Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Celem projektu Akcja "Reinhardt” - w kręgu Zagłady jest zaprezentowanie wojennej historii wszystkich społeczności żydowskich zgładzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Projekt jest elementem ogólnopolskich obchodów 75. rocznicy akcji „Reinhardt”.

Baranów – akcja „Reinhardt”

Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Lublin, powiat Puławy, gmina Baranów.

Baranów – akcja „Reinhardt”
Baranów. Mapa wykonana na podkładzie: Mapa taktyczna Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:100 000. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego 1919–1939 (http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=WIG100)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Baranów – kalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • połowa grudnia 1940 – liczba żydowskich mieszkańców wynosi 1500 osób.
  • 1939–1940 – transport około 300 osób z Puław, Łodzi i Warszawy.
  • zima 1941 – transport osób do obozów pracy, liczba żydowskich mieszkańców wynosi 1900 osób.
  • 8 maja 1942 – likwidacja getta, transport od 500 do 1500 osób do obozu zagłady w Sobiborze.

Społeczność żydowska w czasie II wojny światowejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Utworzenie getta: koniec lipca 1941 lub styczeń 1942 (getto otwarte)

Liczba żydowskich mieszkańców: 1500 osób (połowa grudnia 1940); 1900 osób (zima 1941)

Przesiedlenia do Baranowa: Puławy, Łódź, Warszawa (1939–1940, ok. 300 osób)

Likwidacja getta: 8 maja 1942

Kierunek deportacji: obozy pracy (zima 1941); Dęblin, Sobibór lub Puławy, Sobibór (8 maja 1942, ok. 1500 lub co najmniej 500 osób)

Niemieccy okupanci wkroczyli do Baranowa 17 września 1939 r. Społeczność żydowska została zmuszona do oddania kosztowności. W 1940 r. niemieckie władze cywilne przyjeżdżały co jakiś czas z Puław i żądały od Żydów wypłaty kontrybucji. Ustanowiono tam polską, lokalną administrację cywilną, która kolaborowała z niemieckim okupantem. Zazwyczaj jednak nie odnosiła się do spraw żydowskich tak jak niemieccy okupanci, wobec czego Żydom w Baranowie udało się ominąć niektóre z antyżydowskich dekretów, wydanych na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Z tego też powodu do miasteczka przybyło wielu uchodźców.

W połowie grudnia 1940 r. do Baranowa przybyło 350 przesiedleńców. Liczba żydowskich mieszkańców wzrosła do 1500. Wielu pochodziło z Puław. W 1940 r. do Baranowa dotarli także Żydzi z Łodzi i Warszawy. W czerwcu 1941 r. w miasteczku mieszkało ok. 483 przesiedleńców. Pod koniec lipca 1941 lub w styczniu 1942 r. powstało getto otwarte. Jesienią 1941 r. zostały wprowadzone ograniczenia, m.in. dotyczące poruszania się po miasteczku. W październiku Hans Frank zabronił Żydom z Generalnego Gubernatorstwa opuszczać swoje miejsca zamieszkania. Według ocalałego Pinchasa Zająca od tego czasu jedynym sposobem zdobycia pożywienia w getcie był nielegalny handel z chłopami z pobliskich miejscowości, odbywający się nocą. Zimą 1941 r. deportowano z Baranowa do różnych obozów pracy ok. 500 z 1900 Żydów. Głód i pogłoski o rychłym ogrodzeniu getta sprawiły, że od 1942 r. ludzie zaczęli uciekać z Baranowa, głównie do getta w Żelechowie w dystrykcie warszawskim.

Przebieg akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

8 maja 1942 r. do Baranowa przybyło SS wraz z ukraińskimi pomocnikami, aby przeprowadzić akcję wysiedleńczą. Na miejscu była także polska policja granatowa. Żydom rozkazano zebrać się na ul. Puławskiej. Po selekcji pozostawiono ok. 500 mężczyzn, prawdopodobnie wykorzystywanych później jako siła robocza w tamtejszych obozach pracy. Ok. 1500 lub co najmniej 500 Żydów popędzono do Dęblina, a stamtąd deportowano do obozu zagłady w Sobiborze. Według relacji Pinchasa Zająca Żydów przewieziono chłopskimi wozami do Puław, a stamtąd do obozu w Sobiborze.

