Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

O projekcie

Od 2007 roku Ośrodek "Brama Grodzka - Teatr NN" realizuje projekt "Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata". Chcieliśmy dotrzeć do historii ludzi, którzy w czasie II wojny światowej zdobyli się na odwagę udzielenia pomocy prześladowanym Żydom. Zbieramy wspomnienia, zdjęcia i dokumenty, zarejestrowaliśmy ponad 80 relacji osób- tych odznaczonych medalem „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata oraz bohaterów bez medalu, aby ocalić Pamięć o tamtym czasie i przekazać ją przyszłym pokoleniom.

Projekt "Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata" był kontynuacją wcześniejszych inicjatyw Ośrodka poświęconych przywracaniu Pamięci. U jego źródeł leży Misterium „Jedna Ziemia - Dwie Świątynie" (2000 r.), w którym udział wzięli Ocaleni z Holocaustu i ich rodziny oraz Sprawiedliwi wśród Narodów Świata i lubelska młodzież. Wydarzenie to miało na celu przywrócenie Pamięci o tym, że w Lublinie i Regionie aż do II wojny światowej, żyli obok siebie Polacy i Żydzi, współistniały dwie kultury i dwie religie.

W 2003 r. przy współpracy Lubelskiego Koła "Sprawiedliwych wśród Narodów Świata", zainicjowaliśmy projekt „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata - Region Lubelski". Zadanie nie było łatwe- ludzie, którzy po wojnie nauczyli się milczeć o swoich czynach, niechętnie wracali do tamtych wspomnień. To doświadczenie przekonało nas o tym, jak trudnego i bolesnego, a zarazem ważnego tematu próbujemy dotknąć. Na bazie zebranych wówczas kontaktów i relacji przystąpiliśmy do realizacji projektu, który nazwaliśmy "Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata". Ten projekt ma za zadanie nie tylko ocalić, ale przede wszystkim przenieść w przyszłość historie osób, które z narażeniem życia pomagały Żydom.

Dziękujemy wszystkim, którzy obdarzyli nas zaufaniem i zechcieli podzielić się z nami swoimi Opowieściami.


Wstęp: Arka PamięciBezpośredni odnośnik do tego akapitu

Druga wojna światowa, Holocaust to zdarzenia, które na zawsze wycisnęły piętno na historii Lublina i Regionu. Wystarczy wymienić nazwy kilku miejscowości: Majdanek, Sobibór, Bełżec.... Jesteśmy coraz bliżej chwili, w której nie będzie już żadnego żyjącego świadka tamtych dramatycznych wydarzeń.

Nie będzie już niedługo nikogo, kto patrząc na puste place w samym centrum Lublina zobaczy przed oczyma stojące tu kiedyś miasto żydowskie a kolejne pokolenia patrzą na tamte odległe wydarzenia z coraz większego dystansu.

Pozostaną tylko suche materiały archiwalne wypełniające tysiące metrów półek w magazynach. Chcąc odnaleźć w tej „zimnej" historii osobisty, bardziej ludzki wymiar zaczęliśmy gromadzić zapisane bądź nagrane wspomnienia uczestników tamtych wydarzeń.

To te nagrane i pełne emocji wspomnienia pozwalają nam patrzeć na Wielką Historię z innej, osobistej perspektywy.

Mając świadomość uciekającego czasu próbujemy zarejestrować jak najwięcej tych wspomnień. Obok relacji dramatycznych związanych z Zagładą i wojną rejestrujemy również te, które opowiadają o normalnym codziennym życiu przedwojennego polsko - żydowskiego Lublina. Ocalając te osobiste wspomnienia i historie ocalamy pamięć o tamtym czasie, przenosimy ją w przyszłość.

Wszystkie te wspomnienia ale też stare fotografie i inne materiały gromadzone są w Ośrodku „Brama Grodzka - Teatr NN". Ma on swoją siedzibę w szczególnym miejscu - w Bramie Grodzkiej, stojącej w samym sercu zgładzonej lubelskiej dzielnicy żydowskiej. W jakimś głębokim sensie Brama ta stała się Arką Pamięci.

Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów ŚwiataBezpośredni odnośnik do tego akapitu

Wyjątkową rolę wśród ocalonych wspomnień pełnią relacje „Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata". To właśnie Sprawiedliwi ratując w czasie Zagłady życie Żydów z narażeniem swojego własnego potrafili przeciwstawić się wszechobecnemu złu. Ich postawa była jak światło w głębokiej ciemności. Dlatego też projekt dokumentowania i opracowywania tych historii oraz przywracania o nich pamięci nazwaliśmy : „Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata."

Jest to tym bardziej ważne, że historia „Sprawiedliwych" są wciąż bardzo mało znane. Są często ukrywane przez samych „Sprawiedliwych" albo przez ich rodziny - są bardziej traktowane jako coś wstydliwego niż jako powód do dumy. Powszechność takich zachowań jest czymś bardzo niepokojącym. Projekt ten ma na celu zmienić tą sytuację.

Chcemy aby te historie powróciły tam gdzie się wydarzyły, chcemy w tych miejscach znaleźć dla nich opiekunów. Powrót ten będzie mieć bardzo symboliczny charakter a każda z tych opowieści powinna stać się swoistym „Światłem" (Axis Mundi) oświetlającym miejsce do którego powróciła.

Każda odpowiednio opracowana i przygotowana historia przekazywana będzie osobom lub grupie osób (klasa, szkoła), które będą gotowe wziąć odpowiedzialność za pamięć o tej historii, którzy dadzą jej drugie życie.

Spisana historia będzie miała formę książki artystycznej - będzie to rodzaj instalacji artystycznej pozwalającej również usłyszeć kilkuminutową opowieść „Sprawiedliwego".

Najbardziej prostym i fundamentalnym sposobem utrzymywania tych historii przy życiu jest ich opowiadanie. Każda z tych historii może stać się dla jej „opiekunów" punktem wyjścia do znalezienia swojego własnego sposobu na jej opowiadanie. Można opowiadać używając do tego różnych środków. Tak więc może to być film, seria zdjęć, napisany reportaż, dokument radiowy. Można również w oparciu o konkretną opowieść stworzyć przedstawienie teatralne.

Wierzymy, że właśnie poprzez edukację i działania artystyczne można mówić o przeszłości pełnej zła i nienawiści tak aby stawała się ona żywym źródłem refleksji i nauki dla następnych pokoleń.

Tomasz Pietrasiewicz
Lublin 2007

Działania zrealizowane w ramach projektuBezpośredni odnośnik do tego akapitu

  1. Spotkania ze szkołami i środowiskami lokalnymi, które zechciały włączyć się w projekt.
  2. Publikacje: "Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Relacje" , "Kręgi Pamięci" oraz "Światła w Ciemności - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Relacje historii mówionej w działaniach edukacyjnych"
  3. Wystawa „Pamięć Sprawiedliwych - Pamięć Światła", która mieści się w Ośrodku „Brama Grodzka - Teatr NN"
  4. Misterium „Pamięć Sprawiedliwych - Pamięć Światła", które było symbolicznym przekazaniem Pamięci o Sprawiedliwych następnemu pokoleniu (Lublin- Plac Zamkowy, 26 - 27 września 2008)
  5. Akcja informacyjna w lokalnych mediach: artykuły prasowe, reportaże radiowy i telewizyjny
  6. Strona internetowa: www.sprawiedliwi.teatrnn.pl, która jest katalogiem zebranych historii oraz źródłem informacji dotyczących. zagadnienia relacji polsko- żydowskich
  7. Warsztaty edukacyjne dla nauczycieli i młodzieży szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z Lublina i Regionu na podstawie autorskich scenariuszy opartych na zebranych relacjach historii mówionej.
  8. Nawiązanie współpracy z partnerami z Ukrainy, którzy realizują projekt w swych lokalnych społecznościach

Wideo