Antologia "Słowa są wolne"
Antologia Słowa są wolne. 44 wiersze poetów pokolenia niepodległości jest poszerzoną wersją wyboru wierszy, który drukowany był – jako rubryka Słowa są wolne – w kolejnych numerach czasopisma „PA.RA” wydawanego przez Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości.
Książka Słowa są wolne zawiera wiersze poetów pokolenia niepodległości – pokolenia, które swoją poezją kształtowało i zagospodarowywało niepodległość Polski odzyskaną w roku 1918. W rozmowę wierszy poetów tamtego pokolenia wciąż warto się wsłuchiwać – wciąż jest żywa i na wiele sposobów aktualna.
44 wiersze prezentowane w antologii (wszystkie powstały przed II wojną światową) są jedynie fragmentem tamtej rozmowy, ale zostały wybrane i zestawione w taki sposób, by można było usłyszeć, z jaką siłą przemawiała poezja w tamtym czasie, jak rozległą i nieoczywistą konstelację tworzyła, jak bardzo była wolna wewnętrznie i uczciwa, jak odważnie brała odpowiedzialność za swoje miejsce na ziemi – za polszczyznę i Polskę.
Na okładce każdego egzemplarza książki odbita została pieczątka przedstawiająca liść wiązu. To właśnie wiąz – jako „drzewo wolności” – zasadził Tadeusz Kościuszko na krakowskich Plantach. Wiąz ten został ścięty przez Niemców podczas okupacji Polski w czasie II wojny światowej. Do idei „drzewa wolności” nawiązywał urodzony w Lublinie Wincenty Pol w jednym ze swoich najbardziej znanych wierszy Leci liście z drzewa… Muzykę do słów Pola skomponował w roku 1836 Fryderyk Chopin (op. 74 nr 17) i utwór szybko stał się popularną pieśnią patriotyczną – śpiewaną w okresie zaborów i na różne sposoby odzywającej się echem w polskiej literaturze. Początek tego wiersza-piosenki brzmi tak:
Leci liście z drzewa,
Co wyrosło wolne;
Znad mogiły śpiewa
Jakieś ptaszę polne:
Nie było – nie było,
Polsko, dobra tobie!
Wszystko się prześniło,
A twe dzieci w grobie.
Pieczątka z liściem wiązu jest też nawiązaniem do licznych działań Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN”, w których ważną rolę odgrywały pieczątki i czynność pieczętowania.
Wiersze wybrał oraz wstępem i notą opatrzył Paweł Próchniak. Projekt graficzny tomu przygotowała Małgorzata Rybicka. Autorką wykorzystanej w pieczątce grafiki z liściem wiązu jest Natalia Biesiada-Myszak.
Ze wstępu:
Przed laty – w czasach, gdy Polska trwała w uścisku realnego socjalizmu i nie była wolnym krajem – Zbigniew Herbert pisał w wierszu Raport z oblężonego Miasta: „i tylko nasze sny nie zostały upokorzone”. W snach jest coś niepodległego – coś, co ocala naszą godność. Sen jest oddechem wyobraźni, jest jej wolnością, ale potrafi też dotknąć tego, co w nas najgłębsze, najbardziej prawdziwe. I potrafi to odsłonić. Tym samym jest słowo właściwie użyte – słowo poezji, słowo wiersza.
