Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Architektura i urbanistyka Lublina – kalendarium

Kalendarium architektury i urbanistyki Lublina zawiera spis dat najważniejszych dla lubelskiej architektury oraz krótkie informacje dotyczące zabytków na terenie miasta.

 

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

XIII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

– powstanie pierwszego pasa umocnień obronnych

– budowa romańskiej baszty na Wzgórzu Zamkowym

 

około 1253 - hipotetyczne przybycie dominikanów do Lublina
1282 - ufundowanie kościoła św. Michała przez Leszka Czarnego (według Jana Długosza)

XIV wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

– budowa drewnianego ratusza na Rynku

– budowa gotyckiego zamku wraz z kaplicą


1326 - pierwsze wzmianki dotyczące istnienia kaplicy Trójcy Świętej
1333 - sprowadzenie do Lublina relikwii Krzyża Świętego (wg Jana Długosza)
1341 - powstanie murów otaczających wzgórze staromiejskie oraz bram: Krakowskiej i Grodzkiej
1342
- budowa kościoła oo dominikanów pw. św. Stanisława z fundacji Kazimierza Wielkiego
1389
- pożar drewnianego ratusza na Rynku, powstanie murowanego budynku w stylu gotyckim

XV wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

XIV/XV wiek - przebudowa Zamku
XV wiek
- budowa kamienicy Rynek 6


1408 - pierwsza wzmianka o szubienicy miejskiej położonej przy trakcie krakowskim

1412 - budowa kościoła pw. Matki Bożej Zwycięskiej (do 1426 roku)
1418 - ukończenie malowideł bizantyńsko-ruskich w kaplicy Trójcy Świętej

1419 - budowa i uposażenia kościoła i szpitala św. Ducha
1434 - legendarna data fundacji kościoła Świętego Krzyża przez gdańskiego kupca
1447 - uszkodzenie kościoła farnego podczas pożaru; budowa drewnianej cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego
1459 - pożar miasta
1471 - pierwsze wzmianki na temat kamienicy Rynek 14
1473–1496 - budowa kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła

1488 - pierwsza wzmianka na temat kamienicy Rynek 7

 

II połowa XV wieku - gruntowna przebudowa kościoła farnego, dobudowa wieży o wysokości 113 łokci
koniec XV wieku - dobudowa dwóch kaplic, zakrystii i małej kruchty w kościele farnym

XVI wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

I połowa XVI wieku - dobudowa przedbramia Bramy Krakowskiej
I połowa XVI wieku - pierwsze wzmianki na temat kamienic na Rynku


około 1530 - przebudowa Zamku w stylu renesansowym
1538 - Jan Feifer wznosi młyn - papiernię (późniejszy młyn braci Krausse)
1540 - remont kamienicy Rynek 8
1546 - uruchomienie zegara na wieży kościoła pw. św. Michała (zegar funkcjonował do 1575 roku)
1549 - utworzenie prebendy przy kościele Świętego Krzyża
lata 50. XVI wieku - drobne naprawy budynku Bramy Grodzkiej
1557 - częściowe zniszczenie Bramy Krakowskiej podczas pożaru (odbudowa trwała do 1564 roku)

– pożar kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła
1560 - początek budowy drugiej linii obronnej miasta; przebudowa średniowiecznej furty w murach obronnych miasta na bramę miejską (obecnie Wieża Trynitarska)
1560 - budowa monasteru przy cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego (do 1573 roku)
lata 60. XVI wieku - dobudowa przedbramia Bramy Grodzkiej
1565 - pierwsza wzmianka na temat dworu Sobieskich w Lustracji Lublina
1567 - budowa murowanej synagogi Maharszala

– budowa pierwszej murowanej synagogi Maharama
1569 - odbudowa kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła po pożarze z 1557 roku

Unia Lubelska (wg lokalnej tradycji zaprzysiężona w klasztorze dominikanów)
1572 - budowa murowanego mostu przy Bramie Grodzkiej

1574 - rozpoczęcie budowy kolejnej kaplicy przy kościele farnym św. Michała (do 1636 roku)
1575 - wielki pożar Lublina; zniszczeniu uległy m.in.: Brama Krakowska (odbudowa do 1585), ratusz, kościół i klasztor dominikanów, wieża przy kościele św. Michała, kamienice Rynek 9, 10, 11, 14, 16 i 17).
– przeniesienie uposażenia z kaplicy Trójcy Świętej do kościoła św. Michała

– remont i przebudowa kościoła św. Michała, podniesienie nowych murów ponad otaczające budynki (do 1610 roku)

1578 - przemianowanie ratusza na Trybunał Koronny

1582 - przybycie pierwszych jezuitów do Lublina

– generalny remont i nadbudowa nowego piętra kamienicy Rynek 4

1586 - budowa kościoła i kolegium jezuitów (obecnie archikatedra)
1587 - pożar drewnianej cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego (budowa murowanej cerkwi w 1588 roku)

lata 80. XVI wieku - przesklepienie Bramy Grodzkiej

lata 90. XVI wieku - nakrycie Bramy Grodzkiej dachem gontowym

1590 - remont kamienicy Rynek 11
1595 - budowa kolejnych dwóch kaplic przy kościele pw. św. Michała

