Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Etnografia Lubelszczyzny - region lubelski i jego granice

Hasło jest częścią publikacji "Lubelskie. Część I - Pieśni i obrzędy doroczne" przygotowanej w 2011 r. w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej przez zespoł: Jan Adamowski, Jerzy Bartmiński, Grażyna Bączkowska, Włodzimierz Dębski , Zenon Koter, Agata Kusto, Beata Maksymiuk-Pacek, Anna Michalec, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska.

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny - pieśni pogrzebowe na terenie Lubelszczyzny

Pogrzeb traktowany jest jako jeden z podstawowych moralnych i religijnych obowiązków wobec zmarłego człowieka. W kulturze ludowej  jest on  złożonym procesem ostatecznego żegnania się z duszą zmarłego i jego doczesnymi szczątkami –  obejmował etapy od przygotowania zwłok, poprzez czuwanie przy zmarłym ( tzw. puste noce) po wyprowadzenie trumny i pochówek nacmentarzu. Ważnym elementem obrzędowości były pieśni wykonywane przez śpiewaka – osobę szczególnie wyznaczoną do tej funkcji.

 

>>> czytaj więcej o obrzędach pogrzebowych na Lubelszczyźnie

 

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny - instrumenty muzyczne na Lubelszczyźnie

Historia i ewolucja instrumentów ludowych dowodzi dążenia człowieka do ciągłego udoskonalania narzędzi, które pierwotnie wykorzystywane w funkcjach czysto użytkowych (np. do wabienia zwierzyny), z czasem uzyskały status instrumentów muzycznych o funkcji estetycznej. Tak stało się chociażby z rogiem, który stanowi podstawę wielu aerofonów. Instrumenty ludowe łączą w sobie dwa bieguny – z jednej strony są nierzadko arcydziełami rękodzieła ludowego, a więc wytworami kultury materialnej, z drugiej zaś towarzysząc obrzędom czy zwyczajom, które ubierają w muzykę, pozostają na usługach kultury duchowej. Jeszcze w średniowieczu instrumenty spajały ze sobą poszczególne warstwy społeczne. Jednak już w XIII w. zarysował się podział na instrumenty ludowe i dworskie, które zyskały technologiczną przewagę, a tym samym narzuciły ludowi konieczność dążenia do ulepszeń konstrukcyjnych instrumentarium wiejskiego. Jego być może najistotniejsza cechą była wielofunkcyjność: pełniły role od zabawek dziecięcych, przez obrzędowe, użytkowe, sezonowe czy wreszcie muzyczne.

 

 
 

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny - badacze kultury tradycyjnej Lubelszczyzny

W poczet regionalistów i etnografów zajmujących się badaniem i opisywaniem kultury tradycyjnej Lubelszczyzny należy zaliczyć przede wszystkim takie postaci jak: Oskar Kolberg, Henryk Zwolakiewicz, Wiktor Ziółkowski, Aleksander Jackowski oraz Jerzy Bartmiński, Jan Adamowski, Halina Pelc, Roman Reinfuss, Alfred Gauda.

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny - cykl roczny w życiu wsi – marzec

Miesiąc ten sławi zwycięstwo wiosny nad boginią śmierci i zimy – Marzanną. To również czas pierwszych wiosennych zasiewów, budzenia się przyrody do życia po zimowym letargu. Siewca wysiewający w marcu zboże przed rozpoczęciem zasiewu rozrzucał cztery garście zboża w cztery strony świata na chwałę Bogu, na daninę skrzatom, na ofiarę ziemi, wodzie, powietrzu i wszystkim zaludniającym ziemię istotą. Potem żegnał się i zaczynał pracę.

 

>>> czytaj więcej o obrzędowości dorocznej na Lubelszczyźnie

 

 

 

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – maj

Miesiąc ten powszechnie uważany jest za najpiękniejszy w roku. Jego uroki w niezliczonych wierszach opiewały pokolenia poetów. To czas ogólnej wesołości, zachwytu nad pięknem otaczającej człowieka przyrody. W tym czasie życie wsi rozkwita na dobre, wyrywając się już całkowicie z z zimowego odrętwienia. W polskiej tradycji kościelnej maj jest miesiącem poświęconym Matce Bożej. Potocznie mówi się, że jest to miesiąc maryjny. Początki tej tradycji sięgają czasów króla Hiszpanii Alfonsa X (XIII w.). Za jego rządów zbierano się przy obrazie Matki Bożej, przynoszono kwiaty i śpiewano na jej cześć Magnificat. Około 1725 r. ustalono sposób obchodzenia nabożeństw majowych. Do połowy XVII w. majówki odprawiano głównie w klasztorach, z czasem zwyczaj ten przejęły kościoły parafialne, a następnie zaczęto śpiewać pieśni maryjne przez cały maj po wsiach pod krzyżami i figurkami Matki Bożej.

