Narajów – akcja „Reinhardt”
Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Galicja, powiat Brzeżany, gmina Narajów.
Spis treści
[Zwiń]Narajów – kalendarium
- połowa 1939 – społeczność żydowska liczyła około 600 osób.
- około 1 października 1941 – egzekucja.
- październik 1941 – transport kilkuset osób z Buczacza.
- koniec października 1941 – społeczność żydowska liczyła około 1100 osób.
- od zimy 1941/1942 – transporty osób do obozów pracy.
- kwiecień 1942 – społeczność żydowska liczyła około 1400 osób, transport około 300 osób do Brzeżan.
- 21 września 1942 – transport około 1000 osób do obozu zagłady w Bełżcu.
- listopad/grudzień 1942 – transport około 500 osób do Brzeżan, likwidacja getta.
- połowa grudnia 1942 – egzekucja na cmentarzu żydowskim, kilkadziesiąt ofiar.
Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej
Liczba żydowskich mieszkańców: 600 (połowa 1939), 1100 (koniec października 1941); 1400 (kwiecień 1942).
Przesiedlenia do Narajowa: Buczacz (kilkaset osób, październik 1941); Brzeżany (300 osób, kwiecień 1942).
Likwidacja getta: przełom listopada i grudnia 1942.
Kierunek deportacji: obozy pracy (od zimy 1941/1942); Bełżec (1000 osób, 21 września 1942); Brzeżany (ok. 500 osób, listopad/grudzień 1942).
Masowe egzekucje: ok. 1 października 1941; połowa grudnia 1942 (kilkadziesiąt osób, cmentarz żydowski).
Przebieg akcji „Reinhardt”
W październiku 1941 r. do Narajowa zostali przesiedleni Żydzi z Buczacza, a w kwietniu 1942 r. z Brzeżan.
21 lub 22 września 1942 r. odbyła się akcja deportacyjna. Przeprowadzili ją funkcjonariusze Sipo (w tym z Tarnopola), żandarmi, policjanci ukraińscy i żydowscy z Brzeżan. Około 1000 osób schwytano i wysłano do Brzeżan, skąd wyruszył transport do obozu zagłady w Bełżcu. Część osób przed deportacją ukryła się w okolicznych lasach; byli oni wyłapywani i włączani do transportu. W Narajowie pozostało około 500 Żydów, których zgromadzono w getcie otwartym. Na przełomie listopada i grudnia 1942 r. getto zamknięto, a jego mieszkańców przeniesiono do Brzeżan. Narajów ogłoszono Judenrein – „wolnym od Żydów” – chociaż przebywało tu jeszcze około 100 Żydów (część nielegalnie).
W połowie grudnia 1942 r. do Narajowa przybył funkcjonariusz Sipo z Tarnopola, Willi Hermann. W wyniku jego działań schwytano ponad 70 osób; kobiety, dzieci i osoby starsze rozstrzelano na cmentarzu żydowskim. Los mężczyzn pozostał nieznany; prawdopodobnie zginęli wiosną 1943 r.
Ukraińska policja nadal przeszukiwała okolicę, zagrożenie stanowili również ukraińscy nacjonaliści. Według jednej z relacji, w marcu 1944 r. w pobliżu Narajowa oddział UPA odnalazł kryjówkę i zamordował 51 przebywających tam Żydów.
Ze społeczności żydowskiej Narajowa okupację przeżyło kilkanaście osób pozostających w ukryciu i tyle samo przebywających w głębi Związku Radzieckiego lub w szeregach Armii Czerwonej.
Relacje
Żydowski Instytut Historyczny
- Mojżesz Kin, ur. 1931 (301/879)
Autor z rodziną przebywał w getcie w Narajowie. Jego rodzice zginęli podczas jednej z akcji likwidacyjnych. On sam ukrywał się z grupą Żydów w lasach w okolicach Narajowa.
- Maurycy Bogner, ur. 1910 (301/5641)
Maurycy Bogner z siostrą zostali wysiedleni ze wsi Buszcze do getta w Narajowie. Z getta uciekli do lasu i tam ukrywali się z rodziną do końca okupacji.
Pamięć
Pomnik w kształcie symbolicznego grobu ku czci zamordowanych Żydów Brzeżan i Narajowa w izraelskim mieście Holon (דוד שי, źródło zdjęcia)
Literatura
- Kruglov A., Dean M., Narajów, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, G.P. Megargee, M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012.
- Narajów, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, G. Miron, S. Shulhani [red.], tom II, N–Z, Jerusalem 2009.
- ŻSS/716, k. 6.
- Relacje z czasów Zagłady. Inwentarz, t. I–VII, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1998–2011.
- Круглов А., Хроника Холокоста в Украине, Запорожье 2004.
*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]