Lublin. Opowieść o mieście

Pośród przekazanych materiałów znajdują się czarno-białe odbitki o formacie 30 x 40 cm i 17 x 22 cm, przeźrocza barwne o formacie 6 x 9 cm, a przede wszystkim negatywy czarno-białe o formatach 9 x 12 cm, 6 x 9 cm i 6 x 6 cm oraz stykówki zdjęć o formacie 6 x 6 cm wklejone na luźne kartki albumu fotograficznego.

W kolekcji największą grupę stanowią zdjęcia Lublina.

Materiały były w niewielkim stopniu zdigitalizowane w 2007 roku. Kompleksową digitalizację i uporządkowanie materiałów zrealizowano w 2016 roku.

W 2017 roku materiał został udostępniony online w Bibliotece Multimedialnej Teatru NN dzięki projektowi „Lublin. Opowieść o mieście”.

 

Rozmowa Grażyny Lutosławskiej z Joanną Zętar podczas audycji Polskiego Radia Lublin „Nie tylko rozrywkowa niedziela radiowa” - 17.12.2017

 

Zdjęcia Edwarda Hartwiga ukazujące Lublin, znajdujące się aktualnie w Archiwum Fotografii Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, można podzielić według kryterium chronologicznego na cztery grupy:

• zdjęcia przedwojenne, wykonane w latach 30. XX wieku;
• zdjęcia wykonane w latach 50. XX wieku (nie później niż w 1953 roku);
• zdjęcia wykonane w 1954 roku;
• zdjęcia z lat 70. i 80. XX wieku.

W posiadanym zasobie znajduje się 206 zdjęć przedwojennych, 134 zdjęcia wykonane w latach 50. (nie później niż w 1953 roku), 757 zdjęć wykonanych w 1954 roku oraz 1681 zdjęć powstałych w latach 70. i 80. XX wieku.

 

Oprócz podziału chronologicznego zdjęcia Lublina można uporządkować według topografii. Najpopularniejsze miejsca fotografowane przez Edwarda Hartwiga to Stare Miasto i Śródmieście, które fotografował we wszystkich wyróżnionych okresach.

W okresie przedwojennym na zdjęciach pojawiają się: Brama Grodzka, Brama Krakowska, Brama Zasrana, Wieża Trynitarska, wzgórze Czwartek, Rynek, kościół oo. dominikanów, katedra, kościół ss. bernardynek (jezuitów), kościół oo. bernardynów, kościół oo. kapucynów, kościół oo. karmelitów, kościół św. Agnieszki, kościół ss. wizytek, a także figura św. Jana Nepomucena, która znajdowała się na łąkach za ulicą Podwale oraz kapliczka Boża Męka. Edward Hartwig fotografował też ulice: Krakowskie Przedmieście, Podwale, Rybną, Szambelańską, Olejną i Złotą, ponadto plac Litewski, pocztę, Ratusz, Teatr im. J. Osterwy, Ogród Saski, Zamek Lubelski i Podzamcze.

Większość zdjęć przedwojennych to stykówki pochodzące z albumu fotograficznego zawierającego 36 kart. Na 34 kartach wklejono po 6 stykówek, na jednej karcie 5 (prawdopodobnie 1 stykówka się oderwała), na jednej karcie 3 stykówki. Zdjęcia w albumie pochodzą z okresu przed 1939 rokiem i zostały wykonane nie później niż w 1953 roku. W albumie są też zdjęcia Lublina, Chełma, Kazimierza. Niektóre stykówki są zaznaczone krzyżykiem wykonanym ołówkiem lub niebieskim kółkiem. Zdjęcia nie są umieszczone w albumie według kolejności topograficznej ani według kolejności chronologicznej. Kilka stykówek zostało błędnie odbitych.

W kolekcji zdjęć przedwojennych są również negatywy celuloidowe o formacie 6 x 6 cm; w kilku przypadkach zachowała się stykówka i odpowiadający jej negatyw. Tak jest w przypadku jednego ujęcia Bramy Grodzkiej od strony dzielnicy żydowskiej. W zasobie znajduje się nieco uszkodzony negatyw i stykówka. Natomiast reprodukcja zdjęcia została opublikowana w albumie Lublin i okolice. Wspomnienie.

W kolekcji znajdują się także stykówki odpowiadające im negatywy takich obiektów jak: Brama Krakowska, zimowy widok wzgórza Czwartek, ujęcie ulicy Złotej z kościołem oo. dominikanów, kościół oo. bernardynów, kościół ss. wizytek, plac Litewski i Ratusz.

