Mikulińce – akcja „Reinhardt”
Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Galicja, powiat Tarnopol, gmina Mikulińce.
Spis treści
[Zwiń]Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej
Utworzenie getta: przed latem 1942
Liczba żydowskich mieszkańców: około 2000 osób (sierpień 1942)
Przesiedlenia do Mikuliniec: brak danych
Likwidacja getta: 1. połowa października 1942
Kierunek deportacji: obozy pracy, w tym Kamionki, Stupki, Hłuboczek Wielki (I połowa 1942); Bełżec (ok. 1200 osób, 31 sierpnia 1942); Tarnopol, Trembowla, Kopyczyńce, Kozowa, Zbaraż, Podhajce (I połowa października 1942)
Masowe egzekucje: 5 czerwca 1941 (12 osób; pogrom); około 11 lipca 1941 (18 osób); około 31 sierpnia 1942 (około 80 osób)
Przebieg akcji „Reinhardt”
W 1. połowie 1942 r. liczne grupy żydowskich mieszkańców wysłano do różnych obozów pracy, m.in. w Kamionkach, Stupkach, Hłuboczku Wielkim. Część osób była zatrudniona w okolicznych gospodarstwach i mogła odwiedzać rodziny w Mikulińcach.
Nie wiadomo kiedy w Mikulińcach powstało otwarte getto, ale latem 1942 r. już istniało. Żydzi musieli mieszkać w wyznaczonej dzielnicy nad rzeką Seret, nie mogli opuszczać miasta bez pozwolenia.
Pod koniec sierpnia 1942 r. ok. 1200 Żydów wywieziono do Tarnopola, skąd 31 sierpnia wraz z innymi zostali wywiezieni do obozu zagłady w Bełżcu. Około 80 osób w starszym wieku oraz chorych policjanci niemieccy i ukraińscy zamordowali na miejscu.
W Mikulińcach pozostało około 600 Żydów. Część z nich przetrwała akcję deportacyjną w kryjówkach, część pracowała w dniu deportacji poza miasteczkiem. Na początku października otrzymali oni nakaz opuszczenia miejscowości (do 15 października), która odtąd miała zostać judenrein [judenrein i judenfrei – terminy stosowane przez nazistów na określenie terenu „wolnego od Żydów” – red.]. Początkowo planowano przenieść Żydów z Mikulińców do Tarnopola, ale z powodu braku miejsca w tamtejszym getcie sporo ludzi trafiło do gett w innych miejscowościach (Trembowla, Kopyczyńce, Kozowa, Zbaraż, Podhajce). Tam podzielili los miejscowych społeczności żydowskich.
Okupację przeżyło kilku Żydów z Mikulińców.
Relacje
Żydowski Instytut Historyczny
- Izydor Zeiler, ur. 1891, Mikulińce (301/1421)
Przed wojną mieszkał w Mikulińcach. W relacji znajdziemy informacje na temat sytuacji Żydów w Mikulińcach podczas okupacji niemieckiej i obozach pracy w okolicznych miejscowościach. Autor opisuje też akcję likwidacyjną 29 sierpnia 1942 r. Wraz z żoną i dziećmi uciekł do Trembowli. Po likwidacji tamtejszego getta rodzina ukrywała się wraz z innymi Żydami w lesie. Podczas obławy prawie wszyscy zostali zabici – ocalał jedynie autor i młoda dziewczyna, Klara Szrenzel. Izydor Zeiler nadal ukrywał się w lasach, a następnie we wsi Krowinka u Polaka Karola Sygnatowicza. Tam doczekał wyzwolenia.
- Klara Szrenzel, ur. 1922, Mikulińce (301/1423)
Podczas okupacji niemieckiej autorka relacji przebywała w Mikulińcach. Po wysiedleniu Żydów ukrywała się na wsi, a potem wróciła do rodziny w Trembowli. Przed akcją likwidacyjną getta w Trembowli ukryła się w piwnicy. Udało się jej ocalić życie. Następnie ukrywała się u Franciszki i Karola Sygnatowiczów. Po wykryciu kryjówki przez Niemców schroniła się w okolicznych lasach. Po każdej kolejnej obławie dołączała do innej grupy ukrywającej się w lesie. W ostatnim okresie dołączyła do grupy, w której znajdowała się rodzina Izydora Zeilera. Po tym, jak Niemcy zastrzelili niemal wszystkie osoby, Klara Szrenzel ukrywała się w lesie z Zeilerem. Nawiązała kontakt z Sygnatowiczem, który pomimo wcześniejszego aresztowania przez Niemców za ukrywanie Żydów, zdecydował się pomagać dalej. Przynosił jedzenie, a kiedy nastała zima, zabrał Klarę i Izydora do swojego domu. Tam doczekali wyzwolenia.
- Anton Goldstein, ur. 1908 (301/4212)
Autor relacji opisuje zbrodnie ukraińskiego nacjonalisty, który zamordował m.in. jego rodziców podczas likwidacji getta w Mikulińcach. Relacja spisana w języku niemieckim.
- Józef Studzieniecki, Stefan Studzieniecki, Klara Misiewicz, Michał Mondschein, Michał Teichmann (301/4841 oraz 301/4842)
Zeznanie podpisane przez: Józefa Studzienieckiego, Stefana Studzienieckiego, Klarę Misiewicz i Michała Mondscheina dotyczące zbrodni dokonywanych przez funkcjonariuszy niemieckich w getcie w Tarnopolu i Mikulińcach. Drugie zeznanie jest złożone przez Michała Teichmanna i zawiera informacje o zbrodniczej działalności funkcjonariuszy niemieckich działających podczas okupacji w getcie w Tarnopolu i Mikulińcach.
Pamięć
W Mikulińcach przy ul. Hruszewskiego 3A zachował się budynek dawnego chederu (szkoły dla żydowskich dzieci). Obecnie mieszczą się w nim sklep i bank. W budynku synagogi (ul. Hruszewskiego 45) znajduje się sklep materiałów budowlanych.
Na terenie cmentarza żydowskiego (ul. Chmielnickiego) znajdują się pojedyncze ułamki macew.
Dawna synagoga, obecnie sklep materiałów budowlanych (źródło zdjęcia)
Literatura
- Kruglov A., Dean M., Mikulińce, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, G.P. Megargee, M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012.
- Relacje z czasów Zagłady. Inwentarz, t. I–VII, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1998–2011.
- Дишлевук В., Маршрут синагогами південного сходу Тернопільщини, Shtetl Routes, http://shtetlroutes.eu/uk/marshrut-sinagogami-pvdennogo-skhodu-ternoplshchini/, [dostęp: 25.04.2018].
- Дударчук К., Історико-культурні гомогенні ресурси Тернопільської області: сучасний стан збереження і використання в міжнародному туризмі, „Історія української географії”, t. 26 (2012), http://tourlib.net/statti_ukr/dudarchuk.htm, [dostęp: 25.04.2018].
- Круглов А., Хроника Холокоста в Украине, Запорожье 2004.
*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]
