Zborów – akcja „Reinhardt”

Zborów – kalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• 4 lipca 1941– egzekucja/pogrom  na dziecińcu jednego budynków (później siedziba NKWD) oraz w rowach poza miastem, od 600 do 830 ofiar.
• 16 października 1941 – egzekucja 2–3 km za miastem, od 200 do 600 ofiar.
• jesień 1942 – utworzenie getta.
• 20 listopada 1942 – społeczność żydowska liczy około 3000 osób.
• 29 lub 30 sierpnia 1942 – transport od 220 do 1300 osób do obozu zagłady w Bełżcu.
• po 29 sierpnia 1942 – transport osób z miejscowości: Jezierna, Pomorzany, Załoźce.
• początek 1943 – egzekucja, 20 ofiar.
• 9 kwietnia 1943  – egzekucja, 2300 ofiar.
• 5 lipca 1943 – egzekucja, kilkaset ofiar.

Społeczność żydowska w czasie II wojny światowejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Utworzenie getta: jesień 1942.

Liczba żydowskich mieszkańców: ok. 3000 (20 listopada 1942).

Przesiedlenia do Złoczowa: Jezierna, Pomorzany, Załoźce (po 29 sierpnia 1942).

Likwidacja getta: 5 czerwca 1943.

Kierunek deportacji: Bełżec (220–1300 osób, 29 lub 30 sierpnia 1942).

Masowe egzekucje: 4 lipca 1941 (600–830 osób, dziedziniec budynku, który w czasie okupacji sowieckiej pełnił funkcję siedziby NKWD i rowy za miastem; pogrom); 16 października 1941 (200–600 osób, 2–3 km za miastem); początek 1943 (20 osób niezdolnych do pracy); 9 kwietnia 1943 (2300 osób); 5 lipca 1943 (kilkaset osób).

Przebieg akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

29 lub 30 sierpnia 1942 r. grupę Żydów ze Zborowa wysłano do obozu zagłady w Bełżcu. Według różnych danych deportowano wtedy od 220 do ok. 1300 osób.

Źródła podają różne daty utworzenia zborowskiego getta. Najprawdopodobniej getto zamknięte powstało pod koniec listopada 1942 r. Oprócz Żydów ze Zborowa przeniesiono tam również Żydów z okolicznych miejscowości (m.in. Jezierna, Pomorzany, Załoźce). Przeludnienie, głód i złe warunki sanitarne spowodowały wybuch epidemii tyfusu; szpital nie mógł pomieścić wszystkich chorych.

Nieopodal getta działał utworzony wiosną 1942 r. obóz pracy przymusowej, gdzie przebywało 400 Żydów. Pracowali oni przy remoncie dróg, a także dla firmy Franca Unglerta i Szlezingera. Liczba więźniów obozu stale powiększała się o Żydów zatrzymanych podczas łapanek. W listopadzie 1942 r. do obozu zostały włączone nowo powstałe podobozy w Załoźcach i Olejowie.

Pod koniec 1942 r. z inicjatywy Judenratu i za zgodą komendanta placówki Gestapo w Tarnopolu przy getcie zborowskim został zorganizowany „obóz wolnej pracy” dla żydowskich rzemieślników.

Wiosną 1943 r. w getcie działała grupa oporu pod dowództwem Lewiego Remera. Jej członkowie gromadzili broń, nawiązywali kontakty z działającymi w okolicy partyzantami i przygotowywali kryjówki na wypadek akcji deportacyjnej.

9 kwietnia Sipo z Tarnopola, z pomocą niemieckich żandarmów i ukraińskich policjantów, rozstrzelało ok. 2300 Żydów.

5 lipca rozpoczęła się likwidacja getta. Niemcy i Ukraińcy, którzy otoczyli teren getta, pod wpływem zbrojnego oporu ze strony Żydów musieli się wycofać. Opór zdławiono dopiero po podpaleniu części zabudowań. Życie straciło wówczas kilkuset mieszkańców getta.

23 lipca 1943 r. został zlikwidowany obóz pracy. Według różnych źródeł ok. 500–600 więźniów zostało rozstrzelanych lub spalonych w jednym z obozowych baraków.

RelacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Żydowski Instytut Historyczny

• Sonia Zeiger, ur. 1906 (301/1643)

Autorka opisuje getto w Zborowie oraz jego likwidację. Po likwidacji getta Sonia Zeiger wraz z mężem i dziećmi ukrywała się w schronie u Polaka Antoniego Suchińskiego.

• Helena Heliczer, ur. 1893 (301/2798)

Autorka opisuje sytuację Żydów w miejscowości Jezierna po wkroczeniu Niemców, kiedy to spalono synagogi i założono obóz pracy. Część mieszkańców została wysiedlona do getta w Zborowie. Autorka uciekła do Czortkowa i do końca okupacji ukrywała się po stronie aryjskiej.

PamięćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na liście pomników o znaczeniu miejscowym (jeden z rodzajów rejestrów zabytków w Ukrainie) w Zborowie znajdują się: pomnik Żydów zamordowanych w getcie (na terenie parku) i miejsce masowej egzekucji Żydów (ul. Gogola 44, w pobliżu wieży ciśnień).

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Kruglov A., Dean M., Zborów, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, G.P. Megargee, M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012.
• Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010.
• Lista pomników rejonu zborowskiego na stronie projektu „Вікі любить пам’ятки”, https://uk.wikipedia.org/wiki/Вікіпедія:Вікі_любить_пам%27ятки/Тернопільська_область/Зборівський_район, [dostęp: 26.04.2018].
• Relacje z czasów Zagłady. Inwentarz, t. I–VII, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1998–2011.
• Zborów, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, G. Miron, S. Shulhani [red.], tom II, N–Z, Jerusalem 2009.
• Круглов А., Хроника Холокоста в Украине, Запорожье 2004.
• Місця нацистського терору на території Тернопільщини, 1941–1944 рр., Музей “Територія Терору”, http://territoryterror.org.ua/uk/publications/details/?newsid=363, [dostęp: 15.10.2017].

*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]