Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Kalendarium sztuk plastycznych w Lublinie

Uporządkowane chronologicznie najważniejsze wydarzenia dotyczące sztuk plastycznych w Lublinie.

Spis treści

[RozwińZwiń]

XV w.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

  • 15 sierpnia 1418 r. - Ukończenie zespołu bizantyjsko - ruskich malowideł ściennych we wnętrzu gotyckiego kościoła w Lublinie. Malowidła w kaplicy św. Trójcy zostały wykonane z inicjatywy króla Władysława Jagiełły przez trzech malarzy ruskich pod kierunkiem głównego wykonawcy Andrzeja.

 

  • W wzniesionym w latach 1412 - 1426 kościele brygidek (ul. Narutowicza 8) jako wotum po zwycięstwie pod Grunwaldem wykonano polichromię, przedstawiającą tryumfalny wjazd Władysława Jagiełły (albo Kazimierza Jagiellończyka) na czele pocztu zbrojnych rycerzy po odniesionym zwycięstwie.
 

XVI w.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 
  • XVI w. - na ten okres datowana jest manierystyczna dekoracja rzeźbiarska na fasadzie kamienicy rajcy lubelskiego Sebastiana Konopnicy (ul. Rynek 18). Pochodzi ona z nieokreślonego zakładu pińczowskiego, być może kontynuującego linię słynnego zakładu Santi Gucciego.
 
  • 1544 r. - Początek ekslibrisu lubelskiego otwiera superekslibris kolegiaty Św. Michała w Lublinie, stojącej kiedyś przy ul. Grodzkiej na Starym Mieście. Na znaku tym znajduje się herb miasta otoczony napisem: Ecclesiae parochialis Lublinensis 1544.
 
 
  • 1572 r. - W kościele Dominikanów zostały wystawione nagrobki Mikołaja i Piotra Firlejów. Są one przykładem rzeźby późnorenesansowej i wiązane z warsztatem pozalubelskim, Jana Marii Padovano.
 
  • 1574 r. Na ten rok datowana jest polichromia panoramy piętnastowiecznego gotyckiego Lublina w kamienicy Lubomelskich przy Rynku nr 8. W 1540 roku kamienica została przebudowana z inicjatywy Jana Lubomelskiego – syna Mikołaja. Przebudowa kamienicy zbiegła się w czasie, gdy dokonywały się przemiany w dekoracji mieszczańskich siedzib tak, aby mogły one godnie pełnić funkcje reprezentacyjno-usługowe. W wyniku przebudowy stropu około 1600 roku panorama Lublina z „wielkiej izby malowanej" skryła się między poziomem podłogi pierwszego piętra a sklepieniem parteru.
 

 

XVII w.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 
  • 1618 r. - W Kolonii zostaje wydany VI tom wielkiego dzieła Georga Brauna pt. „Theatrum praecipuarum totius mundi urbiurti”, tj. „Przedstawienie wyróżniających się miast całego świata”, w którym zamieszczono miedzioryt rylca Abrahama Hogenberga ukazujący Lublin.
 
  • 1654-1655 – Tomasz Muszyński, malarz królewski, ozdabia malowidłem w technice al fresco kopułę kaplicy św. Krzyża w Bazylice Dominikanów w Lublinie. Fresk przedstawia Sąd Ostateczny.

 

  • XVII w. - Z warsztatu Tomasza Dolabelli, nadwornego artysty wszystkich trzech monarchów polskich z dynastii Wazów, wychodzi prawdopodobnie sześć wielkich płócień z historią św. Krzyża, które zostały zawieszone w kościele Dominikanów w Lublinie.

XVIII w.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

  • Anonimowy malarz cechowy maluje „Pożar Lublina w 1719 r.” Wielokrotnie reprodukowany obraz utrwalił się w zbiorowej pamięci jako swoista ikona miasta. Panorama ta znajduje się obecnie w kościele Dominikanów.

  • 2 poł. XVIII w. - W tym czasie spod dłuta znanego rzeźbiarza Sebastiana Zeisla wychodzą rzeźby do kościoła Dominikanów w Lublinie.

 
  • 1756-1757 – Józef Majer, nadworny malarz Augusta III, ozdabia iluzjonistycznymi freskami wnętrze kościoła Jezuitów, dzisiejszej Archikatedry Lubelskiej.

  • 1774 r. - Z tego roku pochodzi miedzioryt Jana Maszewskiego przedstawiający widok Lublina.

