Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Teatr NN

Francuska sztuka opowiadania

We Francji, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych czy Kanadzie, powrót zainteresowania opowiadaniem historii przybrał postać szeroko zakrojonego ruchu począwszy od lat 70.


Spis treści:
1. 1970–1985
2. 1985–1995
3. 1995–lata 2000
4. Ośrodki
5. Zespoły artystyczne
6. Stowarzyszenia
7. Serwisy internetowe
8. Festiwale - wybór przykładów
9. Literatura

 

1970–1985

Początki współczesnej francuskiej sceny opowiadaczy wiążą się z festiwalami, spotkaniami, seminariami i konkursami odbywającymi się w takich miejscowościach jak Vabbes, Clamart, Montpellier, Grenoble, Avignon, Chevilly-Laure czy Créteil. Pierwszy festiwal opowieści zorganizowany został w 1979 przez bretońskiego opowiadacza Luciena Gouronga w Chevilly-Laure, w miejscowym centrum kultury. Artyści postulowali nawiązanie do tradycji ustnej, przy zachowaniu współczesnego rozumienia opowiadania jako tekstu.

Najważniejsi w tym okresie opowiadacze i nauczyciele młodych adeptów tej sztuki to Henri Gougaud i Bruno de la Salle, zajmujący się tą tematyką już od lat 60. (ich refleksje na temat opowiadania historii oraz własnej praktyki w tej dziedzinie opublikowane zostały w tomie rozmów Le Murmure des Contes w 2002 r.). Lata 80. przyniosły natomiast wyraźny wzrost obecności artystów wywodzących się ze środowisk imigranckich wraz z kulturowymi kontekstami ich krajów pochodzenia.

 

1985–1995

W 1987 odbyła się konferencja „Sztuka i tradycje ludowe – Odnowa sztuki opowiadania we Francji”, zorganizowana przez Geneviève Calame Griaule – pierwsza na taką skalę  możliwość zaprezentowania bogactwa toczących się od kilkunastu lat procesów w ramach zainteresowania teoretycznego opowiadaniem historii oraz praktyki sztuki opowieści we Francji. Przy okazji dyskusji i wymiany doświadczeń wyraźnie zarysowała się kwestia potrzeby uznania sztuki opowiadania – na poziomie krajowym i międzynarodowym – za pełnoprawną dziedzinę artystyczną o istotnym znaczeniu społecznym, a co za tym idzie także postulat włączenia jej w długofalowe programy i strategie kulturalne.

Najbardziej znani artyści tego okresu to: Catherine Zarcate, Nacer Khémir, Michel Hindenoch, Abbi Patrix, Pépito Matéo, Muriel Bloch, Bernadéte Bidaude, Yannick Jaulin, Lucien Gourong. Ambicją ich wszystkich było tworzenie sztuki prawdziwie żywej. Chętnie eksperymentowali, łącząc tradycję z innowacją, współpracowali też często z muzykami.

Z biegiem lat powstawały kolejne, coraz liczniejsze festiwale, jak np. „De Bouche à Oreille” [Z Ust Do Ust] – Festiwal Opowieści i Legend w Pays de Nied (niewielka miejscowość w departamencie Moselle), którego pierwsza edycja była zarazem bezprecedensowym eksperymentem pracy zbiorowej: w latach 1992-94 w regionie zebranych zostało 400 legend; materiał ten zaprezentowano w czasie festiwalu w 1994 r.

 

1995–lata 2000

O skali rozwoju sceny opowiadaczy oraz zainteresowania teoretycznego sztuką opowiadania historii w ostatnim dwudziestoleciu we Francji świadczą dane przytoczone w raporcie sporządzonym na zlecenie francuskiego Ministerstwa Kultury, stanowiącym 140-stronicowe kompendium wiedzy na ten temat (Henri Touati, L'Art du récit en France : problématique, état des lieux, 2000). Autor tego raportu odnotował w 2000 r.: 300 zawodowych opowiadaczy, prawie 4000 praktykujących amatorów, 300 stałych warsztatów i grup amatorskich, ponad 2500 spektakli (amatorskich i zawodowych) rocznie, blisko 2 miliony widzów rocznie (z czego ponad połowę stanowiły dzieci i młodzież szkolna), ponad 300 kursów i stażów szkoleniowych rocznie dla ok. 3500 słuchaczy, 82 festiwale, 5 stałych wyspecjalizowanych organizacji i instytucji. 