1596 - pożar kamienicy Rynek 14

XVII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

początek XVII wieku - przebudowa Bramy Grodzkiej na budowlę dwukondygnacyjną

XVII wiek - zniszczenie kaplicy Trójcy Świętej w wyniku wojen szwedzkich i kozackich

 

około 1600 - przebudowa dworu Marka Sobieskiego na pałac

1602 - pożar kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła i odbudowa w stylu renesansu lubelskiego (do 1607 roku)

1604 - konsekracja kościoła jezuitów przez bp. krakowskiego Bernarda Maciejowskiego

1608 - budowa kościoła pw. św. Wojciecha i szpitala św. Łazarza na Podwalu (do 1650 roku)

1615 - budowa kaplicy Firlejów przy kościele oo. dominikanów (do 1622 roku)

1620 - budowa trzeciej linii obronnej miasta

1622 - budowa dworu przez Rafała Leszczyńskiego z przeznaczeniem na zbór kalwiński

przed 1623 - budowa murowanego kościoła Świętego Krzyża

około 1624 - budowa kaplicy Ossolińskich w kościele oo. dominikanów (obecnie kaplica Matki Bożej Opieki)

1625 - ukończenie prac budowlanych przy kościele jezuitów

1627 - ufundowanie dzwonu „Jan” przez mieszczan lubelskich dla kościoła jezuitów

1635 – restauracja Zamku na zlecenie króla Władysława IV

1636 - budowa murowanego kościoła pw. św. Piotra i klasztoru bernardynek
1644 - rozpoczęcie działalności pierwszej wyższej uczelni Lublina - Studium Generale przy klasztorze dominikanów (do 1686 roku)
– fundacja klasztoru karmelitek bosych przez Zofię Daniłłowiczową
1645 - budowa kaplicy Tyszkiewiczów przy kościele oo. dominikanów (do 1658 roku)
około 1646
- budowa murowanego prezbiterium kościoła św. Agnieszki i drewnianego klasztoru augustianów
1646 - rozpoczęcie budowy kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
1653 - pożar i uszkodzenie drewnianych konstrukcji wieży kościoła farnego
1654 - zakończenie remontu wieży i zawieszenie trzech nowych dzwonów przy kościele farnym
połowa XVII wieku - przebudowa kamienicy Rynek 6
II połowa XVII wieku - budowa pałacu Czartoryskich według projektu Tylmana z Gameren
lata 50. i 60. XVII wieku - budowa kolejnych sześciu kaplic w kościele oo. dominikanów
1655–1657 - zburzenie Zamku podczas potopu szwedzkiego
około 1655 - odbudowanie zniszczonej podczas Potopu karczmy Budzyń
1655 - odbudowa po pożarze synagogi Maharama (do 1660 roku)
– pożar dworu Rafała Leszczyńskiego

1663 - rozpoczęcie budowy kościoła pw. św. Kazimierza (nieistniejący)

1670 - powstanie czwartej linii obronnej miasta

–  budowa południowego skrzydła klasztoru dominikanów

1673 - pierwsza gruntowna restauracja Bramy Krakowskiej

1678 - budowa czwartej części klasztoru bernardynek przy kościele pw. św. Piotra (do 1681 roku)

lata 80 XVII wieku - barokowa przebudowa Trybunału Koronnego
1680 - budowa drewnianej kaplicy i klasztoru karmelitów trzewiczkowych przy kościele pw. św. Eliasza Proroka
1685 - odbudowa murowanego kościoła św. Agnieszki i drewnianego klasztoru augustianów po zniszczeniach wojennych (do 1698 roku)

– sprowadzenie trynitarzy do Polski
1693 - budowa Wieży Trynitarskiej z fundacji Doroty z Łyczków Zamojskiej

1695 - przejęcie prawosławnej cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego przez unitów

– remont klasztoru bernardynek przy kościele pw. św. Piotra (do 1698 roku)

1697 - przejęcie kościoła Świętego Krzyża przez dominikanów obserwantów, budowa klasztoru po północnej stronie kościoła

 

koniec XVII wieku - przebudowa pałacu Lubomirskich na rezydencję w stylu barokowym według projektu Tylmana z Gameren

XVIII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

początek XVIII wieku - pożar kościoła pw. św. Agnieszki


1719 - budowa kościoła pw. Przemienienia Pańskiego (do 1736 roku)
–  kolejny pożar miasta
1721 - zakończenie budowy kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP (budowa ołtarzy do 1725 roku)

1725 - przebudowa pałacu Czartoryskich (do 1728 roku)

1726 - budowa kościoła i klasztoru kapucynów (do 1733 roku)

1728 - budowa kaplicy św. Andrzeja (Matki Boskiej Ruszelskiej) i kaplicy Paryskiej w kościele oo. dominikanów

1731 - rozpoczęcie budowy murowanego klasztoru wizytek (do 1749 roku)

1732 - pożar drewnianego klasztoru wizytek

1734 - budowa zachodniego skrzydła klasztoru wizytek

1736 - powstanie kapliczki przy Alejach Racławickich

– nadbudowa wieży przy kościele pw. św. Piotra (do 1739 roku)

przed 1740 - budowa klasztoru i kościoła karmelitów trzewiczkowych

1741 - wymiana hełmu wieży przy kościele farnym

1742 - gruntowny remont Bramy Krakowskiej (do 1745 roku)

