Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Lesko – akcja „Reinhardt”

Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Kraków, powiat Sanok, gmina miasto Lesko.

Lesko – akcja „Reinhardt”
Lesko. Mapa wykonana na podkładzie: Mapa taktyczna Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:100 000. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego 1919–1939 (http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=WIG100)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Lesko – kalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • 1939 – przybyło od 200 do 300 żydowskich żołnierzy Wojska Polskiego.
  • 1941/42 – społeczność żydowska liczy około 2300 osób.
  • 20 czerwca 1942 – transport osób z Cisnej.
  • czerwiec – połowa lipca 1942 – transport 365 osób z okolicznych miejscowości.
  • lato 1942 – transport osób z miejscowości: Wola Michowa, Baligród, Kalnica.
  • 14 sierpnia 1942 – egzekucja na cmentarzu żydowskim, około 100 ofiar;  transport osób przez Zasław do obozu zagłady w Bełżcu; ostateczna likwidacja getta.
  • 1942–1943 – egzekucje na cmentarzu żydowskim, około 70 ofiar.

Społeczność żydowska w czasie II wojny światowejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Utworzenie getta: wiosna 1942 roku.

Liczba żydowskich mieszkańców: 2260 osób (listopad 1941 roku); 2300 osób (kwiecień 1942 roku).

Przesiedlenia do Leska: uchodźcy (1939 rok, od 200 do 300 żydowskich żołnierzy Wojska Polskiego); Cisna (20 czerwca 1942 roku); okoliczne miejscowości (czerwiec – połowa lipca 1942 roku, 365 osób); Wola Michowa, Baligród, Kalnica (lato 1942 roku).

Kierunek deportacji: przez Zasław (14 sierpnia 1942 roku) do obozu zagłady w Bełżcu, ostateczna likwidacja getta.

Masowe egzekucje: 14 sierpnia 1942 roku, 100 osób, cmentarz żydowski; 1942–1943 rok, 70 osób, cmentarz żydowski.

Przebieg akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Getto w Lesku utworzono wiosną 1942 roku. Mieszkańcy i mieszkanki getta nie mogli opuszczać jego terenu, ale swobodnie przychodzili tu i handlowali lokalni chłopi.

Judenrat, którego prezesem był pochodzący z Drohobycza notariusz Teich, raportował, że większość osób utrzymywała się ze sprzedaży swojego mienia lub korzystała z pomocy społecznej. Mimo biedy, kuchnia polowa kontynuowała wydawanie posiłków. W lipcu utworzono też świetlicę dla 46 dzieci w wieku od 4 do 15 lat, gdzie serwowano trzy posiłki dziennie.

W getcie zamordowano w sumie 200 osób. W czerwcu rozpoczęto wysiedlanie z powiatu sanockiego do Leska. Deportowano tu społeczności żydowskie z okolic. 20 czerwca przez Łukawicę do Leska pognano marszem społeczność żydowską z Cisnej, a nowo przybyłych do miasta zmuszono do oddania niemal całego dobytku (z wyjątkiem 20 złotych na osobę).

Z raportu Judenratu z połowy lipca wynika, że do Leska dotarło już około 365 przesiedleńców, a spodziewano się w sumie do 1600 osób z całego powiatu. Wiadomo, że do miasta deportowano osoby z Woli Michowej, Baligrodu i Kalnicy. Judenrat miał zapewnić im zakwaterowanie. Otworzono nawet warsztat stolarski, mający produkować łóżka piętrowe, krzesła i stoły dla przesiedleńców. Oprócz tego kuchnia polowa wydawała prawie 900 posiłków dziennie.

4 września starosta powiatu sanockiego dr Class ogłosił, że deportacja ludności żydowskiej w tym regionie odbędzie się następnego dnia, zaznaczając, iż jakakolwiek pomoc udzielana deportowanym będzie karana śmiercią. 6 wrześnie wieczorem cała ludności żydowska musiała zebrać się w swoich domach i przygotować do wysiedlenia do obozu pracy przymusowej w Zasławiu (gdzie produkowano papier). Do likwidacji getta doszło w nocy: wszystkich pognano do Zasławia (niektóre źródła datują to wydarzenie na 14 sierpnia). Kiedy Żydzi z Leska dotarli na miejsce okazało się, że baraki w Zasławiu są już zamieszkałe. Nowo przybyli koczowali na zewnątrz, bez dachu nad głową i bez jedzenia. Nie czekała też na nich żadna praca. W ciągu kilku następnych dni zorganizowano transport, w którym około 4000 osób, w tym kobiet i dzieci, wysłano z Zasławia do obozu zagłady w Bełżcu. Osoby starsze zamordowano w pobliskim lesie. Transporty z Zasławia do obozu zagłady w Bełżcu trwały aż do likwidacji obozu w 1943 roku. Uciekinierów z Zasławia rozstrzeliwano na cmentarzu żydowskim w Lesku. Zamordowano w sumie około 70 osób.

PamięćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Synagoga w Lesku
Synagoga w Lesku

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund Der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Herausgegeben vom Statistischen Amt des Generalgouvernements, Krakau 1943, s. 32.
  • Kraemer J., Lesko, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, Megargee G.P., M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012, s. 536.
  • Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010.
  • Lesko. Historia społeczności, Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/140-lesko/99-historia-spolecznosci/137576-historia-spolecznosci, [dostęp: 29.01.2018].

*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]