Krosno – akcja „Reinhardt”
Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Kraków, powiat Krosno, gmina miasto Krosno.
Spis treści
[Zwiń]Krosno – kalendarium
- 1939/1940 – transport osób z zachodniej Polski.
- kwiecień 1941 – transport 600 osób z Krakowa.
- 22 czerwca 1941 – społeczność żydowska liczyła 2072 osoby.
- 19 listopada 1941 – transport 100 osób do miejscowości: Brzozów, Jasienica Rosielna, Korczyna, Jasło, Rymanów, Żmigród Nowy.
- listopad 1941 – transport 85 osób.
- 1941 – transport osób do miejscowości: Frysztak.
- wiosna 1942 – egzekucja, 6 ofiar.
- 8 lub 10 sierpnia 1942 – transport 1000 osób do obozu zagłady w Bełżcu.
- 8 lub 10 sierpnia 1942 – egzekucja w pobliskim lesie lub na cmentarzu żydowskim, 120 ofiar.
- 8 listopada 1942 – społeczność żydowska w Krośnie i okolicach liczyła około 950 osób.
- 4 grudnia 1942 – transport 300 osób do Rzeszowa, ostateczna likwidacja getta.
- grudzień 1942 – transport 400 osób z Łodzi.
- marzec 1943 – egzekucja, więcej niż 7 ofiar.
- 1943 – egzekucja na cmentarzu żydowskim, od 100 do 120 ofiar.
- 27 stycznia 1944 – transport osób do miejscowości: Szebnie.
Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej
Liczba żydowskich mieszkańców: 2072 osoby (22 czerwca 1941 roku); 950 osób, Krosno i okolice (8 listopada 1942 roku).
Przesiedlenia do Krosna: zachodnia Polska, uchodźcy (1939/1940 rok); Łódź (grudzień 1942 roku, 400 osób); Kraków (kwiecień 1941 roku, 600 osób); powrót z Galicji Wschodniej (listopad 1941 roku, 85 osób).
Kierunek deportacji: Frysztak (1941 rok); Brzozów, Jasienica Rosielna, Korczyna, Jasło, Rymanów, Żmigród Nowy (19 listopada 1941, 100 osób); Bełżec (8 lub 10 lub 15 sierpnia 1942 roku, 1000 osób); Rzeszów (4 grudnia 1942 roku, 300 osób); Szebnie (27 stycznia 1944 roku).
Likwidacja getta: 4 grudnia 1942 roku.
Masowe egzekucje: wiosna 1942 roku, 6 osób; 8 lub 10 lub 15 sierpnia 1942 roku, 120 osób, pobliski las lub cmentarz żydowski; marzec 1943 roku, ponad 7 osób; 1943 rok, 100–120 osób, cmentarz żydowski.
Przebieg akcji „Reinhardt”
Pod koniec lipca lub na początku sierpnia 1942 roku hitlerowcy zażądali od społeczności żydowskiej z Krosna kontrybucji, twierdząc, że jej wypłacenie odłoży planowaną w mieście deportację. Judenratowi, którego prezesem był Jehuda Engel, a zastępcą Mosze Kleiner udało się zebrać i dostarczyć pieniądze. Nie odroczyło to jednak akcji deportacyjnej.
Pierwsza deportacja miała miejsce 8 lub 10 sierpnia 1942 roku (w żydowskie święto Tisza be Aw). Policja porządkowa oraz Zbrojne SS w asyście polskiej i ukraińskiej policji otoczyły miasto. Naziści wyselekcjonowali około 600 młodych kobiet i mężczyzn uznanych za zdolnych do pracy. 120 osób chorych i słabych zamordowano w pobliskim lesie. Pozostałych około 1000 osób deportowano do obozu zagłady w Bełżcu. Wkrótce naziści rozpoczęli poszukiwania ukrywających się żydowskich uciekinierów.
Według raportu z 8 listopada, przygotowanego przez społeczność żydowską z Krosna, w okolicy przebywało wtedy około 950 Żydów, z czego wszyscy byli przymusowymi robotnikami w fabrykach lub kamieniołomach.
Getto w Krośnie zlikwidowano 4 grudnia (w piątek, pierwszego dnia żydowskiego święta Chanuki). Członkowie policji porządkowej, Zbrojnego SS wraz z polską i ukraińską policją otoczyli miasto. Około 300 osobom rozkazano zgromadzić się przy ulicy Franciszkańskiej. Pozostawiono 25 osób, a wszystkich pozostałych wysłano do rzeszowskiego getta. Przeszukano też okolicę a schwytane osoby mordowano. Ludzi złapanych bezpośrednio po likwidacji getta zastrzelono w synagodze.
Od 1942 do 1944 roku w regionie krośnieńskim naziści zamordowali wielu byłych mieszkańców gett, m.in. wiosną 1942 roku zastrzelono 6 Żydów, w tym 4 dzieci. W marcu 1943 roku zastrzelono siedmioro dzieci żydowskich, a ich rodziców spalono żywcem w jednym z budynków mieszkalnych dawnego getta. W 1943 roku od 100 do 120 osób z Krosna i okolic zamordowano na cmentarzu żydowskim. Niektórzy Polacy pomagali Żydom znaleźć schronienie.
Od 28 sierpnia 1942 roku do 27 stycznia 1944 roku w Krośnie funkcjonował obóz pracy przymusowej działający na rzecz Luftwaffe. Po jego likwidacji osoby pracujące w obozie wysłano do Szebni.
Pamięć
Rzędy macew na cmentarzu żydowskim w Krośnie, źródło zdjęcia, licencja Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska
Literatura
- Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund Der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Herausgegeben vom Statistischen Amt des Generalgouvernements, Krakau 1943, s. 25.
- Krosno, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, G. Miron, S. Shulhani [red.], tom I, A–M, Jerusalem 2009, s. 371-372.
- Krosno. Historia społeczności, Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/119-krosno/99-historia-spolecznosci/137540-historia-spolecznosci, [dostęp: 29.01.2018].
- Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010.
- Śliwa J., Krosno, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, Megargee G.P., M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012, s. 531-532.
*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]