1743 - zaprzestanie pochówku na cmentarzu przykościelnym na farze

1752 - początek budowy kościoła trynitarzy (nieistniejący)

– pożar kościoła jezuitów

1757 - powstanie późnobarokowej dekoracji freskowej pędzla Józefa Mayera w kościele jezuitów

1767 - budowa kapliczki Chrystusa Frasobliwego przed kościołem wizytek

1768 - pożar pałacu Lubomirskich podczas konfederacji barskiej

– pożar zespołu klasztornego bernardynek

– pożar kościoła kapucynów

1769 - uszkodzenie dachu kościoła farnego

1758 - budowa chóru muzycznego w kościele oo. dominikanów

1771 - kolejny remont hełmu wieży przy kościele farnym

1773 - rozwiązanie zakonu jezuitów i pogorszenie stanu kościoła pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty

1775 - podział kamienicy Rynek 8 na dwa odrębne obiekty przy ulicy Rynek oraz Grodzkiej

1778 - remont Bramy Krakowskiej

1780 - scalenie kamienicy Rynek 17 z sąsiednim budynkiem

1781 - przejęcie zabudowań klasztornych jezuitów przez trynitarzy

– przebudowa Trybunału Koronnego w stylu klasycystyczym (do 1787 roku)

1785 - rozpoczęcie budowy plebanii i kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy

– przebudowa budynku Bramy Grodzkiej według projektu Dominika Merliniego

1790 - budowa cerkwi prawosławnej (obecnie kościół pw. św. Jozafata)

1794 - budowa ołtarza głównego w kościele dominikanów

1795 - Zamek popada w całkowitą ruinę

XIX wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1800 - zajęcie kościoła pw. Świętego Krzyża przez Austriaków, rozbudowa na cele wojskowe

1807 - dwór Rafała Leszczyńskiego przechodzi w ręce karmelitów bosych
1810 - zajęcie budynków klasztoru wizytek na szpital wojskowy
– przeznaczenie pałacu Lubomirskich na skład słomy
1814 - trynitarze opuszczają Lublin, zabudowania klasztorne przechodzą w ręce władz miejskich

1818 - gruntowne prace restauracyjne przy budynku archikatedry

– nakaz rozbiórki popękanego kościoła dominikanów wydany przez gen. Zajączka

1819 - nadbudowa Wieży Trynitarskiej w stylu neogotyckim, według projektu Antonia Corazziego (do 1827 roku)