Z ponad 100 Żydów, którym udało się uciec, wielu ukryło się w pobliskich lasach. Po tym, jak niektórzy uciekinierzy zostali wykryci i zamordowani przez polskich partyzantów, większość dołączyła do żydowskich społeczności w Kamionce i Adamowie. Pod koniec lata lub wczesną jesienią 1943 r. władze niemieckie wydały rozkaz, aby wszystkich niezarejestrowanych Żydów, przebywających w Kamionce i Adamowie, przesiedlić do Końskowoli. Niektórzy zmarli wskutek panującego tam tyfusu. Inni zbiegli podczas likwidacji końskowolskiego getta zbiorczego w październiku.

Większość Żydów ukrywająca się w lasach została wytropiona i zgładzona przez SS, ukraińskich pomocników oraz członków polskiej policji granatowej pod koniec 1942 lub na początku 1943 r. oraz w lutym 1944 r. Niektórzy działali w komunistycznej partyzantce pod dowództwem Dąbrowskiego.

Wojnę przeżyło nie więcej niż 25 osób. 

RelacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Żydowski Instytut Historyczny

  • Hela Arbeiter, ur. 1930 (301/272)

Relacja złożona przez dziewczynkę, która pochodziła z Baranowa. W relacji opisuje losy swoje i innych żydowskich uciekinierów, którzy po wywózce żydowskiej społeczności z Baranowa ukrywali się w okolicznych wsiach i lasach.

  • Pinchas Zając, ur. 1930 (301/996)

Relacja spisana w języku jidysz, złożona przez chłopca, który pochodził z Baranowa i podczas wojny stracił najbliższych. Pinchas Zając opisuje sytuację ludności żydowskiej w miasteczku i kontrowersje wokół powstania Judenratu. W dalszej części opisuje narastające represje ze strony Niemców: nakaz noszenia oznaczeń, bicie, grabieże mienia oraz moment, w którym nakazano Żydom przenieść się z centrum miasteczka na dalsze ulice. Rodzina Zająców ukrywała się u znajomych Polaków oraz w bunkrze wykopanym w lesie, który 25 lutego 1944 r. został odkryty. Pinchas wraz z ciotką uciekł i do końca okupacji ukrywał się w różnych miejscach. W chwili składania relacji przebywał w Domu Dziecka w Pietrolesiu.

PamięćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Synagoga przy ul. Bużniczej została spalona przez Niemców w czasie II wojny światowej.

Cmentarz żydowski zlokalizowany jest ok. 300 m na południowy wschód od rynku. W okresie powojennym nagrobki zostały wykorzystane przez mieszkańców do celów użytkowych. Zachowała się tylko jedna macewa. Sam teren przez kilkanaście lat służył jako pole uprawne. Dopiero w latach 70. XX w. zasadzono drzewa, będące dziś ogrodzeniem cmentarza, a sam teren obsiano trawą. Działania te przeprowadziły dzieci z miejscowej szkoły pod okiem nauczyciela.

W 2012 r. w BBC news ukazał się artykuł Davida Shukmana, potomka baranowskich Żydów, w którym wspomina losy rodziny i ubolewa nad zanikiem lokalnej pamięci. W artykule wymieniony jest Stanisław Stefaniak, 95-letni wówczas mieszkaniec Baranowa, który pamiętał deportacje Żydów.  

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Amtliches Gemeinde – und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund Der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Herausgegeben vom Statistischen Amt des Generalgouvernements, Burgverlag Krakau 1943, s. 45.
  • Crago L., Baranów nad Wieprzem, The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, G.P. Megargee, M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012, s. 611–612.
  • Kubiszyn M., Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2012, s. 35–36.
  • Relacje z czasów Zagłady. Inwentarz, t. I–VII, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1998–2011.
  • Silberklang D., Gates of Tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013, s. 308, 317.

*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]