 
  • XVIII w. - Szymon Czechowicz, wzięty malarz religijny, pracuje dla kościoła seminaryjnego pw. Przemienienia Pańskiego, który powstał w latach 1714 – 1730. W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Przemienienia Pańskiego jego autorstwa.

XIX w.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 
  • 1807 r. - Urodził się Ignacy Urbański. Do Lublina przyjeżdża w 1840 roku, gdzie naucza rysunku i maluje dla dworów podlubelskich i kościołów. Jego syn, Józef – najbardziej ceniony malarz drugiej połowy stulecia – współpracował m. in. przy odnawianiu polichromii w katedrze lubelskiej.

  • 1814 r. - Z tego roku pochodzi akwaforta Leona Urmowskiego przedstawiająca widok Bramy Krakowskiej z perspektywy Krakowskiego Przedmieścia. Widok Urmowskiego został spopularyzowany dzięki „Przewodnikowi dla podróżujących w Polsce” I.W. Krasińskiego (1820, 1821).

  • Philip Dombeck maluje widok panoramiczny miasta Lublina, któremu nadaje tytuł „Wjazd gen. Zajączka do Lublina w 1826 r.”. Obraz ten wisi dziś w gabinecie prezydenta miasta Lublina.

  • 26 sierpnia 1826 r. - uroczyste odsłonięcie pomnika upamiętniającego zawarcie Unii Polsko-Litewskiej w 1569 roku. Obelisk - „wznowiony” z inicjatywy Stanisława Staszica - wypełnił lukę po wystawionym - na cześć tego wydarzenia za czasów panowania Zygmunta Augusta - pomniku, który na początku wieku XIX uległ zniszczeniu.

  • 1852 - 1853w tych latach Wojciech Gerson dwukrotnie zwiedzał Lubelszczyznę. Podczas tych podróży wykonał szereg rysunków i akwarel m. in. ruin szpitala św. Duskiego, bramy św. Duskiej czy domu mansjonarskiego.

  • 1857-1860 - Dzięki staraniom Adama Lerue wydano w Warszawie Album Lubelskie.

  • 1863 r. - K. Stronczyński sygnalizuje istnienie malowideł w kaplicy św. Trójcy w Lublinie.

  • 1865 r. - W Puławach urodził się Władysław Barwicki, malarz, rzeźbiarz, poeta. Uczeń Wojciecha Gersona piórkiem i pędzlem rejestrował lubelską zabytkową architekturę, pomniki i legendy.

  • 1869 r. - Jan Matejko kończy pracę nad obrazem „Unia Lubelska”, który namalował na 300-lecie tego wydarzenia. Obraz, wystawiony w 1870 roku w Paryżu, przyniósł J. Matejce odznaczenie krzyżem Legii Honorowej.

  • 1877 r. - Otwarcie pierwszej dużej wystawy obrazów w Lublinie. Wystawa zorganizowana przez warszawskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych.

  • 1891 r. - Urodził się Franciszek Dec, który jako jedyny w Lublinie konsekwentnie zajmował się rzeźbą w okresie międzywojnia. Jest on autorem dwóch wyjątkowych nagrobków, które znajdują się na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie: inż. Zygmunta Laskowskiego (zm. tragicznie 1913) i Eligiusza Jabłonowskiego (zm. 1933).

  • 1893 r. - Urodził się Henryk Lewensztadt, uznany artysta żydowski. Do czasów współczesnych zachowały się jego rysunki przedstawiające zabudowania dzielnicy żydowskiej (synagoga Maharszal, Brama Grodzka – zwana niegdyś Bramą Żydowską czy Podwale).

  • 1893 r. - Urodził się Wiktor Ziółkowski. W Lublinie znany był głównie jako autor trzech tek karykatur w autolitografii i kredce.

  • 15 stycznia 1896 r. - W Lublinie urodził się Eugeniusz Eibisch, znakomity malarz, którego twórczość jest zaliczana do nurtu koloryzmu. Uczeń Jacka Malczewskiego i Wojciecha Weissa. Po ukończeniu studiów w krakowskiej ASP, spędził 17 lat w Paryżu, uzyskując wysoką pozycję w kręgu Ecole de Paris. Dzięki paryskim kontaktom Eibischa w 1948 roku na Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju do Polski przyjechali Pablo Picasso i Paul Eluard. W 1949 roku obejmuje katedrę malarstwa na warszawskiej ASP.

  • 26 luty 1899 r. - odsłonięcie dzięki osobie Józefa Smolińskiego malowidła fundacyjnego oraz kolejnych fragmentów polichromii bizantyjsko-ruskich w kaplicy św. Trójcy.