1820 - wymurowanie czterech sklepików w budynku Bramy Krakowskiej

1822 - przekazanie pałacu Lubomirskich na siedzibę Komisji Województwa Lubelskiego
– budowa Teatru Starego według projektu właściciela Łukasza Rodakiewicza
1823 - budowa więzienia na miejscu zburzonego Zamku według projektu Jana Stompfa (do 1826 roku)
– wyniesienie kościoła śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty do rangi katedry
– reperacja Bramy Krakowskiej pod nadzorem Jakuba Hempla, likwidacja starego wejścia od strony Rynku
– budowa małego szpitala w sąsiedztwie kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
– władze miasta odkupują plac po spalonym kościele karmelitów bosych z przeznaczeniem na budowę ratusza
1824 - Skarb Państwa nabywa posiadłość na rogu placu Musztry i Krakowskiego Przedmieścia pod budowę gmachu Komisji Obwodowej
– przebudowa kościoła trynitarzy na kamienicę fryzjera Pawęczkowskiego (do 1838 roku)
– konkurs na projekt budynku ratusza wygrywa projekt Aleksandra Groffego
1825 - budowa neogotyckiego ogrodzenia przy kościele pw. Przemienienia Pańskiego (do 1826 roku)
– przeniesienie dzwonów z kościoła farnego do katedry
1826 - kasata kolegiaty kościoła św. Michała
– rozpoczęcie budowy gmachu dla Komisji Obwodu Lubelskiego (do 1829 roku)
baszta przy Zamku Lubelskim przejmuje funkcje więzienia
po 1826 - adaptacja klasztoru przy kościelele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP na szpital
1827 - budowa ratusza (do 1828 roku)
1828 - przyłączenie do kamienicy Rynek 5, nieruchomości Rybna 65 i 66
1829 - pożar pałacu Lubomirskich. Odbudowa według projektu Henryka Marconiego
około 1830 - wydzierżawienie pałacu Czartoryskich fabryce tabaki i tytoniu
1831 - spalenie części kościoła pw. św. Agnieszki wraz z dzwonnicą podczas powstania listopadowego
– zamknięcie cmentarza przykościelnego przy kościele ewangelicko-augsburskim pw. Świętej Trójcy
1832 - pożar budynku Teatru Starego
– zamknięcie kościoła farnego, przeniesienie parafii do nowej katedry
1833 - rozbudowa cerkwi prawosławnej (obecnie kościół pw. św. Jozafata)
– odbudowa budynku Teatru Starego po pożarze (do 1839 roku)
1835 - remont zabudowań kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
– przebudowa pałacu Sobieskich na młyn (do 1836 roku)
1836 - starania Rządu Guberni Lubelskiej o wyremontowanie kościoła farnego (do 1840 roku)
– przebudowa kościoła wizytek na cerkiew prawosławną (do 1839 roku); przeniesienie wizytek do zabudowań pobrygidkowskich
– opuszczenie i zamknięcie kościoła pw. św. Kazimierza (nieistniejący)
1839 - wybicie otworu w Bramie Krakowskiej dla obrazu św. Antoniego
– przebudowa klasztoru przy kościele pw. św. Eliasza Proroka na szpital
1843 - budowa piekarni przy dawnym pałacu Sobieskich (obecnie część lewej oficyny)
1844 - utworzenie galerii dla trębaczy otaczającej wieżę budynku Bramy Krakowskiej na wysokości ganków (budowa do 1845 roku)
– uszkodzenie wieży przy kościele ewangelicko-augsburskim pw. Świętej Trójcy
– przebudowa klasztoru reformatów przy kościele św. Kazimierza na browar (do 1847 roku)
I połowa XIX wieku - budowa synagogi na Wieniawie (nieistniejąca)
– przebudowa plebanii przy kościele ewangelicko-augsburskim pw. Świętej Trójcy
– wydanie decyzji o rozebraniu kościoła pw. św. Michała
około 1846 - rozpoczęcie budowy fabryki słodu Vetterów
1847 - remont kościoła pw. św. Teresy
1850 - prace restauracyjne w klasztorze dominikanów (do 1854 roku)
1852 - przeniesienie szczątków z cmentarza przy kościele farnym na cmentarz przy ul. Lipowej
– budowa kapliczki przy zbiegu ulic Kalinowszczyzna i Dembowskiego
1853 - pierwszy remont budynku Teatru Starego
1854 - generalna przebudowa synagogi Maharama i Maharszala (do 1866 roku)
II połowa XIX wieku - odnowienie kamienicy Rynek 6
– powstanie zdroju na Słomianym Rynku
– Zamek pełni funkcję więzienia (do 1954 roku)
1855 - zakończenie prac przy rozbiórce kościoła farnego
1857 - przeznaczenie miejsca po kościele farnym na skwer miejski
– dobudowa dzwonnicy po zachodniej stronie fasady cerkwi prawosławnej (ob. kościół pw. św. Jozafata)
– budowa kaplicy Niepokalanego Serca NMP przy kościele pw. śś. Piotra i Pawła (do 1860 roku)

1858 - przebudowa kościoła pw. św. Kazimierza (do 1859 roku)

1859 - rozpoczęcie budowy pałacu Rządu Gubernialnego (prace do 1861 roku)

przed 1860 - remont przebudowanego na młyn pałacu Sobieskich

1860 - założenie fabryki wyrobów miedzianych przez Alberta Plagego

1863 - bracia Brzezińscy uruchomiają młyn z maszyną parową o mocy 20 KM w dawnym pałacu Sobieskich

– przeróbki w budynku dworu Rafała Leszczyńskiego

1864 - upadek powstania styczniowego i kasata lubelskich klasztorów: bernardynów, bonifratrów, karmelitanek bosych, bernardynek, kapucynów, dominikanów, augustianów

– Robert Moritz zakłada niewielką fabrykę narzędzi rolniczych przy Krakowskim Przedmieściu

1865 - wybudowanie zdroju na placu dworcowym

– budowa hotelu „Europejskiego” przy Krakowskim Przedmieściu wg projektu L. Szamoty

1866 - wystawienie Bramy Grodzkiej na licytację

1870 - pożar dachu kościoła i klasztoru dominikanów

1872 - wymiana więźby dachowej klasztoru dominikanów

1873 - budowa kolumny z figurą przy kościele pw. św. Agnieszki

1874 - rekonstrukcja zniszczonych malowideł w budynku archikatedry

– wystawienie nowej dzwonnicy przy kościele pw. św. Agnieszki

1875 - cerkiew Przemienienia Pańskiego wraca do wyznawców prawosławia, likwidacja wspólnoty greckokatolickiej

– budowa dworca kolejowego (do 1887 roku)

1879 - uruchomienie gazowni miejskiej w Lublinie

1882 - kasacja lubelskiego klasztoru wizytek

1883 - założenie garbarni Pejsacha Brikmana

1884 - gruntowna przebudowa pałacu Sobieskich

– remont budynku Teatru Starego
1886 - oddanie do użytku szpitala żydowskiego przy ul. Lubartowskiej

– wypędzenie ostatnich siedmiu zakonników z klasztoru dominikanów, kilkudniowe rozruchy wokół klasztoru

1888 - powstaje projekt domku stróża przy Ogrodzie Saskim
przed 1889 - budowa kamienicy przy ul. Lubartowskiej 10, w której mieściła się synagoga

1890 - zewnętrzny remont budynku Bramy Krakowskiej

około 1890 - budowa neogotyckiej kaplicy w kościele pw. Przemienienia Pańskiego
– powstanie młynu parowego „Piaski”
1892 - przejęcie zabudowań klasztoru dominikanów przez władze magistratu miasta
– budowa gmachu dawnego sądu okręgowego (do 1895 roku)
1893 - powstanie fabryki cementu „Firlej”
1894 - remont Wieży Trynitarskiej według projektu Juliana Ankiewicza