Aktualnie we Francji zawód artysty opowiadacza, podobnie jak zawody aktora i artystów scenicznych innego typu, uchodzi formalnie za profesję, choć szczegółowy status prawny wszystkich tych zawodów (intermittents du spectacle) jest nadal dyskutowany i dookreślany. Opowiadacze stowarzyszają się w organizacjach branżowych – funkcjonuje m.in. Zrzeszenie Zawodowe Artystów Opowiadaczy, które podaje w swoim statucie własną definicję artysty-opowiadacza (por. lista poniżej).

Większość wydarzeń i festiwali jest subwencjonowana z funduszy lokalnych (gminnych i departamentalnych) i ponadlokalnych (dotacje z Ministerstwa Kultury oraz Ministerstwa Młodzieży i Sportu). Ich organizacją zajmują się zwykle wyspecjalizowane stowarzyszenia, wykorzystujące miejscową infrastrukturę (biblioteki, lokalne domy kultury, biura informacji turystycznej itp.). Duża część tej oferty kierowana jest do dzieci i młodzieży. Prócz różnorodnych festiwali organizowane są wszelkiego rodzaju staże artystyczne i szkolenia, przeglądy opowiadaczy-amatorów, wystawy oraz debaty wokół literatury ustnej w bibliotekach i instytucjach kultury. Na rynku francuskim obecna jest także komercyjna oferta adresowana do firm zainteresowanych promocją własnej marki czy konkretnych produktów przy użyciu narracji ustnych. Warsztaty sztuki opowiadania stanowią również propozycję dla pracodawców szukających oryginalnych ścieżek integracji zespołów pracowniczych.

Jeśli chodzi o główne funkcje sztuki opowiadania, na które powołują się organizatorzy współcześnie realizowanych we Francji programów związanych z twórczością opowiadaczy, to łączą one aspekty tradycyjne z koniecznością odpowiedzi na wyzwania współczesności. Prócz ekspresji artystycznej, ale też etyczno-moralnej czy obywatelsko-politycznej, a także oczywistej funkcji rozrywkowej, mowa jest przede wszystkim o użyteczności sztuki opowiadania jako narzędzia edukacji dzieci i młodzieży, budowania zbiorowych narracji i tworzenia więzi społecznych w ramach wspólnot różnego typu, w tym tworzenia i cementowania więzi kulturowych w społecznościach lokalnych – np. w wieloetnicznych aglomeracjach miejskich.

We Francji – na poziomie lokalnymi ponadlokalnym – od lat istnieje bardzo wiele struktur i instytucji działających wokół sztuki opowiadania historii oraz, ogólniej, literaturze i kulturze ustnej. Poniżej prezentujemy przykładowy wybór różnego typu struktur i inicjatyw, ukazujący wielopłaszczyznowość podejścia do tego tematu.

 

Ośrodki

Le conservatoire contemporain de littérature orale (CLIO – Współczesna Szkoła Literatury Ustnej) ma na celu promowanie i rozwijanie wiedzy o  artystycznej praktyce oralności. Jej misją jest transmisja i adaptacja do potrzeb współczesnych światowego dziedzictwa tradycji ustnej oraz narracji. Udostępnia zbiory tematyczne i materiały archiwalne, oferuje zajęcia warsztatowe z praktyki opowiadania.

www.clio.org

Centre Méditerranéen de Littérature Orale (CMLO – Śródziemnomorski Ośrodek Literatury Ustnej; dyrektor Marc Aubaret) –  działa od 19 lat w Alès w Langwedocji; zajmuje się międzynarodowym dziedzictwem kultury oralnej ze szczególnym uwzględnieniem krajów basenu Morza Śródziemnego. Dysponuje tematycznym archiwum materiałów związanych z tradycją ustną, stanowiącym punkt wyjścia do interdyscyplinarnych badań i projektów. Ośrodek zajmuje się również edukacją, oferując warsztaty i szkolenia w rozmaitej formie i na różnych poziomach. Organizuje  w ciągu całego roku występy opowiadaczy, wykłady, seminaria oraz bierze udział w programach badawczych.

