Aksamitna rewolucja w Czechosłowacji
Wydarzenia 1989 roku w Czechosłowacji, które doprowadziły do upadku komunizmu trwały zaledwie kilka dni, jednakże zaangażowały sporą część obywateli. Poziom niezadowolenia społeczeństwa rządami Husaka i Jakesa doprowadził do wielkich manifestacji, które zmusiły komunistów do ustąpienia i przekazania władzy.
Spis treści
[Zwiń]Następstwa Praskiej Wiosny
Rok 1968 był dla Czechosłowacji tym, czym 1956 dla Węgier. Inwazja wojsk Układu Warszawskiego, a następnie dotkliwe represje i czystki, na długo zniechęciły społeczeństwo do angażowania się w sprawy polityki. Kierownictwo Komunistycznej Partii Czechosłowacji, które omal nie straciło wówczas kontroli nad państwem uważnie odtąd pilnowało, by nie zdarzyło się już jakiekolwiek odstępstwo od oficjalnej doktryny, jakikolwiek przypadek publicznego kwestionowania poczynań władzy.
Polityka wewnętrzna Komunistycznej Partii Czechosłowacji
Gustav Husak, który w 1968 roku stanął na czele KC KPCz, przyjął twardy kurs, nieprzychylny tendencjom liberalnym. Ruch opozycyjny (głównie Karta 77), który kształtował się w latach 70., nie był w stanie poważnie mu zagrozić i przez cały okres swego istnienia reżim ten funkcjonował w sposób niezmiennie opresywny. Dopiero kryzys, który zawisł nad państwami bloku radzieckiego w połowie lat 80., a w jego następstwie polityka głasnosti i pieriestrojki prowadzona przez nowego przywódcę ZSRR sprawiły, że społeczeństwo i opozycja zaczęły budzić się z letargu. Dodatkowym bodźcem stały się wydarzenia w Polsce i na Węgrzech.
Pierwsze demonstracje
W 1987 roku Husak ustąpił z funkcji sekretarza generalnego; pozostał natomiast na stanowisku prezydenta CSRS. Na jego następcę wybrano przedstawiciela betonu partyjnego Milosa Jakesa, wbrew oczekiwaniom skrzydła reformatorskiego skupionego wokół Ladislava Adamca. Postać nowego przewodniczącego wywołała niechęć wśród opozycji i przyspieszyła jej konsolidację. W dniach 15–22 stycznia 1989 roku, w rocznicę samospalenia Jana Palacha, a następnie 21 sierpnia i 28 października, miało miejsce wiele demonstracji na rzecz swobód obywatelskich. Wszystkie spotykały się z natychmiastową reakcją sił porządkowych. Dwudziestego dziewiątego czerwca 1989 roku grupa intelektualistów podpisała list otwarty „Kilka zdań”, w którym domagali się przeprowadzenia radykalnych reform. Czternastego sierpnia 1989 roku, w związku z nadchodzącą rocznicą interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, władze aresztowały dwóch sygnatariuszy Karty 77, Jana Czarnogórskiego i Miroslava Kusego.
Aksamitna rewolucja (1989)
O dalszym losie kraju zadecydował jednak dzień 17 listopada 1989 roku. Z okazji Międzynarodowego Dnia Studenta (ustanowionego na pamiątkę zamordowania w 1939 roku przez hitlerowców czołowych czeskich działaczy studenckich) zorganizowano pokojową manifestację, która przeistoczyła się w antyreżimowy wiec. Uczestnicy pochodu, w liczbie ok. 50 tys. osób (trzon stanowili studenci), zostali brutalnie spacyfikowani przez milicję. Wielu z nich pobito lub aresztowano. Młodzi ludzie, którzy pierwszy raz wzięli udział w tak licznej demonstracji, byli zaskoczeni brutalnością sił porządkowych. W środowisku uniwersyteckim zawrzało. Już następnego dnia na ulicach Pragi pojawiły się kolejne protesty, zarówno spontaniczne, jak i zorganizowane. Wszystkie teatry ogłosiły strajk; zamiast spektakli odbywały się w nich debaty polityczne. Dziewiętnastego listopada działacze Karty 77 utworzyli w Pradze Forum Obywatelskie, natomiast na Słowacji powołano Społeczeństwo Przeciwko Przemocy. Dwudziestego listopada strajkowały już wszystkie praskie uczelnie. Jednocześnie w wielu zakładach produkcyjnych i urzędach władzę przejmowały komitety strajkowe i lokalne komórki FO i SPP. Sprzęt biurowy, telekomunikacyjny i audiowizualny przekazywano działaczom opozycji. Wkrótce zaczęły się do nich przyłączać środki masowego przekazu. Dwudziestego czwartego listopada ogłoszono strajk generalny. W trakcie weekendu 25–26 listopada w Pradze zebrało się prawdopodobnie ok. miliona osób. Skala demonstracji skłoniła rząd do faktycznego oddania władzy. Wydarzenie to nazwano aksamitną rewolucją. Dwudziestego dziewiątego grudnia, w miejsce Husaka, prezydentem wybrano Vaclava Havla, pisarza i dramaturga, wybitnego opozycjonistę, jednego z liderów Karty 77. Dziesiątego grudnia powołano nowy rząd z komunistą Marianem Calfą na czele, lecz z dużym udziałem opozycji.
Demokratyczne wybory w Czechosłowacji
Ósmego czerwca 1990 roku w Czechosłowacji miały miejsce pierwsze wolne wybory, w których najwięcej mandatów zdobyły Forum Obywatelskie i słowackie Społeczeństwo Przeciw Przemocy. Na przewodniczącego parlamentu desygnowano bohatera Praskiej Wiosny Aleksandra Dubceka.
Podział kraju na Czechy i Słowację
Po odzyskaniu niepodległości uwidocznił się podział narodowościowy pomiędzy Czechów i Słowaków. W kwietniu ustalono nową nazwę państwa: Czecho-Słowacka Republika Federacyjna, jednak Słowacy idący za głosem nacjonalistycznej partii Vladimira Meiara, wysuwali hasła pełnej niepodległości. Jednocześnie czeska prawicowa Obywatelska Partia Demokratyczna (z Vaclavem Klausem na czele) również optowała za rozdzieleniem federacji, argumentując to gospodarczym i kulturalnym zapóźnieniem Słowacji w stosunku Czech. W wyborach, które odbyły się 5 i 6 czerwca 1992 roku obie te formacje odniosły zdecydowane zwycięstwo. Siedemnastego lipca parlament Słowacji ogłosił suwerenność, a 1 stycznia 1993 roku nastąpił faktyczny podział na Czechy i Słowację.
Literatura
- Bielawski P., Lazarowicz R., Dziwny rok 1989, Warszawa 1995.
- Patek A., Rydel J., Węc J.J. [red.], Najnowsza historia świata, Kraków 2003.
- Tuma O., Upadek systemu komunistycznego w Czechosłowacji, [w:] Polska 1986–89. Koniec systemu [materiały z konferencji], Warszawa 2002.
- Wegs J.R., Ladrech R., Europa po 1945 roku. Zarys historii, Warszawa 1989.