1895 - nadbudowa oficyn w przebudowanym pałacu Sobieskich
1896 - rozbiórka zachodniego skrzydła klasztoru bernardynek przy kościele pw. św. Piotra
– gruntowny remont gmachu Teatru im. Juliusza Osterwy
1897 - odkrycie malowideł bizantyńsko-ruskich w kaplicy zamkowej

1899 - wykonanie polichromii w kościele pw. św. Agnieszki

– wybudowanie wieży ciśnień na placu Bernardyńskim (obecnie plac Wolności)

– pierwsza projekcja kinowa w Teatrze Starym
– wykonanie prac wzmacniających fundamenty od ulicy Podwale w klasztorze dominikanów (do 1900 roku)

– przeniesienie fabryki maszyn rolniczych Moritza w widły rzek Bystrzycy i Czechówki

– rozbudowa fabryki słodu Vetterów

– budowa Kasy Przemysłowców Lubelskich (obecnie hotel „Lublinianka”)

XIX/XX wiek - powstanie kapliczki przy ulicy Głuskiej

– rozpoczęcie działalności fabryki wag W. Hessa

XX wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

początek XX wieku - powstają pierwsze budynki drożdżowni Wrzodaka i Barciszewskiego
– nadbudowa trzeciego piętra kamienicy Rynek 6 

– założenie fabryki cykorii Chaima Lejby Freitaga 

– powstaje kapliczka przy skrzyżowaniu Kunickiego, Abramowickiej i Głuskiej; kapliczka przy ulicy Jagiellońskiej oraz kapliczka przy skrzyżowaniu ulic Turystycznej i Mełgiewskiej
1900 - przejęcie pomieszczeń klasztoru dominikanów przez Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności
– przebudowa skrzydła południowego klasztoru dominikanów (do 1902 roku)
1904 - rozbiórka budynków klasztoru bernardynek
1905
- przekazanie części kamienicy Lubartowska 10 rzecz Lubelskiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynnego
1905
- utworzenie Gimnazjum Żeńskiego Heleny Czarnieckiej w pałacu Sobieskich
– powstaje kapliczka przy ulicy Chodźki
– założenie fabryki wag „Ideal”
1907 - budowa ostatniego budynku seminaryjnego tzw. Nowego Gmachu przy kościele pw. Przemienienia Pańskiego (do 1908 roku)

1908 - budowa szpitala dziecięcego im. Vetterów

rozbudowa renesansowego chóru muzycznego w kościele pw. Nawrócenia św. Pawła (do 1910 roku)

– powstanie kapliczki przy skrzyżowaniu ulic Nadbystrzyckiej i Plażowej

1909 - budowa fabryki igieł do lamp „Carbo Lumen”

– powstanie kapliczki przy Drodze Męczenników Majdanka

budowa mostu na Bystrzycy

– rozbudowa domku stróża przy Ogrodzie Saskim

1911 - remont budynku Teatru Starego w oparciu o projekt A. Smoluchowskiego

– budowa wrotkowiska obok pałacu Czartoryskich

1912 - założenie fabryki eternitu

– dobudowanie odlewni przy fabryce maszyn rolniczych W. Moritza

1913 - powstanie fabryki powozów Stefana Gąsiorowskiego

1914 - remont budynku synagogi przy ul. Lubartowskiej 10

– powstanie łaźni Łabęckich

1918 - przejęcie pałacu Rządu Gubernialnego i Lubomirskich przez wojsko

– założenie instalacji elektrycznej w klasztorze dominikanów

1919 - odbudowa synagogi na Wieniawie

– powstanie zakładów mechaniczno-kotlarskich

1920 - rozpoczęcie produkcji samolotów przez zakłady Plage i Laśkiewicz

1921 - powstaje młyn ropno-motorowy Ajberszutza i Gewerca

remont budynku teatru Osterwy (kolejne remonty w latach 1924, 1925 i 1929)

– powstanie młynu Libermana

1922 - rozbudowa fabryki Moritza

budynek dawnej cerkwi greckiej zostaje przemianowany na rzymskokatolicki kościół pw. św. Jozafata

– przekształcenie fabryki cykorii Freitaga na młyn motorowy

1923 - pożar browaru Jenszów

– przekształcenie Czerwonej Karczmy w fabrykę gwoździ i drutu

gruntowna przebudowa budynku dworca kolejowego (do 1924 roku)

1924 - wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę Jesziwy lubelskiej

– wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę Domu Żołnierza Polskiego (budowa do 1933 roku)

– rozbiórka soboru na placu Litewskim (materiał budowlany przeznaczono na teren pod budowę Domu Żołnierza)

– powstanie kapliczki przy ul. Ogródkowej

1926 - budowa kapliczki przy ul. Willowej

– rozpoczęcie budowy nowoczesnej rzeźni miejskiej

– rozbudowa drożdżowni Wrzodaka i Barciszewskiego

– remont budynku dawnego sądu okręgowego (do 1929 roku)