La maison du conte de Chevilly (Dom Opowieści w Chevilly; dyrekcja: Michel Joliveta i Abbi Patrix) – centrum rozwoju historii i sztuki słowa działające w Chevilly-Larue w aglomeracji paryskiej. Zajmuje się badaniami dot. opowieści, ale też sztuką opowiadania historii w jej wymiarze praktycznym – wspiera lokalnych artystów, organizuje występy i prezentacje. Reżyseria: Michel Joliveta i Abbi Patrix

www.lamaisonduconte.com

 

 Zespoły artystyczne

Compagnie du Cercle – pierwsza francuska trupa opowiadaczy, stworzona przez Abbi'ego Patrixa w 1980 r. Rezyduje w La Maison du Conte de Chevilly-Larue, działając dzięki oficjalnemu wsparciu władz lokalnych. Występuje we Francji i poza jej granicami. Sztukę opowiadania łączy z innymi dziedzinami wypowiedzi artystycznej, współpracując regularnie z choreografami, kompozytorami, muzykami, aktorami teatru ruchu i plastykami. Organizuje również seminaria dotyczące opowieści jako głosu zbiorowości oraz muzykalności opowiadaczy. Członkami zespołu są opowiadacze-muzycy Marien Tillet, Delphine Noly, Jean-François Vrod i Linda Edsjö.
www.compagnieducercle.fr

 Les Singulier(s) – agencja prezentująca artystów sztuki słowa, zajmująca się organizacją i produkcją spektakli.
www.lessinguliers.fr
 

Stowarzyszenia

Association professionnelle des artistes conteurs (APAC – Zrzeszenie Zawodowe Artystów Opowiadaczy) – istnieje od 2010 roku; stowarzyszenie artystów opowiadaczy pragnących włączyć się aktywnie w debatę na temat miejsca sztuk słowa, a w szczególności sztuki opowiadania we współczesnym społeczeństwie. Definicja artysty opowiadacza wg APAC (określenie specyficznych kompetencji i umiejętności zawodowych opowiadaczy) oparta jest na 5 punktach:

Funkcja
Opowiadaczem jest osoba zaangażowana we wzbogacanie i ustną transmisję narracyjnego dziedzictwa ludzkości. Odpowiada na nie w sposób twórczy, wykorzystując własne, niepowtarzalne umiejętności.

Filiacja
Opowiadacz – ustny narrator opowieści, powiązany jest z praktyką i repertuarem tradycyjnym; jako artysta współczesny odnawia je i reinterpretuje.

Repertuar
Opowiadacz opowiada historie wszelkiego rodzaju, jest ich adaptatorem lub autorem. Jego opowieści mają często wymiar poetycki lub metaforyczny.

Praktyka
Sztuka opowiadania jest sztuką słowa i narracji, charakteryzuje ją szczególny, ustny zapis opowieści. Aby opowiedzieć historię, opowiadacz tworzy „partyturę”, na którą składają się:  opowiadanie, osobisty język, ekspresja głosu i ciała, połączone czasem z innymi dyscyplinami artystycznymi. Ta „partytura” jest unikalna; może być – ale nie musi – całkowicie lub częściowo opracowana w formie tekstu.

Przed publicznością
Opowiadacz występuje we własnym imieniu, wchodząc często w bezpośredni kontakt z publicznością. Jako autor i interpretator prezentowanego tekstu  w publicznej narracji dysponuje adaptacyjną swobodą przy wykorzystaniu improwizacji.

