Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Bogusław Jerzy Litwiniec (1931-2022)

Reżyser teatralny, działacz kulturalny, senator. Współtwórca teatru „Kalambur” i jego wieloletni kierownik i reżyser. 
 
Bogusław Litwiniec w swoim gabinecie przy ulicy Kuźniczej 29
Bogusław Litwiniec w swoim gabinecie przy ulicy Kuźniczej 29 (Autor: Góra-Stępień, Agnieszka)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Dzieciństwo i edukacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bogusław Litwiniec urodził się 1 listopada 1931 roku w Ostrogu nad Horyniem na Wołyniu. Był synem leśnika. Koniec drugiej wojny zastał go w Ostrowcu Świętokrzyskim. Po wojnie wraz z rodziną osiadł na Dolnym Śląsku. Ze względu na pracę ojca rodzina zamieszkała w Dusznikach-Zdroju. Jak sam Bogusław Litwiniec podkreśla, biologicznie jest cztery lata młodszy. Wspomina: „Kto był starszy [podczas okupacji], dostawał większa „kromkę”, i mama dodała mi w Generalnej Guberni cztery lata, i z takim glejtem ja otworzyłem sobie swój wiek w nowej Rzeczypospolitej Ludowej"1.

Z dokumentem Generalnej Guberni rozpoczął naukę w szkole średniej Kłodzku. Dzięki wiedzy, jaką otrzymał podczas wojny od ojca, wyróżniał się zdolnościami w zakresie przedmiotów ścisłych. Edukację kontynuował na Politechnice we Wrocławiu, skąd przeniósł się do Warszawy. W 1955 roku Bogusław Litwiniec rozpoczął studia z fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Warszawskim. Następnie wrócił do Wrocławia, gdzie został asystentem na Wydziale fizyki Uniwersytetu Wrocławskiego. Spełniał się także jako dramaturg i publicysta kulturalny. W roku 1966 ukończył studium z teatru i dramaturgii na uniwersytecie w Nancy. 
W 1963 roku Bogusław Litwiniec ożenił się (żona Halina Litwiniec, nauczycielka, aktorka). Mieszkał we Wrocławiu. 

Współtwórca Teatru „Kalambur”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W roku 1957 Bogusław Litwiniec współtworzył Studencki Teatr „Kalambur” we Wrocławiu.

„Po kilku miesiącach prób, w kwietniu 1958 roku, odbyła się premiera pierwszego spektaklu pt. Konfiskata gwiazd. Przedstawienie, przede wszystkim, artykułowało zasady, którymi teatr miał się kierować przez wiele następnych lat. Należało do nich przekonanie, że twórców studenckich nie powinien obowiązywać przymus tradycji, stylu, gatunku, że w imię swobody wyobraźni i skuteczności działania należy wykorzystywać wszystkie możliwe środki artystycznego wyrazu”2.Litwiniec został kierownikiem, reżyserem i aktorem teatru. Z teatrem występował w krajach europejskich, a także w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. W latach 1967-1993 Bogusław Litwiniec organizował Międzynarodowy Festiwal Teatru Otwartego we Wrocławiu. Podczas piątej edycji Festiwalu, w 1975 roku ogłosił manifest 21. przekonań sztuki otwartej. Jedno z 21. przekonań sztuki otwartej brzmi: „Sztuka otwarta w obliczu rzeczywistości powodującej trwogę, spustoszenie moralne, znieczulicę nie przestaje na zdaniu raportu ze swego przerażenia, lecz przystępuje do przezwyciężenia go wolą wywołania solidarnej kontrakcji”. 

Bogusław Litwiniec był zaangażowany w szereg innych inicjatyw kulturalnych, m.in.: kierował Ośrodkiem Teatru Otwartego „Kalambur”, był dyrektorem artystycznym Festiwalu Polskiej Sztuki Współczesnej we Wrocławiu. Był także współtwórcą i redaktorem miesięcznika „Śmiech Europy”. Ponadto, Litwiniec współtworzył Stowarzyszenie Europejskich Więzi we Wrocławiu, a w roku 1991 przekształcił teatr „Kalambur” w regionalne Centrum Partnerstwa Europejskiego. Jest też członkiem międzynarodowej organizacji Centre Europeen de la Culture w Genewie.

Teatr studencki i alternatywny z Lublina we wspomnieniach Bogusława LitwińcaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Teatry studenckie i alternatywne z Lublina lat 70.-80. Bogusław Litwiniec określa jako skromne, szczere i pokorne. Mianem teatru osobliwego z własnym wyrazem estetyki i „sztuki życia” nazywa Teatr Provisorium z Lublina: „Sztuka życia jest większa, sądzę, w Lublinie, ważne, co mówię, niż w Krakowie. Kraków się może popisać sztuką estetyki, ale „sztuką życia” to chyba na czele jest Lublin”.3

Teatry z Lublina uczestniczyły w kolejnych edycjach Międzynarodowego Festiwalu Teatru Otwartego we Wrocławiu, między innymi: w 1971 roku z ze spektaklem „Wietnam Ukrzyżowany” Teatr Gong 2. Lubelski Teatr Wizji i Ruchu zaprezentował spektakl w reżyserii Jerzego Leszczyńskiego – „Malczewski” we Wrocławiu w 1981 roku. W tym samym roku na Festiwalu Teatru Otwartego gościła Scena Plastyczna KUL

„O teatrze lubelskim powiem krótko. Teatr, który mnie, że tak powiem autentycznie zaangażował, tu we Wrocławiu, to był ten teatr, który na bruku wrocławskim zdobył się na „wypowiedź”, bo ja używam pojęcia nie „spektakl”, tylko „wypowiedź”, „wypowiedź” z Lublina, głównie środkami wizualnymi na placu we Wrocławiu, tam na placu, gdzie jest teraz fontanna, odbywała się „wypowiedź” lubliniaków z tego miotu Lublina zdolnego do aktów wizualnych. Wiem, że była to Scena Plastyczna finansowana przez uniwersytet katolicki, ale ja w pewnym momencie, mając ojca leśnika raczej z lewicy, niż z prawicy takiej ostrokościelnej, spytałem tatę, czy wolno mi robić przedstawienie, które przyjechało z kościoła? A tata mnie klepnął wtedy w tyłek i mówi: «Nie bierz tu religii, tylko bierz piękno. Jeśli to jest piękne, jeśli to jest urzekające wizualnie, jeśli to ma w sobie harmonię, to pójdź za tą harmonią i nie myśl tak ideologicznie»."4

Teatr Kalambur gościł na festiwalach teatralnych w Lublinie. Po raz pierwszy w maju w 1973 roku podczas VIII Studenckiej Wiosny Teatralnej organizowanej przez Teatr Gong 2 i Andrzeja Rozhina. Teatr Kalambur zaprezentował spektakl Gdzie są zapałki w reżyserii Piotra Załuskiego.

„Kiedy przyjechałem z własnym przedstawieniem do Lublina, został mi bardzo wyraziście podziw dla tego coście zrobili, wy Lubliniacy na rynku wrocławskim (…) tam naraz wkroczyła wyobraźnia artystów z Lublina [Leszka Mądzika]. (…) Przyjechał z Lublina teatr zdolny nie tylko do takiej warszawskiej STS5 -owskiej satyry okazującej rechot ustrojowy, wasza wypowiedź dotyczyła czegoś, co bym nazwał zdolnością do czułości. Ja wtedy wymyśliłem taką triadę, nie była wymyślona, tylko to była podsłuchana, o, podsłuchana u was, u was, którzy przybyli z Lublina: «Bądź czujny, bądź czuły, bądź twórczy». Zapisz to sobie jako kradzież moja z Lublina, ducha kradzież.”6

