Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Browar „Jeleń” w Lublinie

W 1906 roku Emil Plage wybudował w obecnym miejscu rektyfikację spirytusu. W 1925 roku zakład przejął Hersz Jojna Zylber i uruchomił w nim produkcję piwa. Jego tradycję kontynuuje dziś przedsiębiorstwo Perła – Browary Lubelskie S.A.

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Browar usytuowany jest w południowej części miasta, w dzielnicy Dziesiąta, przy ulicy Kunickiego 106. Zajmuje rozległą prostokątną działkę, ujętą ulicami Próżną, Nadrzeczną, Słodową i Kunickiego.

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zespół obiektów jest wykorzystywany do produkcji alkoholu: najpierw spirytusu, następnie piwa.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Początki browaru sięgają 1906 roku, kiedy to Emil Plage wydzielił z folwarku Dziesiąta działkę o powierzchni 5,4 ha i wybudował na niej rektyfikację spirytusu. W pierwszym okresie działalności były to tylko trzy murowane budynki wraz z wolno stojącym kominem. Z zachowanych archiwalnych planów wynika, że najokazalej prezentował się główny budynek. Elewacja frontowa była artykułowana podziałami pasowymi, w których umieszczono wielokwaterowe wydłużone okna, obwiedzione szeroką płaską opaską, zamknięte w górnej części pseudozwornikiem. W korpusie głównym podziały pasowe przechodziły na część szczytową, a powyżej w formie sterczyn dekorowały połać dachową. Dodatkowym elementem dekoracyjnym był fryz kostkowy obiegający budynek.

W tym okresie produkcją kierował inż. Jan Czarniecki, mający do dyspozycji 12 robotników i 3 pracowników administracji. W 1908 roku dobudowano gorzelnię melasową, dzięki której produkowano 6000 litrów surowego spirytusu na dobę. W 1909 roku budynki browarne zostały zelektryfikowane. Zapewne wkrótce potem Czarniecki ożenił się z Gabrielą Plage, która wniosła mu rektyfikację w posagu. W 1913 roku nastąpiła dalsza rozbudowa zakładów, m.in. powstał wówczas budynek administracyjny i kolejne budynki fabryczne.

Na początku I wojny światowej fabryka została poważnie zniszczona, co zmusiło Czarnieckiego do wejścia w spółkę z W. Kulmanem, S. Śliwińskim i H. Zylberem. Umożliwiło to odbudowę zakładów i ponowne uruchomienie produkcji spirytusu.

W 1925 roku zmarł Czarniecki, a całość nabył Hersz Jojna Zylber. Wkrótce potem Zylber poczynił wiele inwestycji, dzięki którym w zakładach rozpoczęto produkcję piwa. Najpierw wybudowano rozlewnię piwa, a następnie nową kotłownię i słodownię (oba projekty autorstwa Tadeusza Witkowskiego z 1930 roku), a zamknięciem tego etapu było wybudowanie w 1937 roku nowych magazynów i ogrodzenie całości murowanym ogrodzeniem. Wraz z pojawieniem się nowego właściciela zaczęła funkcjonować nowa nazwa browaru Jeleń – Hirsch, co znalazło odbicie na etykietkach naklejanych na butelki.

W 1940 roku zespół browarny został przejęty przez Niemców, a po zakończeniu II wojny światowej upaństwowiony i użytkowany przez Lubelskie Zakłady Piwowarskie. Obecnie stanowi własność spółki akcyjnej Perła Browary Lubelskie.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1906 – Emil Plage buduje rektyfikację spirytusu;
1909 – elektryfikacja obiektów;
około 1910 – właścicielem zostaje Jan Czarniecki, dotychczasowy kierownik produkcji;
1925 – zmiana właściciela (Hersz Jojna Zylber), rozpoczęcie produkcji piwa;
około 1947 – nacjonalizacja zakładu.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tadeusz Witkowski – projekt rozbudowy browaru (1930)

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W części frontowej znajduje się piętrowy, murowany, nakryty dwuspadowym dachem dawny budynek administracyjny – obecnie dom mieszkalny, w zasadzie pozbawiony dekoracji architektonicznej. W głębi wybudowano właściwy budynek browaru mieszczący linię produkcyjną, do niego przylegają magazyny i słodownia. Wzdłuż ulicy Próżnej stoi chłodnia. Wszystkie budynki fabryczne są murowane, obecnie pozbawione dekoracji architektonicznej, zróżnicowane gabarytowo.

Stan zachowaniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1995 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wielokrotnie przebudowywany i modernizowany zespół browarny niemal gruntownie zatracił swe pierwotne walory architektoniczne, które najpełniej uwidaczniały się w detalu architektonicznym, znanym już tylko z archiwalnych materiałów. Również bryła głównego budynku uległa przekształceniom, które zatarły jej pierwotne gabaryty. Dodatkowo negatywnie wpłynęły na to ostatnie działania, w wyniku których elewację obito blachą falistą. Analogiczna sytuacja miała miejsce z urządzeniami technologicznymi, które w miarę rozwoju metod produkcji stawały się przestarzałe i likwidowano je. Współcześnie z pierwotnych urządzeń zachowały się tylko kotły warzelne.

Główne wartości obiektu to kontynuacja tradycji produkcji w zakładzie, który zawiera w swej bryle mury budynku z początku XX wieku. Ponadto jako wartość należy wymienić zachowany w niemal niezmienionej bryle dawny budynek administracyjny, obecnie dom mieszkalny.

2009 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obiekt zadbany, wykorzystywany w produkcji piwa.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Studziński J., Browar „Jeleń" – ul. Kunickiego 106, [w:] Czerepińska J., Michalska G., Studziński J., Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, t. I cz. I, s. 5, maszynopis opracowany na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków, Lublin 1995.