Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Etnografia Lubelszczyzny – ludowe wierzenia o snach

Marzenia senne wzbudzają ogromne zainteresowanie. Niegdyś, tak zresztą jak i dziś przypisywano im szczególne znaczenie ze względu na ich zagadkowość oraz intensyfikację ukrytych w nich symboli. Od prawieków śnienie szokowało, dlatego próbowano owo zjawisko przeniknąć i zrozumieć. Snom nadawano znaczenie w każdej kulturze, starano się je przybliżyć ludzkiemu pojmowaniu. Sam fakt, że sny są całkowicie niezależne, nie podlegają ludzkiej woli, ani świadomości, przenoszą w nieznane wymiary czasu, nieznane miejsca, potwierdzają niezwykłe możliwości ludzkiego umysłu, jednak widziano w nich przede wszystkim łącznik z zaświatami. To właśnie w trakcie snu swoje wyroki miało objawiać sacrum.

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – ludowe wierzenia o chlebie

Chleb był i ciągle jest podstawowym pożywieniem, który spożywamy każdego dnia. Kult chleba w kulturze ludowej nie wynika jedynie z pragmatycznych zadań, jakie spełnia, zostaje mu przypisana symbolika niemal sakralna. Jest wytworem ciężkiej pracy chłopa na roli, od ziarenka do bochenka jest procesem, który urasta do symbolicznej rangi powstawania i rozwoju życia. Chleb utożsamia najważniejsze wartości egzystencjalne - dostatek, płodność kobiet i zwierząt, dobre plony, spokojne i bezpieczne życie.

Czytaj więcej

Wierzenia o pszczołach w tradycji ludowej Lubelszczyzny

Na terenie Polski, i szerzej – całej Słowiańszczyzny, pochodzenie pszczół wywodzono ze sfer niebieskich, od istot boskich. Nie można było pod żadnym pretekstem krzywdzić pszczół, a dbałość o zamieszkałe przez nie ule stanowiła nie tylko obwarowany społecznymi sankcjami obowiązek pasiecznika, ale i święty przywilej. Przy kupnie roju nie wolno było się targować. Powiadano, że w takim przypadku pszczoły będą się źle hodowały, a kara za to spadnie na pszczelarza. Zasada ta obowiązuje do dziś. Wierzono, że wraz ze śmiercią pszczelarza owady opuszczą pasiekę lub zginą.

Czytaj więcej

Pascha – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Pascha – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Święto Pesach przypadało 14–21 miesiąca Nisan (marzec–kwiecień). Upamiętniało wydarzenia opisane w Księdze Wyjścia, które rozegrały się w Egipcie w XIII w p.n.e. Żydzi za panowania faraona Ramzesa XII przestali być poddanymi i niewolnikami Egiptu. Około roku 1280 p.n.e. pod wodzą Mojżesza, poprzedzeni dziesięcioma plagami, które Bóg zesłał na Egipcjan, wyszli z ziemi, w której mieszkali od czterystu lat.

Czytaj więcej

Ludowa wizja stworzenia świata

W porównaniu z np. Słowiańszczyzną wschodnią polska kultura dysponuje małą ilością materiałów na temat ludowej wersji kosmo i antropogenezy. Prawdopodobnie wynikało to stąd, że pod koniec XIX w. dość powszechnie wśród społeczności chłopskich występowały mity i wierzenia będące replikami kosmogonii judeochrześcijańskiej. Mimo niewielkiej ilości rodzimych mitów, m.in. z terenu Lubelszczyzny, wszystkie posiadają standardową fabułę i schemat. Przed stworzeniem świata istniał praocean oraz Bóg i Diabeł, który niekiedy był istotą równowieczną z Bogiem, choć częściej uważano go za zbuntowanego anioła mimo, że bunt sytuowany musiał być przed stworzeniem świata.

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w kulturze polskiej

Przed przyjęciem chrześcijaństwa plemiona słowiańskie zamieszkujące teren dzisiejszej Polski wytworzyły własne kalendarze obrzędowe – rok podzielony był na okresy, których wyznacznikami były rozmaite święta. Obrzędowość stanowiła m.in. wyraz uzewnętrznienia dążeń człowieka do poznania i podporządkowania sobie tajemnych i groźnych mocy tkwiących w otaczającej go rzeczywistości przyrodniczej. Realizacja tych dążeń znajdowała odzwierciedlenie w różnych czynnościach i praktykach magicznych; stanowiły one formę obrzędu o specyfice magicznej. W polskiej kulturze ludowej do tej pory znajdujemy reliktowe formy starosłowiańskiej obrzędowości magicznej. W skład naszej kultury wchodzą również obrzędy chrześcijańskie o charakterze magiczno-religijnym oraz obrzędy świeckie.

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – styczeń

Nie wiadomo dokładnie od czego miesiąc ten wziął swoją nazwę – dawniej mówiono że od styku – zetknięcia starego i nowego roku. Później sądzono, że nazwa pochodzi od tyczenia wiechami dróg zawianych śniegiem. Możliwe, że nazwa miesiąca łączy się z jakąś czynnością gospodarczą wykonywaną w tym czasie, względnie z narzędziem do tej czynności służącym.

