Ośrodek “Brama Grodzka – Teatr NN” we współpracy z Biurem Miejskiego Konserwatora Zabytków w Lublinie zrealizował projekt, w którego ramach powstała opowieść cyfrowa dotycząca rozwoju przestrzennego Lublina. Celem projektu było opracowanie zasobów dziedzictwa kulturowego i udostępnienie ich, oraz umożliwienie ich ponownego wykorzystania do celów popularyzatorskich, edukacyjnych i naukowych.

Ośrodek “Brama Grodzka – Teatr NN” we współpracy z Biurem Miejskiego Konserwatora Zabytków w Lublinie zrealizował projekt, w którego ramach powstała opowieść cyfrowa dotycząca rozwoju przestrzennego Lublina. Celem projektu było opracowanie zasobów dziedzictwa kulturowego i udostępnienie ich, oraz umożliwienie ich ponownego wykorzystania do celów popularyzatorskich, edukacyjnych i naukowych.

Teatr NN

Lublin w XIX wieku

Lublin w XIX wieku
Mapa Lublina w XIX wieku przedstawiająca rozwój przestrzenny miasta około roku 1876. Opracowanie: Jacek Jeremicz, Jakub Kuna.

W latach 1815-1830 doszło do przebudowy miasta po wielkim pożarze z 1803 roku. Wytyczono trakty: warszawski, lubartowski i zamojski. Wtedy także powstały place w centrum miasta: katedralny, przed ratuszem (obecnie plac Łokietka), Musztry (obecnie plac Litewski) i Bernardyński (obecnie plac Wolności). Wtedy też nastąpiło przesunięcie centrum ze Starego Miasta w kierunku Krakowskiego Przedmieścia. Prace regulacyjne kontynuowano w różnym zakresie na terenie całego miasta do końca XIX wieku1.

Na obecnym placu Litewskim rozebrano kościół oo. Bonifratrów na początku XIX wieku. Po 1816 roku tereny po kościele oraz część gruntów dworskich została przeznaczona na trakt warszawski oraz wspomniany plac musztry dla wojska2

Zabudowania kościół i klasztoru oo. Karmelitów Bosych przy Krakowskim Przedmieściu spłonęły w wielkim pożarze miasta w 1803 roku, a na ich miejsce został wybudowany magistrat w 1828 roku. Dawne ogrody tego założenia zakonnego zaczęły od połowy XIX wieku być wykorzystane na targ z jatkami3

W latach 1823-1824 na Wzgórzu Zamkowym usunięto ruiny dawnego założenia zamkowego. Pozostałe budynki - Kaplicę Trójcy Świętej i wieżę cylindryczną wkomponowano w nowy budynek więzienia, którego architektem był Jakub Hempel4

W ramach rozwoju szkolnictwa wybudowano w połowie XIX wieku budynek Szkoły Wojewódzkiej Lubelskiej przy obecnej ulicy Narutowicza5. W 1856 roku przystąpiono do rozbiórki rozpadającego się kościoła pw. Michała. Były również pomysły rozebrania pozostałości murów miejskich i bram, z których jednak wycofano się. Z połączenia dwóch parcel staromiejskich powstał budynek teatru, przy obecnej ulicy Jezuickiej6

W 1863 roku garnizon rosyjski w mieście liczył 4,8 tys. żołnierzy, co stanowiło aż 25% populacji Lublina. Żołnierzy rozlokowano w dwóch obozach: Zachodnim (wzdłuż traktu warszawskiego do jego zbiegu z traktem na Kraśnik) oraz Południowym (na południe od obecnych ulic Nowy Świat i Wrotkowskiej)7.

Pomiędzy koszarami armii carskiej i ówczesnym miasteczkiem Wieniawa powstał w 1837 roku Ogród Saski. Natomiast w 1869 roku powstał park w dzielnicy Bronowice8.

W 1876 roku wybudowano sobór pw. Podwyższenia Krzyża Świętego9. W 1877 roku otwarto w Lublinie połączenie kolejowe, co doprowadziło do rozbudowy dawnego Przedmieścia Piaski, które utraciło swój małomiasteczkowy charakter na rzecz rozwoju przemysłowego10. Dzięki kolei nastąpił rozwój fabryk na Dziesiątej, Bronowicach i Tatarach11. To tam powstało w latach 1865-1885 siedemnaście nowych fabryk związanych z branżą spożywczą, rolniczo-przemysłową, garbarską12. Głównymi arteriami miasta były Krakowskie Przedmieście, ulica Zamojska oraz ulica Lubartowska wraz z nieistniejącą ulicą Nową (odcinek ulicy Lubartowskiej między Bramą Krakowską a ulicą Kowalską)13.

W 1870 roku liczba ludności wynosiła prawie 21 400 osób14.

W latach 20. XIX wieku powierzchnia Lublina wynosiła 10,1km². Natomiast pod koniec XIX wieku powierzchnia miasta wynosiła 8,7 km²15.

Od 1884 do 1886 roku trwała budowa budynku teatru usytuowanego na przeciwko kościoła pobrygidkowskiego. W niedalekiej odległości, na placu przy zbiegu obecnych ulic Narutowicza i Bernardyńskiej wybudowano wieżę ciśnień w 1897 roku16.  W 1895 roku wybudowano cukrownię przy obecnej ulicy Krochmalnej17.