 

XX w.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 
 
  • 1904 r. - W Lublinie zamieszkał Konstanty Kietlicz-Rajski, malarz, etnograf, działacz kulturalny. Na łamach „Dziennika Lubelskiego” wysunął postulat utworzenia w Lublinie szkoły artystycznej. Część z jego rysunków i widoków Lublina została utrwalona na pocztówkach. Jest również autorem karykatur aktorów występujących na lubelskiej scenie teatralnej.
 
  • 1906 r. - otwarcie pierwszego muzeum w Lublinie. Muzeum powstało na bazie eksponatów z 'Wystawy sztuki i starożytności'.
 
  • 1908 r. - W Lublinie urodził się Władysław Filipiak, malarz. Najwybitniejszy w środowisku lubelskim - obok Z. Kononowicza i J. Karmańskiego, twórca malarstwa kolorystycznego. Studiował w pracowni Z. Pronaszki w krakowskiej ASP. Był jednym z założycieli w Lublinie w 1936 r. Związku Artystów Plastyków i pierwszym prezesem. Uczestniczył w wystawach Związku Artystów Malarzy "Krąg".
 
  • 1910-1919 r. - Z tych lat pochodzą 'nastrojowe nokturny' rysowane czarną kredką przez Mariana Trzebińskiego. Przedstawiają one Bramę Krakowską, Bramę Grodzką i Wieżę Trynitarską.
 
  • Listopad 1916 r. - Do Lublina na rekonwalescencję przyjeżdża krakowski plastyk i legionista Jan Kanty Gumowski. Rezultatem jego pobytu jest cykl piętnastu litografii z teki "Lublin". Za godne utrwalenia uważał Gumowski zwłaszcza zabudowę dzielnicy żydowskiej oraz motywy architektoniczne Kalinowszczyzny. Prace J.K. Gumowskiego cechuje niepodważalna wartość dokumentacyjna.
 
  • Styczeń 1918 r. - druga zbiorowa wystawa artystów lubelskich.
 
  • 1918 r. - Leon Wyczółkowski - wybitny malarz, grafik i rysownik okresu Młodej Polski – wykonuje kredką i węglem rysunki Lublina. Później, kiedy przebywał w Krakowie, na ich podstawie robił kolorowe odbitki z kamienia litograficznego. Rysunki i litografie przechowywane są obecnie w Muzeum Lubelskim na Zamku. Jeden z rysunków Wyczółkowskiego przedstawiający Bramę Krakowską wisi w gabinecie prezydenta miasta Lublina. Jest to podarunek od Ludwika Seidemana, emigranta, przedstawiciela znakomitego żydowskiego rodu z Lublina. Leon Wyczółkowski wychowywał się na Lubelszczyźnie, a w Kamionce pod Lubartowem ukończył szkołę ludową.
 
 
  • 1921 r. - początki kształtowania się lubelskiego szkolnictwa plastycznego.
 
 
  • 1922 r. - Henryk Zwolakiewicz rytuje w drewnie swój pierwszy znak. H. Zwolakiewicza uznaje się za twórcę pierwszego ekslibrisu wykonanego po roku 1901.

 

  • 1927 r. - Ludwika Mehofferowa i Adam Zajączkowski zakładają Wolną Szkołę Malarstwa i Rysunku. W okresie późniejszym profesorami tej szkoły byli jej absolwenci i jednocześnie uznani już twórcy: Władysław Filipiak i Henryk Zwolakiewicz. Wśród nauczycieli szkoły znajdują się tacy plastycy jak: Zenon Kononowicz czy Janina Miłosiowa.

 
  • 1929 r. - Symcha Binem Trachter (ur. 1893 r.), pochodzenia żydowskiego, wraca do rodzinnego miasta Lublina po odbyciu studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, wiedeńskiej Akademii Sztuki i Akademie Ranson w Paryżu. Z tego okresu pochodzą jego rysunki kredką przedstawiające architekturę Starego Lublina. Najcenniejszą jego pracą jest rysunek przedstawiający wnętrze synagogi Maharszal w Lublinie (zburzonej podczas II wojny światowej).W sierpniu 1942 roku wraz z innymi artystami został wywieziony do Treblinki, skąd już nie wrócił.
 
  • 1930 r. - Juliusz Kurzątkowski wykonuje ekslibris dla Lubelskiego Towarzystwa Miłośników Książki.
 
  • 27 września 1931 r. - Odsłonięcie w Lublinie pomnika Jana Kochanowskiego autorstwa warszawskiego rzeźbiarza Franciszka Strynkiewicza.
 
