.
Górak J., Regionalne formy architektury drewnianej Lubelszczyzny na tle zagadnień osadniczych, Zamość 1994.
Kosyl C., Osadnictwo na obszarze dawnego województwa lubelskiego w świetle badań nazw miejscowości, „Rocznik Lubelski” 1976, s. 9-20.
Krassowski W., Architektura drewniana w Polsce, Warszawa 1961.
Królikowski R., Dawny i współczesny krajobraz Lubelszczyzny, „Twórczość Ludowa” 1988, nr 1, s. 16-18.
Optołowicz J., Budownictwo wiejskie w pow. Lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” t. 1 Etnografia, 1962, s. 77-106.
Petera J., Budownictwo ludowe na Ziemi Lubelskiej, „Kalendarz Lubelski” 1972, s. 79-88.
Pokropek M., Budownictwo ludowe w Polsce, Warszawa 1976.
Reinfuss R., Wiejskie budownictwo podcieniowe na Lubelszczyźnie, „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1978, t. 1, s. 52-77.
Staszczak Z., Budownictwo chłopskie w województwie lubelskim (w XIX i XX w.), „Prace i Materiały Etnograficzne” 1963, t. XXIV.
Tłoczek I., Dom mieszkalny na wsi polskiej, Warszawa 1985.
Tłoczek I., Polskie budownictwo drewniane, Warszawa 1980.