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapitu

Florek M., Zamek w Lublinie, [w:] E. Banasiewicz-Szykuła [red.], Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, seria: „Skarby z przeszłości“, Lublin 2015, s. 17-38.
Jakimińska G., Lublin od XII do XVIII wieku, [w:] Marta Polańska i in., Lublin. Historia miasta, Lublin 2018, s. 27-69.
Kociuba D., Rozwój przestrzenny Lublina od średniowiecza do współczesności [w:] W. Janicki [red.] Lublin. Historia – Społeczeństwo – Gospodarka, Lublin 2018, s. 21-40.
Przesmycka N., Lublin. Przeobrażenia urbanistyczne 1815 – 1939, Lublin 2012.
Rodzoś J., Mroczek P., Bronowice i Piaski. Środowisko przyrodnicze i działalność człowieka, [w:] J. Chachaj, H. Mącik, D. Szulc [red.], Lublin. Historia Dzielnic w 700. rocznicę lokacji miasta (publikacja zbiorcza), Lublin 2017, s. 106-110.
Śladkowski W., W epoce zaborów, [w:] T. Radzik, G. Wójcikowski, W. Wójcikowski, W Śladkowski, Lublin. Dzieje Miasta, t. II, XIX i XX wiek, Lublin 2000, s. 11-172.
Tkaczyk J., Building plots under The Old Theatre in Lublin: an example of late medieval and modern building development. Analiza rozwoju zabudowy miejskiej w późnym średniowieczu i nowożytności na przykładzie parcel pod Teatrem Starym w Lublinie, Analecta Archaeologica Ressoviensia, 2012, t. 7, s. 333-370.
Zętar J., Lublin, którego nie ma, Łódź 2018.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapitu

  1. Wróć do odniesienia N. Przesmycka, Lublin. Przeobrażenia urbanistyczne 1815 – 1939, Lublin 2012, s. 55, 96, 97.
  2. Wróć do odniesienia J. Zętar, Lublin, którego nie ma, Łódź 2018, s. 61.
  3. Wróć do odniesienia J. Zętar, Lublin, którego nie ma, Łódź 2018, s. 120.
  4. Wróć do odniesienia M. Florek, Zamek w Lublinie, [w:] E. Banasiewicz-Szykuła [red.], Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, seria: „Skarby z przeszłości“, Lublin 2015, s. 37.
  5. Wróć do odniesienia N. Przesmycka, Lublin. Przeobrażenia urbanistyczne 1815 – 1939, Lublin 2012, s. 85.
  6. Wróć do odniesienia J. Tkaczyk, Building plots under The Old Theatre in Lublin: an example of late medieval and modern building development. Analiza rozwoju zabudowy miejskiej w późnym średniowieczu i nowożytności na przykładzie parcel pod Teatrem Starym w Lublinie, Analecta Archaeologica Ressoviensia, 2012, t. 7, s. 366.
  7. Wróć do odniesienia D. Kociuba, Rozwój przestrzenny Lublina od średniowiecza do współczesności, [w:] W. Janicki [red.], Lublin. Historia – Społeczeństwo – Gospodarka, Lublin 2018, s. 29.
  8. Wróć do odniesienia J. Rodzoś, P. Mroczek, Bronowice i Piaski. Środowisko przyrodnicze i działalność człowieka, [w:] J. Chachaj, H. Mącik, D. Szulc [red.], Lublin. Historia Dzielnic w 700. rocznicę lokacji miasta (publikacja zbiorcza), Lublin 2017, s. 110.
  9. Wróć do odniesienia G. Jakimińska, Lublin od XII do XVIII wieku, [w:] Marta Polańska i in., Lublin. Historia miasta, Lublin 2018, s. 56.
  10. Wróć do odniesienia W. Śladkowski, W epoce zaborów, [w:] T. Radzik, G. Wójcikowski, W. Wójcikowski, W Śladkowski, Lublin. Dzieje Miasta, t. II, XIX i XX wiek, Lublin 2000, s. 88.
  11. Wróć do odniesienia D. Kociuba, Rozwój przestrzenny Lublina od średniowiecza do współczesności, [w:] W. Janicki [red.], Lublin. Historia, społeczeństwo, gospodarka, Lublin 2018, s. 31.
  12. Wróć do odniesienia W. Śladkowski, W epoce zaborów, [w:] T. Radzik, G. Wójcikowski, W. Wójcikowski, W Śladkowski, Lublin. Dzieje Miasta, t. II, XIX i XX wiek, Lublin 2000, s. 103.
  13. Wróć do odniesienia D. Kociuba, Rozwój przestrzenny Lublina od średniowiecza do współczesności, [w:] W. Janicki [red.], Lublin. Historia – Społeczeństwo – Gospodarka, Lublin 2018, s. 31.
  14. Wróć do odniesienia W. Śladkowski, W epoce zaborów, [w:] T. Radzik, G. Wójcikowski, W. Wójcikowski, W Śladkowski, Lublin. Dzieje Miasta, t. II, XIX i XX wiek, Lublin 2000, s. 101.
  15. Wróć do odniesienia D. Kociuba, Rozwój przestrzenny Lublina od średniowiecza do współczesności, [w:] W. Janicki [red.], Lublin. Historia – Społeczeństwo – Gospodarka, Lublin 2018, s. 31.
  16. Wróć do odniesienia J. Zętar, Lublin, którego nie ma, Łódź 2018, s. 132.
  17. Wróć do odniesienia J. Zętar, Lublin, którego nie ma, Łódź 2018, s. 48.