Teatr Kalambur, podobnie jak teatry z Lublina występował na festiwalach międzynarodowych. Spotkanie w Nancy z Andrzejem Rozhinem i Teatrem Gong 2 Bogusław Litwiniec wspomina:

„Jako mówiący po francusku rekomendowałem, że warto pójść i obejrzeć ten Gong, tak. Gong w pewnym momencie był zaproszony do Nancy na światowy festiwal teatralny. Ja w tym czasie byłem we Francji, studiując na uniwerku, no nazwijmy to „ewenement alternatywy”, może to jest wyprzedzenie trochę, ale był temu tematowi poświęcony też festiwal w Nancy, który zaprosił m.in. Teatr Kalambur i Teatr lubelski i myśmy się wtedy razem spotkali i razem, że tak powiem chodzili do knajpeczek na koniak, Mirabelle, na taką wódeczkę francuską. Ja uczyłem waszych kumpli, że to jest tańsze, ale lepsze, no tak jak to we wspólnocie polskich teatrów studenckich”.7

Bogusław Litwiniec uważa, że w owym czasie Lublinie był nie tylko silnym ośrodkiem teatralnym, ale także osobliwym:

„Trochę inaczej niż Poznań, Gdańsk, Warszawa, może nawet bliżej Wrocławia. W Krakowie, ja lubię Kraków, po prostu w Krakowie rodzą się talenty, [ale] ja chcę powiedzieć jednym słowem: w Lublinie rodzi się przyzwoitość. Nigdy nie szkodzić drugiemu. Bez tej pychy z konkurencji. Ja powiedziałem, zdaje się w tym naszym dialogu, że Lublin jest dla mnie utalentowaną skromnością w obszarze kultury studenckiej, tzn. wypowiedzi bezinteresownej, ochotniczej. Wrocław i Lublinem [to] wzorce ochotnictwa studenckiego na całą Polskę, to powiedziałem bardzo twardo, w ochotnictwie z Lublinem, ja z Wrocławiem przodowaliśmy”.8

Kariera politycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bogusław Litwiniec od 1953 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od 1980 roku wchodził w skład Zespołu ds. Teatru przy Komitecie Centralnym PZPR. Następnie został członkiem Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W latach 1994-2001 był radnym miasta Wrocławia. Został senatorem. W Senacie IV kadencji wchodził w skład Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej. Zasiadał w Senacie także w V kadencji z okręgu wrocławskiego w latach 2001-2005. Od maja do lipca 2004 reprezentował Polskę w Parlamencie Europejskim. Rok później przeszedł do Polskiej Partii Socjalistycznej, nie ubiegał się o reelekcję w wyborach parlamentarnych w 2005 roku.

Bogusław Litwiniec zmarł 25 grudnia 2022 roku. Miał 91 lat. 

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Rozmowa z Bogusławem Litwińcem zarejestrowana w ramach programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Wrocław 26.10.2016.
  2. Wróć do odniesienia Elżbieta Lisowska-Kopeć: „Historia” [w:] „57. Rocznica powstania teatru ‘Kalambur’”, Wrocław 2014, s.10.
  3. Wróć do odniesienia Rozmowa z Bogusławem Litwińcem zarejestrowana w ramach programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Wrocław 26.10.2016.
  4. Wróć do odniesienia Rozmowa z Bogusławem Litwińcem zarejestrowana w ramach programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Wrocław 26.10.2016.
  5. Wróć do odniesienia Skrótem „STS” Bogusław Litwiniec określa Studenckie Teatry Satyry .
  6. Wróć do odniesienia Rozmowa z Bogusławem Litwińcem zarejestrowana w ramach programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Wrocław 26.10.2016.
  7. Wróć do odniesienia Rozmowa z Bogusławem Litwińcem zarejestrowana w ramach programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Wrocław 26.10.2016.
  8. Wróć do odniesienia Rozmowa z Bogusławem Litwińcem zarejestrowana w ramach programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Wrocław 26.10.2016.