 
  • 1935 r. - Lubelska reaktywacja grupy „Krąg”, do której należeli m. in.: Mieczysław Durakiewicz, Maria i Władysław Filipiakowie, Zenon Kononowicz i Janina Miłosiowa.
 
  • 1935 r. - Urodził się Henryk Schulc. Razem ze swoją żoną Zofią Kopel-Schulc (ur. 1935) reprezentowali nową, młodą generację grafików. Szybko stali się liderami plakatu lubelskiego, które w znacznej części poświęcone były wydarzeniom i instytucjom kulturalnym
 
  • 1936 r. - powstanie Towarzystwa Propagandy Sztuki (TPS) i Związku Artystów Plastyków (ZAP).
 
  • 1936 – 1938 r. - W tym okresie Czesław Stefański wykonuje jedenaście rysunków tuszem podmalowanych akwarelą przedstawiające motywy z dzielnicy żydowskiej w krótkim czasie przed jej wyburzeniem.
 
  • 1936 r. - W Lublinie zamieszkał Zenon Kononowicz, student krakowskiej, a absolwent warszawskiej ASP, rozpoczynając pracę w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku prowadzonej przez J. Miłosiową. Członek kolorystycznych ugrupowań „Zwornik" i „Pryzmat". Później uczył również w PLSP w Nałęczowie, a w 1954 r. zamieszkał w Kazimierzu Dolnym, gdzie miał pracownię i uczestniczył w życiu artystycznym miasta.
 
  • 1936 r. - Konserwator wojewódzki dr Józef Edward Dutkiewicz wykorzystał informację o istnieniu śladów malowideł w piwnicach dawnej winiarni w kamienicy Lubomelskich zamieszczoną w 'Ilustrowanym Przewodniku po Lublinie', ułożonym przez Marię A. Ronikierową, a wydanym w 1901 roku. Dzięki jego staraniom w latach 1938-1939 malowidła w winiarni poddane zostały zabiegom konserwatorskim.
 
  • 1937 r. - Drugim prezesem Związku Artystów Polskich zostaje Juliusz Kurzątkowski (1888-1952), grafik i malarz. Wiele miejsca w swojej twórczości poświęca rejestrowaniu zabytków miasta, ilustrujących jego historię i legendy. Jest autorem ekslibrisów m. in. Józefa Czechowicza i godła ZAP.
 
  • 1939 r. - Powstaje duży zespół rysunków, akwarel, drzeworytów i litografii Maksymiliana Brożka, których tematem są zarówno ogólne widoki Lublina jak i zabudowa architektoniczna miasta (kościoły, zamek, bramy Starego Miasta).
 
  • Wrzesień 1944 r. - Reaktywowanie Wolnej Szkoły Malarstwa i Rysunku pod nazwą Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego (następnie Wolnej Szkoły Sztuk Plastycznych) i pod dyrekcją Janiny Miłosiowej. 
 
  • 1945 r. - Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim prowadzone są studia w zakresie historii sztuki. W murach tej uczelni - w mieście pozbawionym wówczas wyższej uczelni artystycznej – Jacek Woźniakowski przybliża studentom arkana sztuki współczesnej, a Antoni Michalak prowadzi pracownię, w której uczy rysunku i technik malarskich. Miejsce to stało się ważnym miejscem skupiającym uzdolnionych plastycznie studentów KUL-u i UMCS-u. Pierwsze zajęcia z historii sztuki odbywają się na KUL-u już w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
 
  • 1954 r. - „Odnowa Starego Miasta” przeprowadzona została w ciągu kilku miesięcy pod patronatem Bolesława Bieruta, by uczcić X rocznicę powstania Polski Ludowej.
 
  • 19 luty 1956 r. - Otwarcie Wystawy Plastyków Amatorów i Nikifora w sali ówczesnego Muzeum Okręgowego. Wśród wystawianych prac przeważała twórczość członków Koła Młodych Plastyków. Była to pierwsza wystawa pozauniwersytecka .
 
  • Luty/marzec 1957 r. - Zawiązuje się artystyczna Grupa Zamek, do której należeli Włodzimierz Borowski, Tytus Dzieduszycki, Ryszard Kiwerski, Mirosław Komendecki, Krzysztof Kurzątkowski, Jerzy Ludwiński, Stanisław Michalczuk, Józef Tarłowski, Jan Ziemski i Przemysław Zwoliński (Sadlej).
 