 

Serwisy internetowe

Conteur.com – internetowe forum sztuk słowa, aktualności dot. sztuki opowiadania i opowiadaczy.
www.conteur.com

Mondoral – serwis finansowany przez francuskie Ministerstwo Kultury, prezentuje wydarzenia związane ze sztukami słowa we Francji i na świecie.
www.mondoral.org
www.contes-et-conteurs.com

BIBLIORECIT – baza danych dotyczących opowieści z tradycji ludowej i popularnej, umożliwiająca różnego rodzaju poszukiwania tematyczne. W tworzeniu bazy biorą udział paryscy opowiadacze, którzy pomagają m.in. w systematycznym opisywaniu i katalogowaniu pojawiających się w opowieściach typowych motywów.
www.bibliorecit.com

Formulettes de conteur – strona poświęcona zbieraniu i prezentacji tradycyjnych stałych formuł wykorzystywanych w opowieściach.
www.apple-paille.com/formulettes

Le conte, le conteur... et l'enfant – baza danych i portal społecznościowy poświęcone praktyce opowiadania dzieciom.
www.apple-paille.com/contepourenfants

 

Festiwale - wybór przykładów

Festival Contes en Chemins – lipiec, dziesięciodniowy wędrowny festiwal poświęcony sztukom słowa, Deux-Sèvres;
Caf'contes – spektakle tłumaczone na język migowy, Trémargat (Bretania);
Chahuts (festival des arts de la parole) – Bordeaux;
Festival Au Fil du Conte – Charente;
Festival des arts du récit en Isère – Isère (agromelacja Grenoble);
Festival du Conte en Uzège – opowieści, koncerty, wykłady, wystawy, filmy, Uzège;
Festival du Conte en Val d'Oise – listopad/grudzień, ponad 60 spektakli prezentowanych bezpłatnie w bibliotekach Val d'Oise., organizator: Association Cible 95;
EPOS, le festival des histoires – festiwal poświęcony historiom i tekstom epickim, lipiec, Vendôme, organizator: CLiO (Conservatoire contemporain de Littérature Orale);
Mythos – festiwal sztuk słowa (narracje pisane i opowieści ustne, piosenka francuska), Rennes;
Festival du Nombril – Pougne-Hérisson;
Festival du Conte des Alpes-Maritimes – od 1990 r., tygodniowy festiwal odbywający się w lipcu;
Festival Paroles de Conteurs – Vassivière (Limousin);
Le Festival féerique de Locronan;
Les Oralies et Parléjades – Haute-Provence;
Festival itinérant du conte – od 11 lat, wędrowny festiwal opowieści odbywający się w maju w 3 departamentach Limousin;
Tous humains sous les étoiles – sierpień, festiwal humanistyczny poświęcający wiele miejsca opowieściom;
Festival de Bouche à Oreilles – Festival de Contes et Légendes, Nied (Lorraine), październik, 20 edycji, organizator: Comité du Pays de Nied;
D'Une Rive à l'Autre, Festival du Conte, de la Parole et de l'Ecrit – lipiec, Pays de Pange (Lorraine), 7 edycji;
Conteurs en Campagne – festiwal odbywający się wyłącznie w gminach wiejskich (50 w 2007 r.) departamentów du Nord et du Pas-de-Calais dzięki pracy 500 wolontariuszy; punktem kulminacyjnym jest Noc Opowiadaczy; organizator: Fédération des foyers ruraux du Nord-Pas-de-Calais;
La Vallée des Contes – 10 dni, Munster;
Paroles de Partout – opowieści w mieszkaniach prywatnych, tygodniowy festiwal odbywający się  we wrześniu w Le Pellerin (metropolia Nantes);
Festival de Contes de Capbreton – sierpień, czterodniowy festiwal, od 20 lat;
Contes d'automne – od 11 lat, 3 tygodnie w listopadzie, organizator: Mediateka Departamentalna Oise;
Détours et Raccourcis – 11 edycji, departament Nord;
Fête du conte – marzec-kwiecień, Saint-Quentin-en-Yvelines;
Grande Marée – listopad, organizator: ADAO (Association pour le développement des arts de l'oralité), Brest i okoliczny region, istnieje od 1999;
Petite Marée – festiwal dla dzieci w wieku 0 – 3 lat, organizator: ADAO (Association pour le développement des arts de l'oralité), koniec marca, Brest i okoliczny region, istnieje od od 2006;
La Charrette aux Merveilles – jesień, Pays de Morlaix (Finistère);
Printa'Nied, Rencontres du Conte – kwiecień, Lorraine;
A Contre Courant – wydarzenia w plenerze, sierpień, Lorraine;
Le Temps des Contes – lipiec, organizator: Communauté d'Agglomération Pôle Azur Provence, Pays de Grasse (Alpes-Maritimes);
Les contaminés – luty, organizator: stowarzyszenie „Conte à Mi”, Bacouël (l’Oise);
Contes en Côtière – maj, organiozator: gminy kantonu Montluel (Ain);
Nouvelles du conte – istnieje od 1989,  Bourdeaux (Drôme).
 