 

>>> czytaj więcej o obrzędowości dorocznej na Lubelszczyźnie

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – kwiecień

Miesiąc ten swą nazwę zawdzięcza budzącej się w tym czasie do życia przyrodzie, kiedy łąki i drzewa pokrywają się pierwszym po zimowej przerwie kwieciem. To czas powtórnych narodzin przyrody, ale również zmartwychwstania Chrystusa, obchodzonego w czasie ruchomych świąt Wielkanocnych, przypadających zazwyczaj na ten właśnie miesiąc. Obrzędy związane z celebrowaniem świąt okresu wiosennego mają różnorakie źródła. Znaczna ich część pochodzi z czasów przedchrześcijańskich. Przenikają się tu rytuały, ceremonie, obrzędy chrześcijańskie z elementami ludowego celebrowania nadejścia wiosny. Przez wzgląd na analogie między archaicznym świętowaniem wiosennej rezurekcji świata przyrody i zmartwychwstaniem Chrystusa, elementy pogańskie i chrześcijańskie w procesie dziejowym zrosły się w formę znaną nam współcześnie.

W wielu regionalnych zwyczajach możemy odczytać ich pogańskie pochodzenie. Stanowią swoiste odtworzenie kosmogonii. Wykreowanie świata z chaosu, przygotowania do nadejścia wiosny i zapewnienia płodności zarówno roślinom, zwierzętom jak i ludziom. Symbole płodności, odradzającego się życia jak woda, jaja, kogut, zielone gałązki, pojawiają się w tym okresie w różnych obrzędach.
 
Wielkanoc w Polsce, jak i w innych krajach o tradycjach chrześcijańskich jest najważniejszym świętem dorocznym, a co za tym idzie – najuroczyściej celebrowanym w całym wiosennym cyklu świątecznym. Cykl obejmuje okres od Środy Popielcowej, otwierającej Wielki Post, do święta Zesłania Ducha Świętego – zwanego powszechnie Zielonymi Świątkami.

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – kolędowanie wielkanocne

Na Lubelszczyźnie popularnym zwyczajem było kolędowanie wielkanocne. W wielu wsiach wczesnym rankiem gromadki małych chłopców chodziły po tzw. dyngusie, lejokach lub lejusie i wygłaszały oracje, będące zlepkiem najrozmaitszych pieśni wielkopostnych lub zabawnych wierszyków, przymawiając się o dary. Repertuar tekstów na Lubelszczyźnie jest dość różnorodny. Tworzą go przede wszystkim pieśni dyngusowe (wykonywane głównie przez chłopców, pieśni posiadały schrystianizowane treści). Druga grupa to pieśni gaikowe (wykonywane przez dziewczęta, o charakterze bardziej świeckim – na powitanie wiosny). Zwyczaj chodzenia z gaikiem ma tradycję jeszcze przedchrześcijańską. Była to mała sosenka świerk lub inne drzewo (gałąź) iglaste przystrojone kolorowymi wstążkami i kwiatami. Dawniej na jej wierzchołku przywiązywano lalkę, która miała oznaczać wiosnę. Był to symbol nadchodzącej wiosny.

 

>>> czytaj więcej o obrzędowości dorocznej na Lubelszczyźnie

 

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – czerwiec

Nazwa miesiąca pochodzi prawdopodobnie od drobnego robaczka czerwca polskiego, który jest koloru czerwonego, a jaja zaczyna składać właśnie w czerwcu, wtedy też owady zbierano. Czerwi używano do barwienia tkanin na kolor czerwony. Czerwiec to szczególny miesiąc, w którym przyroda przeżywa najbujniejszy rozkwit, a wiosna ustępuje miejsca latu. W niektórych okolicach w tym czasie odbywały się czerwcówki – codzienne nabożeństwo odprawiane pod kapliczkami i krzyżami. W czasie nabożeństwa odmawiano litanię do Serca Pana Jezusa.

 

>>> czytaj więcej o obrzędowości dorocznej na Lubelszczyźnie

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – sierpień

Sierpień to miesiąc, w którym tradycyjnie i uroczyście świętowano zakończenie okresu żniw. Dożynki stawały się symbolem zamknięcia jednego cyklu gospodarczego i zarazem znakiem otwarcia nowego. Ważnym świętem w tym czasie było obchodzone w połowie sierpnia święto Matki Boskiej Zielnej, stanowiące moment kulminacyjny tak zwanego okresu zielonego w rocznym cyklu życia wsi polskiej.
 

 

 

 

Czytaj więcej