Stanisław Brzóska – ur. 30 grudnia 1832, zm. 23 maja 1865. Duchowny katolicki, spiskowiec, generał, kapelan i ostatni dowódca powstania styczniowego, stracony przez władze carskie.
Artykuły ze słowem kluczowym "powstanie styczniowe"
Henryka Pustowójtówna (Anna Pustowójtówna, Anna Loewenhardt) – ur. 26.07.1838, zm. 2.05.1881 roku. Córka rosyjskiego generała, polska działaczka patriotyczna, uczestniczka powstania styczniowego i wojny francusko-pruskiej.
Lublin, będący jednym z największych miast zaboru rosyjskiego, odegrał znaczną rolę w przygotowaniach do powstania styczniowego. Na terenie miasta działali konspiratorzy powiązani z organizacją warszawską, agitatorzy stronnictwa „czerwonych”, a także samorzutnie formujące się grupy spiskowe. Działalność patriotyczna w latach 1861–1862 objęła wszystkie grupy społeczne, od duchowieństwa po lubelskich Żydów.
Choć powstanie styczniowe trwało ponad rok, a ostatni partyzanci walczyli nawet dłużej, musiało w końcu upaść w obliczu ogromnej przewagi Rosjan. Władze carskie wprowadziły bezwzględne represje wobec uczestników insurekcji, konspiratorów, a nawet ich rodzin. Kolejne ukazy zlikwidowały całkowicie autonomię Królestwa i zabroniły oficjalnego używania języka polskiego. Naród polski (podobnie jak litewski i ruski) poniósł ogromne straty – tak ludzkie, jak ekonomiczne i kulturowe. Powstały liczne prace naukowe, poświęcone aspektom militarnym, politycznym i kulturowym tego wydarzenia. Rozpaczliwy zryw narodowy ma także niezwykle bogatą spuściznę literacką w formie powieści, opowiadań, pamiętników i poematów.
Lubelszczyzna była w czasie powstania styczniowego jednym z najbardziej aktywnych rejonów kraju. W czasie trwania insurekcji przez oddziały powstańcze przewinęły się tysiące ludzi, stoczono dziesiątki bitew i potyczek. W lecie 1863 roku w województwie lubelskim doszło do największego polskiego zwycięstwa w bitwie pod Żyrzynem. Ludność cywilna ofiarnie wspierała powstanie, a po jego upadku poniosła konsekwencje w postaci bezwzględnych represji caratu.
W 1795 roku Lublin dostał się pod panowanie austriackie. Miasto – teraz pograniczne i odcięte od części zaplecza – straciło na tej zmianie gospodarczo. W 1809 roku Lublin wyzwoliły wojska polskie dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego i miasto włączono do Księstwa Warszawskiego, a w latach 1812–1813 utworzono tu siedzibę Departamentu i Tymczasowego Rządu Galicji. W 1815 roku, w wyniku decyzji Kongresu Wiedeńskiego, miasto znalazło się w granicach zależnego od Rosji Królestwa Polskiego. W Królestwie Lublin był obok Warszawy jednym z dwóch głównych ośrodków miejskich. W rzeczywistości jednak, po wojnach napoleońskich miasto znajdowało się w opłakanym stanie: wiele domów było zniszczonych, ulice zaniedbane, pałace, kościoły i klasztory popadły w ruinę.
Na przełomie wieków XIX i XX powstały na Krakowskim Przedmieściu efektowne siedziby banków. W roku 1901 zorganizowano w Lublinie wielką wystawę rolniczo-przemysłową, na której zaprezentowano dotychczasowy dorobek Lubelszczyzny. Wystawa wytyczyła kierunki rozwoju gospodarczego na przyszłe lata. Lublin stał się centrum szybko rozwijającego się regionu i odbiorcą produktów rolnych.