Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Krosno – akcja „Reinhardt”

Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Kraków, powiat Krosno, gmina miasto Krosno.

Krosno – akcja „Reinhardt”
Krosno. Mapa wykonana na podkładzie: Mapa taktyczna Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:100 000. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego 1919–1939 (http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=WIG100)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Krosno – kalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • 1939/1940 – transport osób z zachodniej Polski.
  • kwiecień 1941 – transport 600 osób z Krakowa.
  • 22 czerwca 1941 – społeczność żydowska liczyła 2072 osoby.
  • 19 listopada 1941 – transport 100 osób do miejscowości: Brzozów, Jasienica Rosielna, Korczyna, Jasło, Rymanów, Żmigród Nowy.
  • listopad 1941 – transport 85 osób.
  • 1941 – transport osób do miejscowości: Frysztak.
  • wiosna 1942 – egzekucja, 6 ofiar.
  • 8 lub 10 sierpnia 1942 – transport 1000 osób do obozu zagłady w Bełżcu.
  • 8 lub 10 sierpnia 1942 – egzekucja w pobliskim lesie lub na cmentarzu żydowskim, 120 ofiar.
  • 8 listopada 1942 – społeczność żydowska w Krośnie i okolicach liczyła około 950 osób.
  • 4 grudnia 1942 – transport 300 osób do Rzeszowa, ostateczna likwidacja getta.
  • grudzień 1942 – transport 400 osób z Łodzi.
  • marzec 1943 – egzekucja, więcej niż 7 ofiar.
  • 1943 – egzekucja na cmentarzu żydowskim, od 100 do 120 ofiar.
  • 27 stycznia 1944 – transport osób do miejscowości: Szebnie. 

Społeczność żydowska w czasie II wojny światowejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Liczba żydowskich mieszkańców: 2072 osoby (22 czerwca 1941 roku); 950 osób, Krosno i okolice (8 listopada 1942 roku).

Przesiedlenia do Krosna: zachodnia Polska, uchodźcy (1939/1940 rok); Łódź (grudzień 1942 roku, 400 osób); Kraków (kwiecień 1941 roku, 600 osób); powrót z Galicji Wschodniej (listopad 1941 roku, 85 osób).

Kierunek deportacji: Frysztak (1941 rok); Brzozów, Jasienica Rosielna, Korczyna, Jasło, Rymanów, Żmigród Nowy (19 listopada 1941, 100 osób); Bełżec (8 lub 10 lub 15 sierpnia 1942 roku, 1000 osób); Rzeszów (4 grudnia 1942 roku, 300 osób); Szebnie (27 stycznia 1944 roku).

Likwidacja getta: 4 grudnia 1942 roku.

Masowe egzekucje: wiosna 1942 roku, 6 osób; 8 lub 10 lub 15 sierpnia 1942 roku, 120 osób, pobliski las lub cmentarz żydowski; marzec 1943 roku, ponad 7 osób; 1943 rok, 100–120 osób, cmentarz żydowski.

Przebieg akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pod koniec lipca lub na początku sierpnia 1942 roku hitlerowcy zażądali od społeczności żydowskiej z Krosna kontrybucji, twierdząc, że jej wypłacenie odłoży planowaną w mieście deportację. Judenratowi, którego prezesem był Jehuda Engel, a zastępcą Mosze Kleiner udało się zebrać i dostarczyć pieniądze. Nie odroczyło to jednak akcji deportacyjnej.

Pierwsza deportacja miała miejsce 8 lub 10 sierpnia 1942 roku (w żydowskie święto Tisza be Aw). Policja porządkowa oraz Zbrojne SS w asyście polskiej i ukraińskiej policji otoczyły miasto. Naziści wyselekcjonowali około 600 młodych kobiet i mężczyzn uznanych za zdolnych do pracy. 120 osób chorych i słabych zamordowano w pobliskim lesie. Pozostałych około 1000 osób deportowano do obozu zagłady w Bełżcu. Wkrótce naziści rozpoczęli poszukiwania ukrywających się żydowskich uciekinierów.

Według raportu z 8 listopada, przygotowanego przez społeczność żydowską z Krosna, w okolicy przebywało wtedy około 950 Żydów, z czego wszyscy byli przymusowymi robotnikami w fabrykach lub kamieniołomach.

Getto w Krośnie zlikwidowano 4 grudnia (w piątek, pierwszego dnia żydowskiego święta Chanuki). Członkowie policji porządkowej, Zbrojnego SS wraz z polską i ukraińską policją otoczyli miasto. Około 300 osobom rozkazano zgromadzić się przy ulicy Franciszkańskiej. Pozostawiono 25 osób, a wszystkich pozostałych wysłano do rzeszowskiego getta. Przeszukano też okolicę a schwytane osoby mordowano. Ludzi złapanych bezpośrednio po likwidacji getta zastrzelono w synagodze.

Od 1942 do 1944 roku w regionie krośnieńskim naziści zamordowali wielu byłych mieszkańców gett, m.in. wiosną 1942 roku zastrzelono 6 Żydów, w tym 4 dzieci. W marcu 1943 roku zastrzelono siedmioro dzieci żydowskich, a ich rodziców spalono żywcem w jednym z budynków mieszkalnych dawnego getta. W 1943 roku od 100 do 120 osób z Krosna i okolic zamordowano na cmentarzu żydowskim. Niektórzy Polacy pomagali Żydom znaleźć schronienie.

Od 28 sierpnia 1942 roku do 27 stycznia 1944 roku w Krośnie funkcjonował obóz pracy przymusowej działający na rzecz Luftwaffe. Po jego likwidacji osoby pracujące w obozie wysłano do Szebni.

PamięćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rzędy macew na cmentarzu żydowskim w Krośnie, źródło zdjęcia, licencja Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund Der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Herausgegeben vom Statistischen Amt des Generalgouvernements, Krakau 1943, s. 25.
  • Krosno, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, G. Miron, S. Shulhani [red.], tom I, A–M, Jerusalem 2009, s. 371-372.
  • Krosno. Historia społeczności, Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/119-krosno/99-historia-spolecznosci/137540-historia-spolecznosci, [dostęp: 29.01.2018].
  • Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010.
  • Śliwa J., Krosno, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, Megargee G.P., M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012, s. 531-532.

*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]