1927 - wybudowanie wieży ciśnień przy Al. Racławickich

lata 30. XX wieku  - osuszenie Wielkiego Stawu Królewskiego i okolicznych terenów

1930 - budowa kościoła pw. św. Michała Archanioła

– przekształcenie dawnej fabryki cykorii w fabrykę wag uchylnych J. Caudra

– otwarcie Wyższej Uczelni Rabinackiej Jeszywas Chachmej Lublin

– remont kamienicy Rynek 20 (kolejny remont w 1934 roku)

1931 - remont budynku szpitala dziecięcego im. Vetterów

– odnowienie elewacji budynku Teatru im. J. Osterwy

1932 - utworzenie cmentarza przy ul. Unickiej

1934 - budowa kaplicy na cmentarzu przy ul. Unickiej (do 1935 roku)

– gruntowna przebudowa kościoła pw. Świętego Krzyża (do 1935 roku)

1935 - ogłoszenie upadłości Zakładów Plage i Laśkiewicz i utworzenie Państwowej Wytwórni Samolotów
1936
- budowa kościoła pw. św. Teresy (do 1937 roku)
1936
- pierwsze odsłonięcie fundamentów dawnego kościoła farnego przez J. E. Dudkiewicza (prace do 1938 roku)
1936
- wymiana drewnianej nawierzchni mostu na Bystrzycy (do 1937 roku)
1937
- ogłoszenie upadłości fabryki W. Mortitza
1938 - rekonstrukcja elewacji kamienicy Rynek 12 wg projektu Cz. Dorii-Dornałowicza

– powrót dominikanów do Lublina i odzyskanie zabudowań

– remont kamienic Rynek 6, Rynek 14, Rynek 18, Rynek 19, Rynek 20

1939 - remont elewacji kamienicy Rynek 2, Rynek 3, Rynek 4

wrzesień 1939 - bombardowania Lublina. W wyniku nalotów zostają zniszczone kamienice Rynek 9, Rynek 11, Rynek 13, Rynek 14, Rynek 15, Rynek 16, Rynek 17, Rynek 18, Rynek 19, Rynek 20, oraz m.in.:część budynku Teatru Starego, pałac Czartoryskich, archikatedra lubelska, ratusz

– uruchomienie w budynku Jesziwy szpitala niemieckiego (do 1944)

– zajęcie kościoła pw. Świętego Krzyża wraz z przyległymi budynkami przez wojsko niemieckie (do 1944 roku)

około 1940 - zburzenie synagogi na Wieniawie przez Niemców

1941 - pałac Sobieskich okresowo zostaje zamieniony w szpital wojskowy

1942 - utworzenie szpitala Wermahtu w budynku dawnego szpitala żydowskiego

– pożar dachu Bramy Grodzkiej

– zniszczenie budynku synagogi Maharama i Maharszala

1944 - zajęcie kościoła pw. Świetego Krzyża wraz z przyległymi budynkami przez Rosjan i utworzenie szpitala wojennego

– remont kościoła pw. Michała Archanioła po uszkodzeniach wojennych (do 1947 roku)

– uszkodzenie dachu kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. św. Trójcy

– spalenie budynku ratusza

po 1944 - rozbudowa szpitala dziecięcego im. Vetterów

1945 - przejęcie budynku Jesziwy przez Akademię Medyczną

– rozpoczęcie odbudowy pałacu Czartoryskich według projektu Cz. Dorii-Dernałowicza

– przekazanie budynku Bramy Grodzkiej Zarządowi Miejskiemu

– osunięcie się oficyny przy Bramie Grodzkiej

– odzyskanie budynków dworu Rafała Leszczyńskiego przez Zakon Karmelitów Bosych
– przebudowa domku stróża przy Ogrodzie Saskim

– przekazanie pałacu Lubomirskich Uniwersytetowi Marii Curie-Skłodowskiej

– likwidacja działu lotniczego i utworzenie warsztatów naprawczych samochodów w dawnej Państwowej Wytwórni Samolotów

