Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Ośrodek chroni i udostępnia dla zwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego na wystawach w Bramie Grodzkiej, Lubelskiej Trasie Podziemnej, Piwnicy pod Fortuną, Teatrze Imaginarium oraz Domu Słów.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Ośrodek chroni i udostępnia dla zwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego na wystawach w Bramie Grodzkiej, Lubelskiej Trasie Podziemnej, Piwnicy pod Fortuną, Teatrze Imaginarium oraz Domu Słów.

Architektura dawnej dzielnicy żydowskiej w Lublinie

Z lubelskiej dzielnicy żydowskiej usytuowanej wokół zamku nie zachowały się praktycznie żadne pozostałości. Osadnictwo żydowskie w Lublinie datuje się na XV wiek. Pierwsze budynki powstały w najbliższym sąsiedztwie wzgórza zamkowego. Były to niskie budynki drewniane. Stopniowe rozrastanie się Podzamcza, wielokrotne pożary, zniszczenia podczas wojen i najazdów powodowały duży ruch budowlany na tym obszarze.

Lublin, panorama dzielnicy żydowskiej z Placu po Farze
Lublin, panorama dzielnicy żydowskiej z Placu po Farze (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

SynagogiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Najważniejszym dla społeczności żydowskiej budynkiem jest synagoga – nie tylko świątynia, ale także miejsce spotkań gminy. Synagogi były budowane według obowiązującego kanonu architektonicznego uwzględniającego najważniejsze i wyróżniające części, takie jak sala modlitw z bimą i babiniec. Jednym z twórców schematu budowy synagog w Europie Środkowo-Wschodniej był mieszkający w Lublinie Salomon Luria. Przed II wojną światową w Lublinie istniało oficjalnie jedenaście synagog i domów modlitwy. Jednak najważniejszą synagogą była synagoga Maharszala i Maharama zlokalizowana przy ulicy Jatecznej. Był to budynek założony na planie kwadratu, murowany, dwukondygnacyjny, kryty dachem dwuspadowym. Architektura synagogi, znana w okresie międzywojennym, nosiła ślady odbudowy w XIX wieku.


Na terenie Podzamcza zlokalizowana była też między innymi synagoga Saula Wahla, czy też istniejąca do dziś synagoga Chewra Nosim. Dzielnica Wieniawa także posiadała własną, murowaną synagogę

 

Architektura dzielnicy żydowskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dokumentacje techniczne Inspekcji Budowlanej z lat 1918–1939 oraz przedwojenne zdjęcia wykonane na terenie dzielnicy żydowskiej pozwalają stwierdzić, że architektura terenu Podzamcza pod względem stylu i materiału budowlanego pozostawała w ścisłym związku z architekturą całego Lublina. Nie wykształciły się żadne cechy wyróżniające.


Kamienice i budynki użyteczności publicznej były typowe dla architektury okresu, w którym powstawały. Były to głównie budynki z II połowy XIX wieku, kiedy w Lublinie ruch budowlany miał największe nasilenie, nie wyróżniające się niczym szczególnym w porównaniu z budynkami z sąsiedztwa nie wchodzącego w skład dzielnicy żydowskiej. Właściwie jedynym szczegółem wizualnie wskazującym na użytkowanie budynku przez przedstawicieli religii żydowskiej były kuczki.


Zabudowa ulic: Szerokiej, Jatecznej, Nadstawnej, Lubartowskiej to budynki murowane, trzy-, czterokondygnacyjne z podpiwniczeniami, wewnętrznymi podwórkami i oficynami. Szczególnie reprezentacyjne budynki znajdowały się wzdłuż ulicy Szerokiej, która była administracyjnym i politycznym centrum Podzamcza. Natomiast na terenie ulic Krawieckiej, Podzamcze przeważała, niska, jedno-, dwukondygnacyjna zabudowa drewniana. Ciekawymi przykładami architektury drewnianej były domy z balkonami zlokalizowane między innymi przy ulicy Krawieckiej.

Zabytki architektury dzielnicy żydowskiej współcześnieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dziś najważniejsze obiekty architektoniczne związane ze społecznością żydowską to:
synagoga przy ulicy Lubartowskiej, budynek jesziwy przy ulicy Lubartowskiej, szpital żydowski przy ulicy Lubartowskiej oraz dawny Dom Pereca czyli Żydowski Dom Kultury im. Icchoka Lejbusza Pereca przy ulicy Czwartek; ponadto kamienice kwartału: Lubartowska, Kowalska, Cyrulicza, Furmańska.

Obecnie, oprócz fotografii i dokumentacji technicznych, informacje o architekturze dzielnicy żydowskiej przedwojennego Lublina można znaleźć w przewodniku Majera Bałabana Żydowskie miasto w Lublinie.
 

Synagoga przy ulicy Lubartowskiej
Jesziwa (Wyższa Uczelnia Rabinacka)
	 Dawny szpital żydowski przy ulicy Lubartowskiej

 

 

 Opracowała: Joanna Zętar

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści