Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Bełżyce – akcja „Reinhardt”

Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Lublin, powiat Lublin, gmina Bełżyce.

Bełżyce – akcja „Reinhardt”
Bełżyce. Mapa wykonana na podkładzie: Mapa taktyczna Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:100 000. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego 1919–1939 (http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=WIG100)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Bełżyce – kalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • listopad 1939 – transport osób z Puław.
  • 25 lutego 1940 – transport od 300 do 500 osób ze Szczecina.
  • maj 1940 – transport około 800 osób do obozów pracy.
  • 16 czerwca 1940 – egzekucja, 13 ofiar.
  • 1940 – transport osób z zachodniej Polski.
  • październik 1940 – liczba żydowskich mieszkańców wynosi około 2400 osób.
  • luty–marzec 1941– transport około 500 osób z Krakowa.
  • marzec 1941 – transport około 500 osób z Lublina.
  • maj 1941 – liczba żydowskich mieszkańców wynosi 3499 osób.
  • 1941 – utworzenie getta.
  • jesień 1941 – transport osób do obozu pracy w Poniatowej.
  • koniec 1941 – transport osób do KL Lublin (obóz na Majdanku).
  • początek 1942 – transport osób z okolicznych miejscowości.
  • 10 lub 12 maja 1942 – transport około 1000 osób z miejscowości: Weimar, Lipsk, Drezno (Rzesza Niemiecka).
  • 11 lub 23 maja 1942 – transport od kilkuset do 3000 osób do KL Lublin (obóz na Majdanku).
  • 22 maja 1942 – transport 3000 osób do obozu zagłady w Sobiborze.
  • 21 września lub 2 października 1942 – transport około 1300 osób z miejscowości: Chodel.
  • wrzesień/październik 1942 – transport osób do KL Lublin (obóz na Majdanku).
  • 9–12 października 1942 – transport osób z gminy: Bychawa, Jastków, Wojciechów, Piotrowice, Brzeziny, Krzczonowa.
  • 13 października 1942 – transport osób do Piask i obozu pracy w Poniatowej.
  • 13 października 1942 – transport osób przez Niedrzwicę do obozu zagłady w Treblince lub Sobiborze.
  • jesień 1942 – egzekucja na placu przed synagogą, 150 ofiar.
  • początek 1943 – liczba żydowskich mieszkańców wynosi około 1200 osób.
  • początek 1943 – transport osób do obozu pracy w Trawnikach.
  • 8 maja 1943 – transport 300 osób do obozu pracy w Poniatowej.
  • 8 maja 1943 – transport od 400 do 500 osób do obozu pracy w Budzyniu. 
  • 8 maja 1943 – egzekucja w okolicach ulicy Południowej, od 300 do 600 ofiar.
  • maj 1943 – egzekucja w lesie w okolicach Budzynia, 64 ofiary.

Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Utworzenie getta: 1941 rok.

Liczba żydowskich mieszkańców: 2400 osób (październik 1940 roku); 3499 osób (maj 1941 roku); 1200 (początek 1943 roku).

Przesiedlenia do Bełżyc: Puławy (listopad 1939 roku); Szczecin (25 lutego 1940 roku, 300–500); zachodnia Polska (1940 rok); Kraków (luty i marzec 1941 roku, 500 osób); Lublin (marzec 1941 roku, 500 osób); okoliczne miejscowości (początek 1942 roku); Weimar, Lipsk, Drezno (10 lub 12 maja, 1000 osób); Chodel (21 września lub 2 października 1942 roku, 1300 osób); gminy: Bychawa, Jastków, Wojciechów, Piotrowice, Brzeziny, Krzczonowa (9–12 października 1942 roku).

Likwidacja getta: 13 października 1942 roku.

Kierunek deportacji: obozy pracy (maj 1940 roku, 800 osób); Poniatowa (jesień 1941 roku); Majdanek (koniec 1941 roku); Majdanek (11 lub 23 maja 1942 roku, 430–3000); Sobibór (22 maja 1942 roku, 3000 osób); Majdanek (wrzesień/ październik 1942 roku); Poniatowa, Piaski (13 października 1942 roku); Niedrzwica ( 13 października 1942 roku) Treblinka lub Sobibór; Trawniki (początek 1943 roku), Poniatowa (8 maja 1943 roku, 300 osób); Budzyń (8 maja 1943 roku, 400–500 osób).

Masowe egzekucje: 16 czerwca 1940 roku, 13 osób; jesień 1942 roku, 150 osób, plac przed synagogą); 8 maja 1943 roku, 300–600 osób, okolice ulicy Południowej; maj 1943 rok, 64 osoby, lasy w okolicach Budzynia.

Już od pierwszych tygodni okupacji w Bełżycach plądrowano żydowskie sklepy, a Żydów upokarzano. Do miasta zaczęła napływać ludność żydowska z innych miejscowości. Jako jedni z pierwszych, w listopadzie 1939 r., przybyli tu Żydzi z Puław.

W maju 1940 roku około 800 Żydów wywieziono stąd na roboty przymusowe. 16 czerwca doszło do pierwszej masowej egzekucji, w wyniku której niemieccy żandarmi z Niedrzwicy Dużej rozstrzelali 13 osób, w tym 10 Żydów. W październiku, żydowska populacja Bełżyc liczyła około 2400 osób, włączając w to około 300–500 uchodźców ze Szczecina (25 lutego 1940 roku zmuszonych do marszu z Lublina do Bełżyc w 22– stopniowym mrozie), a także z zachodnich ziem polskich, wcielonych do Rzeszy.

Zimą 1940–1941 roku żydowskie przedsiębiorstwa zostały "zaryzowane". W lutym i marcu sprowadzono około 500 Żydów z Krakowa, a także około 500 żydowskich przesiedleńców z Lublina.

Od 1940 w Bełżycach działał Judenrat, a także żydowska policja.

W 1941 roku w dawnej dzielnicy żydowskiej naziści utworzyli getto przy ulicy Południowej (obecnie ul. Bednarska). Żydzi nie mogli pojawiać się na głównych ulicach miasta, a także na rynku. Wprowadzono godzinę policyjną, a od jesieni karą za opuszczanie miejsca zamieszkania była śmierć.

W maju w Bełżycach przebywało około 3499 Żydów, w tym 1199 uchodźców. Latem wybuchła epidemia tyfusu. Żandarmi z Niedrzwicy Dużej przynajmniej dwa razy w ciągu tygodnia przyjeżdżali do Bełżyc, co wiązało się z przemocą, a niekiedy także mordowaniem Żydów. Powodem był rzekomo handel koszernym mięsem.

Jesienią niemieccy okupanci, w asyście ukraińskich pomocników przeprowadzili selekcję, w wyniku której młodzi Żydzi zostali deportowani do obozu pracy w Poniatowej. W czasie selekcji zamordowano kilku starców.

Po kolejnej selekcji pod koniec roku z Bełżyc wysłano grupę żydowskich robotników do budowy KL Lublin (obozu na Majdanku).

Przebieg akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na początku 1942 roku do getta w Bełżycach przesiedlono Żydów z pobliskich miejscowości.

Aby „zrobić miejsce” dla Żydów z Rzeszy, w maju około 3000 osób deportowano, głównie do Sobiboru, a około 430 młodych mężczyzn zabrano na Majdanek. 10 lub 12 maja do miasteczka przywieziono natomiast 1000 Żydów z Weimaru, Lipska i Drezna.

Pod koniec września lub na początku października siły SS wraz z Hiwis otoczyły Bełżyce. Wszyscy Żydzi mieli stawić się na rynku. Wyselekcjonowano kilkuset młodych mężczyzn i kobiet, których natychmiast potem wywieziono na Majdanek. W czasie akcji zamordowano też pacjentów żydowskiego szpitala.

Jesienią, 21 września lub 2 października do Bełżyc przeniesiono około 1300 Żydów z Chodla. Przesiedlenia kontynuowano. Między 9, a 12 października do miasteczka wysiedlono wszystkich Żydów z przedwojennych gmin takich jak: Bychawa (wraz z Żydami z Niemców i Osmolic – około 3000 osób), Jastków, Wojciechów, Piotrowice (około 345 osób), Brzeziny (wraz z Żydami z Puchaczowa) oraz Krzczonowa (około 59 osób). Populacja żydowska w Bełżycach wzrosła do około 10 000 osób. Był to wstęp do deportacji.

13 października 1942 roku, policja niemiecka i Hiwis otoczyły Bełżyce. Wszyscy Żydzi mieli zgromadzić się na rynku, gdzie osobno ustawiono mężczyzn, kobiety i dzieci. Mężczyzn, uznanych za zdolnych do pracy wysłano do obozów pracy w Poniatowej oraz do obozu w utworzonym getcie w Piaskach. Dzieci, kobiety, osoby starsze i inne, uznane za niezdolne do pracy, przewieziono ciężarówkami na stację kolejową do Niedrzwicy. Chaim Garbel, jeden z deportowanych, twierdzi, że zostali oni wysłani do obozu zagłady w Treblince. Na miejscu, w Niedrzwicy, zatrzymano jednak około 130 mężczyzn i 30 kobiet zabierając ich na roboty przymusowe. Większość historyków uważa, że być może część deportowanych Żydów trafiła do obozu zagłady w Sobiborze.

W Bełżycach pozostawiono około 300 osób. Głównie byli to członkowie Judenratu i policji żydowskiej. Wkrótce do miasteczka powróciło od 700 - 1000 Żydów, którzy uniknęli deportacji chowając się w lasach lub uciekając z transportu. Na początku 1943 roku liczba Żydów wzrosła do 1200 osób. Ich zadaniem było sortowanie zagrabionego mienia deportowanych blisko budynku Starej Synagogi, a także roboty przymusowe w kamieniołomach. Możliwe, że byli oni też zaangażowani w budowę drogi między Bełżycami a Niedrzwicą. Na początku 1943 roku, SS wysłało część robotników żydowskich do obozu pracy przymusowej w Trawnikach.

Ostatecznie getto, będące de facto małym obozem pracy przymusowej, zlikwidowano 8 maja 1943 roku. Wraz z oddziałem Hiwis i ukraińskim adiutantem Otto, do Bełżyc przyjechał SS-Unterscharführer Reinhold Feiks, nadzorujący obóz w Budzyniu. Wczesnym rankiem wszyscy Żydzi mieli zebrać się na zewnątrz. Około 300 mężczyzn wysłano do obozu pracy w Poniatowej. Judenrat oraz policję żydowską zabrano do Budzynia. Następnie Żydzi dostali rozkaz wykopania dużego dołu przy synagodze (a wiele mężczyzn i kobiet zamknięto w środku). Feiks nakazał rozebrać się od 300–600 kobietom, dzieciom i słabszym mężczyznom. Jego pomocnicy rozstrzelali ich nad dołem, nieopodal ulicy Południowej, w grupach po dziesięć osób. Starszych i chorych zamordowano w ich własnych łóżkach. Kiedy wyczerpała się większość nabojów, zaczęto używać siekier. Otto rozbijał główki małych dzieci o ścianę. Od 400–500 Żydów zamkniętych wówczas w synagodze, pognano potem marszem do Budzynia. Wielu z nich zostało zastrzelonych w czasie drogi przez Feiksa i Hiwis. Po dotarciu do Budzynia, Feiks wyselekcjonował dodatkowo 64 Żydów, których zastrzelono i pochowano w masowym grobie w pobliskich lasach.

Po oswobodzeniu Bełżyc przez armię sowiecką, ocaleni Żydzi zaczęli powracać do miasteczka, jednak po wydarzeniach z 14 marca 1946 roku, kiedy to oddział WiN-u zamordował 2 Żydów opuścili oni Bełżyce na dobre. Wśród ocalałych był niejaki Nimrod Ariav.

RelacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Z zasobów Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”:

  • Stanisław Gołofit, 1909–2007

Tu była masakra – fragment relacji świadka historii [TEKST]

  • Zofia Siwek, ur. 1937

Na drugi dzień ten sam Niemiec go dobił – fragment relacji świadka historii [TEKST]

I tak została rozwiązana kwestia żydowska w Bełżycach – fragment relacji świadka historii [TEKST]

W Bełżycach wymordowali wszystkich Żydów jednego dnia – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Kazali go zakopać żywcem. Bełżyce w okresie II wojny światowej – fragment relacji świadka historii [WIDEO]

  • Yona Livnech, ur. 1922

Pobyt w obozach podczas II wojny światowej – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Pobyt w obozach podczas II wojny światowej – fragment relacji świadka historii [WIDEO]

  • Nimrod Ariav, ur. 1926

Sytuacja Żydów pod okupacją hitlerowską, Bełżyce – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Sytuacja Żydów pod okupacją hitlerowską, Bełżyce – fragment relacji świadka historii [AUDIO]

  • Marianna Turek, ur. 1937

Ryfka Goldiner – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Zagrożenie – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Ryfka Goldiner – fragment relacji świadka historii [AUDIO]

 

Zagrożenie – fragment relacji świadka historii [AUDIO]

  • Zofia Bagan, ur. 1931

Żydzi w Bełżycach w czasie wojny – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Pomoc Żydom w Bełżycach – fragment relacji świadka historii [TEKST]

  • Irena Zofia Malik, ur. 1928

Wybuch II wojny światowej – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Stosunki polsko–żydowskie w czasie wojny – fragment relacji świadka historii [TEKST]

  • Marianna Ostrowska, ur. 1922

Żydzi w Bełżycach w czasie wojny – fragment relacji świadka historii [TEKST]

  • Tadeusz Sieńko, ur. 1931

Żydzi w Bełżycach w czasie wojny – fragment relacji świadka historii [TEKST]

Żydzi w Bełżycach w czasie wojny – fragment relacji świadka historii [AUDIO]

  • Jan Janczak, ur. 1935

Zagłada Żydów z Niedrzwicy – fragment relacji świadka historii [WIDEO]

  • Franciszek Markiewicz

Zagłada Żydów – fragment relacji świadka historii [TEKST]

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Amtliches Gemeinde – und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund Der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Herausgegeben vom Statistischen Amt des Generalgouvernements, Krakau 1943, s. 42.
  • Bełżyce. Historia społeczności, Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/270-belzyce/99-historia-spolecznosci/137051-historia-spolecznosci, [dostęp: 09.09.2018].
  • Bełżyce, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, G. Miron, S. Shulhani [red.], tom I, A–M, Jerusalem 2009, s. 34.
  • Crago L., White J. R., Bełżyce [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, Megargee G.P., M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012, s. 612–614. 
  • Kubiszyn M., Bełżyce, [w:] Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2012, s. 44–45.
  • Lenarczyk W., Obóz pracy przymusowej w Budzyniu (1942-1944), [w:] 3-4 listopada 1943. Erntefest zapomniany epizod Zagłady, red. W. Lenarczyk, D. Libionka, Lublin 2009.
  • Silberklang D., Gates of Tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013, s. 86, 94, 174, 183, 213, 304, 318, 376, 380.   

*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]