1946 - przygotowanie projektu renowacji Bramy Grodzkiej przez inż. Zamorowskiego

– odbudowa kamienicy Rynek 15 (do 1948 roku)
1947 - umieszczenie nowego obrazu Matki Boskiej na elewacji Bramy Krakowskiej
– odbudowa ratusza według projektu arch. Ignacego Kędzierskiego (do 1952 roku)
1948 - odbudowa kamienicy Rynek 16
– powstanie kapliczki przy ul. Raszyńskiej
1949
- odbudowa kamienicy Rynek 17 i Rynek 18 (do 1951 roku)
– przekazanie budynku dawnego szpitala żydowskiego na potrzeby UMCS
– usuwanie powojennych zniszczeń na Wieży Trynitarskiej (do 1952 roku)
1951 - połączenie fabryki wag Hessa z fabryką wag J. Caudra w przedsiębiorstwo Lubelskie Fabryki Wag
1952 - odbudowa archikatedry lubelskiej pod patronatem ówczesnego biskupa lubelskiego, ks. Stefana Wyszyńskiego
1954
- zakończenie remontu Bramy Grodzkiej
– regotycyzacja budynku Bramy Krakowskiej (kolejna w latach 1959–1964)
– przeznaczenie Zamku Lubelskiego na cele kulturalne
– prace renowacyjne budynku synagogi przy ul. Lubartowskiej
– remont elewacji kamienic Rynek 3, Rynek 5, Rynek 8, Rynek 9, Rynek 12, Rynek 14, Rynek 15, Rynek 18
odbudowa kamienic Rynek 6, Rynek 10, Rynek 13, Rynek 19, Rynek 20
– część zabudowań klasztoru dominikanów zostaje przeznaczona na siedzibę Teatru im. Hansa Christiana Andersena (prace adaptacyjne do 1957 roku)
– restauracja architektury kaplicy Trójcy Świętej (do 1997 roku)
– Zamek Lubelski zostaje przeznaczony na cele kulturalne
1957
- otwarcie muzeum na Zamku
– remont kościoła pw. św. Teresy
1959 - remont pałacu Sobieskich (do 1963 roku)
– prace konserwacyjne kamienicy Rynek 8 (do 1960 roku)
– regotycyzacja budynku Bramy Krakowskiej pod nadzorem arch. W. Podlewskiego (do 1964 roku)
lata 60. XX w. - powstanie wystroju wnętrza kościoła pw. Świętego Krzyża
1960 - przejęcie budynku Bramy Grodzkiej przez Skarb Państwa
1964 - przekazanie budynku dawnego szpitala żydowskiego szpitalowi klinicznemu przy ul. Biernackiego
– początek budowy osiedla LSM im. J. Słowackiego, wg projektu O. Hansena
1965
- przejęcie budynku Bramy Krakowskiej przez Muzeum Historii Miasta Lublina
– odsłonięcie fragmentów manierystycznego portalu kamienicy Rynek 18
1967
- wpisanie Czerwonej Karczmy do rejestru zabytków
– wpisanie kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy do rejestru zabytków
nadanie kościołowi dominikanów tytułu bazyliki mniejszej
1968
- generalny remont kamienicy Rynek 5
lata 70. XX wieku
- rozbiórka budynku dawnego szpitala i szkoły przy kościele ewangelicko-augsburskim
lata 70–80. XX wieku - prace konserwatorskie na Zamku Lubelskim
1970 - odnowienie elewacji pałacu Sobieskich
– remont dawnego zespołu klasztornego wizytek - obecnie CK (do 1979 roku)
1971 - kamienica Rynek 7 zostaje wpisana do rejestru zabytków
– remont kościoła pw. św. Jozafata
– budowa domu parafialnego w pobliżu kościoła pw. Michała Archanioła (do 1974 roku)
1972
- remont elewacji frontowej budynku synagogi przy ul. Lubartowskiej
– zdrój na placu dworcowym zostaje wpisany do rejestru zabytków
1973
- remont kościoła pw. św. Teresy
1975
- remont i prace adaptacyjne Wieży Trynitarskiej (do 1978 roku)
1976 - remont elewacji kamienicy Rynek 7
1977
- rekonstrukcja płaskorzeźby w tympanonie Trybunału Koronnego
– pierwsze badania wykopaliskowe reliktów kościoła farnego (do 1979 roku)
1978 - remont kościoła pw. Michała Archanioła
1980
- gruntowny remont dworu Rafała Leszczyńskiego (do 1991 roku)
1981 - zamknięcie kina „Staromiejskiego" w budynku Teatru Starego
– remont kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP (do 1982 roku)
1983 - remont elewacji gmachu Szkół Ekonomicznych im. A. i J. Vetterów
1984 - zawieszenie odprawiania nabożeństw w synagodze przy ul. Lubartowskiej
– odsłonięcie i zabezpieczenie fundamentów kaplic kościoła farnego (prace do 1985 roku)
1985
- kaplica na cmentarzu przy ul. Unickiej przejmuje funkcję kościoła parafialnego
1985 - powstanie nowego mostu na Bystrzycy
1987 - wpisanie starego mostu na Bystrzycy do rejestru zabytków
– utworzenie Izby Pamięci Żydów Lubelskich w budynku synagogi przy ul. Lubartowskiej
1989 - prawosławna cerkiew Przemienienia Pańskiego staje się katedrą biskupa diecezjalnego
– remont kościoła pw. św. Jozafata (do 1990 roku)
lata 90. XX wieku
- rewaloryzacja wnętrz i odnowienie polichromii Trybunału Koronnego
1991 - odsłonięcie fragmentu kruchty, wieży i filarów kościoła farnego
– kradzież relikwii Krzyża Świętego z bazyliki dominikanów
remont kamienicy Rynek 7 (do 1995 roku)
1992 - renowacja dekoracji sgraffitowej kamienicy Rynek 19
– przejęcie budynku Bramy Grodzkiej przez Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”

1993 - pożar budynku Teatru Starego
1994 - remont Bramy Grodzkiej

– rekonstrukcja portalu wejściowego kamienicy Rynek 9

– remont i malowanie poszycia dachu Teatru im. Juliusza Osterwy

1995 - kradzież cennych eksponatów z Izby Pamięci Żydów Lubelskich

1996 - remont kościoła pw. Przemienienia Pańskiego

– remont kamienicy Rynek 8 (do 2000 roku)