 

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – grudzień

Nazwa miesiąca pochodzi prawdopodobnie od słowa gruda, gdyż w tym czasie zwykle zalegają już grudy śniegu. Grudzień w cyklu kalendarzowym zamyka pewien okres i otwiera nowy – to czas obchodzenia podwójnych narodzin – najpierw Jezusa, a następnie Nowego Roku. Okres świąt Bożego Narodzenia jest bardzo bogaty w symbolikę, wierzenia, zwyczaje i obrzędy. To czas magiczny, święty, z którym łączy się bezpośrednio czas przesilenia zimowego – co było bardzo ważne dla dawnych Słowian, którzy przed chrystianizacją obchodzili w tym czasie własne, trwające nawet do dwóch tygodni święta.

Czytaj więcej

Chanuka – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Chanuka – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Święto Chanuki obchodzone przez lubelskich Żydów było wydarzeniem upamiętniającym zwycięskie powstanie i cud rozmnożenia oliwy. Przypadało w okolicy chrześcijańskiego Bożego Narodzenia i miało z nim kilka elementów wspólnych np. rozdawanie prezentów.

Czytaj więcej

Stary cmentarz żydowski w Lublinie

Stary cmentarz żydowski w Lublinie

Stary cmentarz żydowski w Lublinie znajduje się na lessowym wzgórzu nazywanym niegdyś „Grodziskiem” na północny-wschód od lubelskiego Starego Miast i Zamku (obecnie w dzielnicy Kalinowszczyzna). Cmentarz otoczony jest kamienno-ceglanym murem, pochodzącym prawdopodobnie z XVI/XVII w. Do cmentarza prowadzą dwa wejścia (znajdujące się obecnie przy ul. Siennej oraz ul. Kalinowszczyzna). Większość nagrobków na cmentarzu została całkowicie zniszczona podczas II wojny światowej. Zachował się natomiast w całości pierwotny teren cmentarza.

Czytaj więcej

Sukkot i Simchat Tora – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Sukkot i Simchat Tora – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Sukot, czyli Święto Namiotów (Szałasów), przez mieszkańców Lublina najczęściej nazywane „kuczki”, obchodzono dwa tygodnie po rozpoczęciu roku i pięć dni po Jom Kippur (15 dnia żydowskiego miesiąca Tiszri, czyli na przełomie września i października).

Było ono upamiętnieniem czterdziestoletniej wędrówki Żydów przez pustynię i związanej w tym konieczności mieszkania w namiotach i szałasach. Jest to jedno z trzech świat pielgrzymich, obok Pesach i Szawuot ),podczas których podążano do Jerozolimy, aby złożyć w Świątyni ofiarę z dorocznych zbiorów.Sukot trwa 7 dni w Izraelu i 8 w diasporze.

Czytaj więcej

Rosz Ha-Szana – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Rosz Ha-Szana – obrzędy i obyczaje na Lubelszczyźnie

Rosz Ha-Szana – Dzień Przypomnienia (hebr.). To pierwszy dzień żydowskiego roku, przypadał na przełom września i października. Od tego dnia zaczynała się cywilna rachuba czasu (rok biblijny zaczynał się 21 marca).

Rosz Ha-Szana rozpoczynał 10-dniowy okres pokuty, który kończył się Jom Kippur, czyli Dniem Pojednania. Święto było upamiętnieniem stworzenia świata, a zarazem przypominało o sądzie Bożym.

Nowy Rok żydowski różnił się od Nowego Roku chrześcijan nie tylko datą, ale przede wszystkim tym, że był to dzień zadumy i skupienia, które miały rozbudzić w człowieku wierzącym świadomość jego grzeszności.

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – prawosławie na Lubelszczyźnie

Etnografia Lubelszczyzny – prawosławie na Lubelszczyźnie

Termin prawosławie jest używany dla określenia chrześcijaństwa wywodzącego się z Bizancjum. Pochodzi z języka starosłowiańskiego i jest tłumaczeniem greckiego słowa orthodoxia, oznaczającego prawowierność. Było ono używane już od II wieku na określenie prawdziwej wiary – chrześcijańskiej. Nazwa ta rozpowszechniła się, gdy po potępieniu przeciwników kultu ikon w 787 roku na siódmym soborze powszechnym w Nicei, w 843 roku ustanowiono święto Triumfu Ortodoksji (obchodzone w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu).

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny – pisanki

Dekorowanie jaj w okresie wiosennym to zwyczaj o archaicznych źródłach, który przetrwał do dnia dzisiejszego, a dekoracje stosowane również współcześnie, mają rodowód przedchrześcijański i wywodzą się z tradycji związanej ze słowiańskim mitem kosmogonicznym, świętami okresu wiosennego, postrzeganiem świata. Z czasem na obrzędowość pogańską nałożyła się wiara chrześcijańska, łącząc wiosenne odradzanie się świata po zimie ze zmartwychwstaniem Chrystusa.

 

>>> czytaj więcej o zwyczaju zdobienia jaj na Wielkanoc

Czytaj więcej

Etnografia Lubelszczyzny - konstrukcja i usytuowanie budynków mieszkalnych na Lubelszczyźnie

Zachowane jeszcze drewniane budynki ludowe stanowią o kulturze materialnej danego regionu. Są wyrazem przemian strukturalnych, wielowiekowej tradycji i rozwoju kulturowego. Wiążą się także ze środowiskiem geograficznym, układem przestrzennym i osadniczym wsi. Częste pożary, mała odporność drewna na szkodliwe czynniki atmosferyczne, choroby drewna a przede wszystkim powszechne zastępowanie budynków drewnianych murowanymi sprawia, że cenne obiekty drewnianej architektury ludowej ulegają szybkiemu zanikowi.

 

 >>> czytaj więcej o domach na Lubelszczyźnie

 

Czytaj więcej