  • Listopad 1959 r. - Wystawa Grupy „Zamek” w Galerii Georges Fall w Paryżu, zorganizowana dzięki pomocy E. Jaguera, krytyka związanego z grupą „Phases”.  W wystawie uczestniczyli: Włodzimierz Borowski, Tytus Dzieduszycki (ps. Sas), Jan Ziemski.
 
 
  • 1966 r. - Pierwsze plenery plastyczne na Lubelszczyźnie.
 
  • 1966 r. - I Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców w Puławach.
 
  • 1969 r. - Tadeusz Skawrczyński, absolwent warszawskiej ASP, wykonuje pomnik Józefa Czechowicza.
 
  • 1969 r. - Na Majdanku wystawiono pomnik Walki i Męczeństwa autorstwa Wiktora Tołkina z Gdańska, wykonanego przy współpracy z konstruktorem Januszem Dembkiem.
 
  • 1969 r. - Sławomir Mieleszko, wychowanek poznańskiej PWSSP, wykonuje w betonie pomnik „Dzieciom Zamojszczyzny", który stanie na cmentarzu przy ul. Lipowej. Rok później pracuje nad formowanym z kamienia pomnikiem „Pierwszego Samodzielnego Batalionu Morskiego", wystawionym następnie przed Zespołem Szkół Elektronicznych w Lublinie.
 
  • 20 kwietnia 1970 r. - W Lublinie lublinianin Tomek Kawiak przeprowadził pierwszą w Polsce akcję ekologiczno-artystyczną zatytułowaną „Ból Tomka Kawiaka”. Tego dnia po obu stronach wybranej części ul. Narutowicza artysta „obandażował" wierzchołki 40 drzew po dekapitacji, przeprowadzonej w celach pielęgnacyjnych przez zakład zieleni miejskiej. Ta wykreowana sytuacja poruszyła opinię publiczną miasta.
 
  • 1971 r. - W Kazimierzu Dolnym zostają zainaugurowane coroczne plenery malarskie.
 
  • 1973 r. - W ramach Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS zostają uruchomione magisterskie studia wychowania plastycznego. Trzy lata później w strukturze Wydziału Pedagogiki i Psychologii zostaje powołany wewnątrzwydziałowy Instytut Wychowania Artystycznego.

 

  • 1974 r. - Rozpoczęcie budowy szkoły Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych przy ul. Muzycznej 10a (dawniej ul. Plażowa). Od tego roku liceum patronuje Cyprian Kamil Norwid. Dzięki staraniom ówczesnej dyrektorki szkoły mgr Haliny Lipskiej nowy budynek liceum oddano do użytkowania w 1979 r.
 
  • 1974 r. - Odbyła sie wystawa „Lublin w ekslibrisie” zorganizowana przez ówczesne Koło Miłośników Książki przy Polskim Towarzystwie Archeologicznym i Numizmatycznym.

 

  • 1976-1978W tych latach miały miejsce Lubelskie Spotkania Plastyczne, których rezultatem było wykonanie kilkadziesiąt realizacji: malarskich, mozaikowych, rzeźbiarskich, wprowadzonych na ściany szczytowe i w prześwity budynków albo w aleje i skwery osiedli LSM.
 
  • 1982 r. - W Lublinie odbyła się wystawa „Współczesny ekslibris lubelski” zorganizowana przez LTMK. Dwa lata później z inicjatywy Zbigniewa Jóźwika wystawa przekształciła się w „Biennale Współczesnego Ekslibrisu Lubelskiego”.
 
  • 1985 r. - Międzynarodowe Triennale Sztuki „Przeciw Wojnie” - Majdanek.
 
  • 26 luty 1985 r. - Swoją działalność rozpoczyna autorska Galeria Biała w Lubelskim Domu Kultury (obecnie Centrum Kultury), którą kierują Anna Nawrot i Jan Gryka. Działalność Galerii Białej zainaugurowała wystawa Leona Tarasewicza.
      
  • 1997 r. - Przekształcenie Instytutu Wychowania Artystycznego w Wydział Artystyczny UMCS.
 
  • 1997 r. - W Nadrzeczu / k. Biłgoraja powstaje Dom Służebny Polskiej Sztuce Słowa, Muzyki i Obrazu. Założycielami Fundacji Kresy 2000 są Alicja, Dominika i Stefan Szmidtowie. 
 
  • Grudzień 2001 r. - Wystawa ikon Jerzego Nowosielskiego zainaugurowała działalność Galerii Ośrodka Praktyk Teatralnych. Galeria mieści się w siedzibie Teatru w zabytkowych piwnicach przy ul. Grodzkiej 5 a w Lublinie.