 

Zdjęcia wykonane przez Edwarda Hartwiga w latach 50. XX wieku pokazują głównie Stare Miasto oraz Śródmieście. Wśród nich są Brama Grodzka, Brama Krakowska, kościół ss. wizytek, Wieża Trynitarska, ulice Podwale i Szambelańska, targ przy ulicy Karmelickiej. Na szczególną uwagę w zbiorze z tego okresu zasługują liczne ujęcia Rynku i Starego Miasta z widocznymi zniszczeniami po bombardowaniu Lublina we wrześniu 1939 roku. Fotograf wracał kilkakrotnie na ten obszar, co widać na przykładzie zabudowy wzdłuż ulicy Bramowej. Edward Hartwig sfotografował też widok na nieistniejącą dzielnicę żydowską ze wzgórza Czwartek. Obszar ten widać także na zdjęciach przedstawiających procesję Bożego Ciała idącą wzdłuż ulic Ruskiej i Szkolnej. Ponadto z tego okresu pochodzą zdjęcia przedstawiające łąki rozpościerające się za klasztorem oo. dominikanów. Fotograf w tym czasie wykonał też panoramę miasta z wieży ciśnień, która znajdowała się na placu Wolności.

Zdjęcia z lat 50. XX wieku to w przeważającej części negatywy o formacie 6 x 6 cm oraz stykówki pochodzące z albumu fotograficznego. W albumie stykówek znajduje się wspomniana panorama Lublina, która ma swój odpowiednik na negatywie. Jest to unikalna panorama wykonana z nieistniejącej wieży ciśnień; na negatywie widoczne są czubki butów fotografa.

Interesującą częścią kolekcji są zdjęcia wykonane w 1954 roku. Są to fotografie wykonane podczas odbudowy miasta, która była prowadzona od lutego do lipca 1954 roku, widoki miasta w dniu 22 lipca, dokumentacja Lublina po odbudowie oraz fotografie wykonane podczas Centralnej Wystawy Rolniczej. Wszystkie zdjęcia wykonane w 1954 roku to negatywy o formacie 6 x 6 cm. Na szczególną uwagę w zasługują zdjęcia przedstawiające prace prowadzone przy odbudowie Starego Miasta, portrety ludzi przy pracy oraz napisy propagandowe zawieszone na rusztowaniach. Nieliczne ze zdjęć były reprodukowane w albumie Lublin wydanym w wydawnictwie „Sztuka” w 1955 roku.

Ostatnia grupa fotografii Edwarda Hartwiga to zdjęcia z lat 70. i 80. XX wieku. Oprócz ujęć Starego Miasta i Śródmieścia pojawiają się nowe miejsca z topografii Lublina: cmentarze na ulicy Lipowej i Unickiej, Park Ludowy, budynki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, miasteczko akademickie, zabudowania Politechniki Lubelskiej, Zalew Zemborzycki, Zjednoczenie Osiedli Robotniczych (ZOR) Zachód, a także nowe dzielnice: LSM, Kalinowszczyzna. Fotograf uwiecznił na zdjęciach plac Zamkowy, tzw. park na Błoniach, a także dworzec PKS.

Na terenie Starego Miasta do najpopularniejszych motywów należą bramy: Rybna, Grodzka i Krakowska, a także Wieża Trynitarska; zabudowa wokół Rynku Starego Miasta i Trybunał Koronny; ulice: Grodzka, Podwale, Szambelańska i Złota; Zamek; kościół oo. dominikanów, plac Po Farze i kino Staromiejskie.

Na terenie Śródmieścia Edward Hartwig fotografował kościoły: oo. kapucynów, ss. wizytek, oo. karmelitów oraz katedrę, pomniki: Józefa Czechowicza, Ofiar Getta i Jana Kochanowskiego; ulice: Lubartowską, Narutowicza, Spokojną, Świętoduską; Krakowskie Przedmieście i zlokalizowane wzdłuż niego budynki: Ratusz, pałac poradziwiłłowski oraz pałac Czartoryskich, budynek tzw. pedetu; plac Litewski z Pomnikiem Wdzięczności i fontanną; hotele: Lublinianka, Unia i Victoria; restaurację Arkady oraz Ogród Saski.

Wszystkie zdjęcia z lat 70. i 80. XX wieku to negatywy o formacie 6 x 6 cm. Ponad 100 negatywów było reprodukowanych w albumie Lublin wydanym w 1983 roku przez Wydawnictwo „Sport i Turystyka”.

 

Joanna Zętar

Redakcja: Monika Śliwińska