1998 - konserwacja dekoracji i wyposażenia archikatedry lubelskiej

– remont elewacji zewnętrznej kościoła pw. św. Teresy

1999 - rekonstrukcja portalu wejściowego kamienicy Rynek 9

2000 - odnowienie pokrycia dachu kamienicy Rynek 5

XXI wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

2001 - remonty w kamienicach Rynek 2, Rynek 9, Rynek 10, Rynek 11
2002 - remont elewacji kamienicy Rynek 18, prace renowacyjne w kamienicy Rynek 10
ekspozycja fundamentów kościoła pw. św. Michała na placu Po Farze
– odnowienie kapliczki przy zbiegu ulic Kalinowszczyzna i Dembowskiego
2003 - prace konserwatorskie i remontowe w kościele ewangelicko-augsburskim (do 2007 roku)
– gruntowny remont sutereny synagogi przy ul. Lubartowskiej
– remont fasady kamienicy Rynek 12 (do 2004 roku)
– odnowienie elewacji Teatru im. J. Osterwy
2004
- kolejne remonty w kościele pw. Michała Archanioła

– remont budynku dawnego sądu okręgowego
– budynek Teatru Starego zostaje wpisany na listę 100 najbardziej zagrożonych zabytków Światowej Straży Zabytków
– budynek Jesziwy przejmuje Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie
2005
- renowacja elewacji kamienicy Rynek 10 i remont kamienicy Rynek 11
– remont szpitala dziecięcego im. Vetterów (do 2006 roku)
2006 prace konserwacyjne w kamienicach Rynek 2, Rynek 11, Rynek 18; adaptacja piwnic kamienicy Rynek 12

– remont Teatru im. Juliusza Osterwy

– budowa nowego centrum handlowego (GALA) w miejscu wyburzonych budynków fabryki W. Moritza

2007- rewaloryzacja Bramy Krakowskiej

2008 - zakończenie gruntownego remontu Zamku Lubelskiego
– częściowe zawalenie się północno-zachodniego narożnika budynku dawnego kościoła trynitarzy
– rozpoczęcie prac renowacyjnych w budynku Teatru Starego

2009
- remont i przebudowa budynków Centrum Kultury

Opracowała Monika Śliwińska

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bałaban M., Żydowskie miasto w Lublinie, Wydawnictwo Fis, Lublin 1991.

Bedner A., Dwory i pałace Lublina, „Biuletyn Informacyjny LTN”, nr 52–53/2004.
Buczkowa I., Wieża zamkowa w Lublinie, Lublin 1982.

Buczkowa I., Kościół Św. Trójcy na Zamku Lubelskim, Lublin 1983.

Buczkowa I., Zamek Lubelski, Lublin 1991.

Chabros D., Synagogi Maharszala i Maharama w Lublinie, Lublin 2005.
Chrzanowski T., Dzieje Lubelszczyzny t. VI. cz. III, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1992.
Chwastek D. [red:], Parafia Ewangelicko-Augsburska w Lublinie. Historia – tradycja – współczesność, Lublin 2007.

Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Idea Media, Lublin 2000.

Dobrzański J., Mazurkiewicz J., Dzieje Lublina. Próba syntezy, T. I, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1965.

Gapski H. [red.], Dominikanie w Lublinie, Lublin 2006.

Gawarecki H., Podlewski W., Brama Krakowska w Lublinie, Lublin 1971.
Gawarecki H., O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1974.
Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
Kapeć W., Kościół i klasztor dominikanów w Lublinie, Lublin 2004.
Kochanowska I. [red:], Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 22. Województwo lubelskie, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa1995.
Kopciowski D., Plac po Farze w Lublinie, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 1999, nr 1.
Krzykała S. [red.], Dzieje Lublina. T. 2, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1975.
Kuczyńska J., Kościół farny św. Michała w Lublinie, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2004.
Kuwałek R., Wysok W., Lublin. Jerozolima Królestwa Polskiego, „Stowarzyszenie Dialog i Współpraca”, Lublin 2001.

Nestorowicz Z. [red:], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 1999, s. 31–51.

Niedźwiadek R., Rozwałka A., Stasiak M., Lublin wczesnośredniowieczny,  Warszawa 2006.

Nowak B. [red:], Lublin. Przewodnik, Wydawnictwo Test, Lublin 2000.

Petera-Górak J., Kapliczki i krzyże przydrożne, [w:] Gauda A. [red:], Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa, Lublin 2001, s. 21–28.
Pietrasiewicz T., Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie, [w:] Theiss W. [red:], Mała Ojczyzna. Kultura. Edukacja. Rozwój lokalny, Warszawa 2001.

Radzik T. [red:], Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995.

Rozwałka A., Lubelskie wzgórze staromiejskie w procesie formowania średniowiecznego miasta, Lublin 1997.

Sierpiński Z., Obraz miasta Lublina, Warszawa 1839 [reprint Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002].

Wajs K., Wajs S., Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997.
Zahajkiewicz M. T. [red:], Archidiecezja Lubelska. Historia i administracja, Lublin 2000.
Zins H. [red:], Historia Lublina w zarysie 1317–1968, opracowanie zbiorowe, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1972.
Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Lublinie, Lublin 1998.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Historie mówione

Słowa kluczowe