Dzielnice Lublina – Kalinowszczyzna
Nazwa „Kalinowszczyzna” występuje w źródłach od 1 połowy XVIII wieku, jest nazwą dzierżawczą i wywodzi się od nazwiska Kalinowskich, podobnie jak Sierakowszczyzna od właścicieli Sierakowskich. Znajdowały się tu jurydyki świeckie i duchowne wyłączone spod władzy miejskiej.
Spis treści
[Zwiń]Historia Kalinowszczyzny
Położone przy ważnych drogach komunikacyjnych i przy wjeździe do miasta Przedmieście Lwowskie we wczesnym rozwoju miasta odgrywało dużą rolę. Później, gdy stolicę państwa przeniesiono do Warszawy, mógł mieć jeszcze pewne znaczenie dla przedmieścia trakt Ruski. W początkach XIX wieku po wybudowaniu wjazdu do miasta ulicą Zamojską (traktem zamojskim) od strony Piask – z pominięciem przejazdu przez Stare Miasto – Przedmieście Lwowskie znalazło się na uboczu. Nie rozbudowujące się, zaniedbane przedmieście przetrwało w swym układzie prawie do lat sześćdziesiątych naszego stulecia. Dopiero w roku 1964 rozpoczęto tu realizację dużych zespołów mieszkaniowych oraz budowę nowych ciągów komunikacyjnych.
Przestrzeń dzielnicy Kalinowszczyzna
Obszar dzisiejszej dzielnicy sięga od zachodu po ulicę Sienną i Podzamcze (dawna Franciszkańska). Od północy dochodzi do granic miasta, od wschodu i południa granicą jest rzeka Bystrzyca i odcinek rzeki Czechówki od jej wylotu przy ulicy Siennej, aż do ujścia. Dzielnica obejmuje tzw. Białkowską Górę, dawny cmentarz żydowski – Grodzisko.
Kalinowszczyzna nazywana była dawniej Przedmieściem Lwowskim. Tędy przebiegała ongiś główna droga do Lwowa, zwana drogą Ruską.
Z „Katalogu zasobów miasta Lublina”
Archeologia:
1. |
Lublin, Kalinowszczyzna - tzw. Grodzisko
|
gród
|
wczesne średniowiecze (VI/VII w.n.e.- poł. XIII w.)
|
2. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
kirkut, znaleziska monet
|
czasy nowożytne ( od poł. XVI w.)
|
3. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
skarb monet
|
wczesne średniowiecze
|
4. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
skarb monet
|
wczesne średniowiecze
|
5. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
moneta
|
czasy nowożytne
|
6. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
moneta
|
czasy nowożytne
|
7. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
moneta
|
czasy nowożytne
|
8. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
moneta
|
czasy nowożytne
|
9. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
moneta
|
czasy nowożytne
|
10. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
gród, osada
|
wczesne średniowiecze
|
11. |
Lublin, Kalinowszczyzna
|
znaleziska monet
|
czasy nowożytne
|
Urbanistyka:
1. |
Zespół urbanistyczny Kalinowszczyzny:
a) dawny cmentarz żydowski tzw. “Grodzisko", XVI w.
b) Białkowska Góra, c) teren pomiędzy ulicami: Kalinowszczyzna, Tatarska, Trasa W-Z, d) dom, ul. Sienna nr 9, murowany, e) dom, ul. Kalinowszczyzna nr 25, murowany, f) dom, ul. Kalinowszczyzna nr 27, murowany. |
2. |
Układ urbanistyczny tzw. Słomianego Rynku - Kalinowszczyzny pomiędzy ulicami: Tatarską, Kleeberga, AL W. Andersa, Al. Tysiąclecia, ok. poł. XVI w.
|
Ulice i obiekty na terenie Kalinowszczyzny
GRODZISKO
ULICE
ulica Białkowska Góra
Obecna nazwa ulicy pochodzi od nazwiska właściciela, który w XVI wieku ulokował tu osadników. Do XIX wieku był to folwark podmiejski.
ulica Kalinowszczyzna
Ulica Kalinowszczyzna przebiega po starym szlaku komunikacyjnym sięgającym czasów przedlokacyjnych. Częściowo prowadzi w przekopanym w początkach XIX wieku wąwozie.
>>> czytaj historię ulicy Kalinowszczyzna
ulica Sienna
Ulica przebiegająca od terenów Podzamcza po południowej stronie starego cmentarza żydowskiego (Grodziska), łącząca się z ul. Białkowska Góra. Jest to odcinek dawnego szlaku prowadzącego z miasta w kierunku wschodnim, ku przeprawie na Bystrzycy.
>>> czytaj historię ulicy Siennej
Obszerny plac, stanowiący dziś skwer miejski, był dawniej placem targowym. Odbywał się tu handel paszą dla bydła. Cały teren przyległy od południowej strony od XIV wieku stanowił jurydykę.
ulica Tatarska
Jest boczną ulicy Kalinowszczyzna, prowadzi do młyna zwanego Papiernią. W miejscu, gdzie dziś stoją dawne zabudowania młyna Kraussego z końca XIX wieku, w połowie XVI wieku znajdowała się papiernia.
ulica Walecznych
Dawniej „Droga do kirkuta”, „Chłodna”. Dawniej biegła tu droga pomiędzy jurydykami, później stanowiła dojazd do rozparcelowanych terenów Ponikwody, pomiędzy cmentarzami katolickim i żydowskim.