Opracował: Maurice Tardieu

Literatura

Bibliografia:
Wydawnictwa zwarte

Bruno de La Salle, Pascal Fauliot, Michel Hindenoch et Emmanuelle Gougis, Pratique et enjeu de l'oralité contemporaine, CLiO, Vendôme (Loir-et-Cher) 1984.
Bruno de La Salle, Michel Hindenoch, Emmanuelle Gougis et Sophie Thirouard, Raconter aujourd’hui ? : enquête réalisée par le Centre de Littérature Orale entre novembre 1984 et mars 1985, CLiO, Vendôme (Loir-et-Cher) 1985.
Magdalena Górska, Richard Edwards (red.), Conteur en France : aujourd’hui une profession ?, Warszawa 1996.
Geneviève Calame-Griaule (red.), Le Renouveau du conte : actes du colloque international au Musée national des arts et traditions populaires du 21 au 24 février 1989, CNRS édition, Paris 1999.
Elise Lebert, Jacques Bonniel (red.), Les Conteurs : émergence d’une profession, DESS développement culturel et direction de projets Université Lyon 2, 2000.
Henri Touati, L'Art du récit en France : problématique, état des lieux 2000, studium zrealizowane na zlecenie francuskiego Ministerstwa Kultury, 2000.
Jan-Marc Massie, Petit manifeste à l'usage du conteur contemporain, Planète rebelle, 2001.
Henri Gougaud, Bruno de La Salle, Le Murmure des contes, Desclée De Brouwer, Paris 2002.
Maria Patrini, Les Conteurs se racontent, Slatkine, Genève 2002.
Vaber Douhoure et Bernadette Bost (red.), Le Renouveau du conte : l'exemple du conte spectaculaire, Université Stendhal Grenoble 3, Grenoble 2004.
Bruno de La Salle, Michel Joliveta, Henri Touati, Francis Cransac (red.), Pourquoi faut-il raconter des histoires, Tomy I i II, red. (zbiór wypowiedzi zarejestrowanych w czasie spotkań w Théâtre du Rond-Point w 2004 i 2005 roku).
Soazig Hernandez, Le monde du conte, contribution à une sociologie de l'oralité, L'harmattan, collection Librairie des Humanités, Paris 2006.
Michel Hindenoch, Conter, un art ?, Le jardin des mots, 2007.
Dan Yashinsky, Soudain, on entendit des pas..., Planète rebelle, 2007.

Artykuły

Le conteur contemporain Une étude de la transmission et de la réception du conte en France, Maria Patrini, praca doktorska pod kierunkiem Nicole Belmont, 1998.
Le renouveau du conte : entre popularité et pop-oralité, dossier internetowe prezentujące artykuły:
Il faut prendre le taureau par les contes!, Fred Pellerin, Planète rebelle, „Paroles”.
Raconte-moi que tu as vu l'Irlande, Mike Burns, Planète rebelle, „Paroles” .
Dans mon village, il y a belle Lurette... Contes de village, Fred Pellerin, Planète rebelle, « Paroles ».
Où en est le renouveau du conte?, „Lettres québécoise : revue de l'actualité littéraire”, nr 120, 2005, s.15-16; artykuł dostępny na www.erudit.org.

Czasopisma

„La grande oreille : ateliers de littérature orale”, red. Claude Lecouteux, Maison de la Parole, 1999-.
„Cahiers de littérature orale”, red. Nicole Belmont, Cécile Leguy, INALCO, LLACAN, 1976-.