Kościół Salezjanów pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych przy ulicy Kalinowszczyzna
Stary Kirkut
Cmentarz przy ulicy Kleeberga
Kapliczka przy zbiegu ulic Kalinowszczyzna i Dembowskiego w Lublinie
Figura przy kościele św. Agnieszki przy ul. Kalinowszczyna w Lublinie
Zdrój na Słomianym Rynku w Lublinie
ZABYTKI ARCHITEKTURY POPRZEMYSŁOWEJ
Garbarnia Ajchenbauma w Lublinie
Garbarnia Pejsacha Brikmana w Lublinie
MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ
16. |
Zbiorowe mogiły (katakumby) ze szczątkami więźniów Zamku Lubelskiego, cmentarz rzymskokatolicki, ul. Unicka/Walecznych.
|
17. |
Mogiły ofiar bombardowania Lublina w 1939 r., cmentarz rzymskokatolicki, ul. Unicka/Walecznych.
|
18. |
Mogiły ofiar bombardowania Lublina w 1939 r., cmentarz rzymskokatolicki, ul. Unicka/Walecznych.
|
19. |
Zbiorowa mogiła żołnierzy AK - więźniów Zamku Lubelskiego, cmentarz rzymskokatolicki, ul. Unicka/Walecznych.
|
20. |
Pomnik pomordowanych w l. 1939-1944 Żydów Lublina, cmentarz żydowski, ul. Walecznych.
|
Kalinowszczyzna w przewodnikach po Lublinie
Seweryn Zenon Sierpiński „Obraz miasta Lublina” (1839):
>>> czytaj cały przewodnik Zenona Sierpińskiego „Obraz miasta Lublina”
Majer Bałaban „Żydowskie miasto w Lublinie”:
O kolejnych obiektach przy ulicy Kalinowszczyzna:
„Ilustrowany przewodnik po Lublinie” z 1931 roku:
>>> czytaj cały „Ilustrowany przewodnik po Lublinie” z 1931 roku
Wspomnienia
M. Szildkrojt:
Droga do Woli [żydowska nazwa Kalinowszczyzny] biegła przez stary cmentarz żydowski i Słomiany Rynek, bardzo charakterystyczne miejsce tego przedmieścia. Wola liczyła około tysiąca mieszkańców. Znajdowała się tutaj synagoga, bet ha-midrasz, towarzystwo „Achiezer”, które pełniło bardzo ważną funkcję. Źródłem jego dochodów było m.in. kwestowanie na ulicach Lublina w święto Purim. Mieszkańcy nigdy nie żałowali pieniędzy na cele charytatywne. Przewodniczącymi „Achiezer” byli między innymi Abraham Goldfinger, Icchak Szticer, Abrahamcze Zając. (…)
W Woli mieściły się trzy duże garbarnie. Ich właścicielami byli Żydzi, znani nawet poza granicami Lublina – Pesach Brokman, Sz. Zilbersztajn i Szmuel Ejchenbojm. W garbarniach tych pracowało około sześciuset robotników, w tym ponad trzystu Żydów. Stosunki między nimi a robotnikami nieżydowskimi były poprawne, obydwie grupy należały nawet do jednego zrzeszenia robotników.
Pozostali Żydzi utrzymywali się z rzemiosła i drobnego handlu. (…) Gdy mieszkaniec Woli wychodził z domu mówił: „idę na ulicę”, natomiast mieszkaniec Czechowa, mówił, że „idzie do miasta”. Można było to wytłumaczyć wyżej wspomnianą różnicą w odległościach tych przedmieść w stosunku do Lublina, a także tym, iż Wola połączona była z ulicą Ruską, Szeroką, Podzamczem i Błońmi. Błonie były własnością towarzystwa „TOZ” i tysiące żydowskich dzieci spędzało tam swój wolny czas i wypoczywało w letnie dni.
[za:] Sylwia Bojczuk, Dziedzictwo kulturowe…,
Kalinowszczyzna w zasadzie była lepiej zabudowana niż wszystkie inne przedmieścia Lublina. (…) Tu Żydów było jakieś 50-60 procent. Zabudowa [nie była] typowa dla architektury żydowskiej, nawet synagoga (…) na Kalinowszyźnie miała zupełnie odmienny charakter, dostosowany do budownictwa z (…) XIX wieku. (…) Tu były ogródki i dużo zieleni, no bo tu [mieszkał] proletariat, a to byli ludzie już na pewnym poziomie. Właściwie była to jedyna proletariacka dzielnica żydowska, a to wynikało z tego, że w tej dzielnicy w okresie między rokiem [19]30 a [19]39 były trzy żydowskie garbarnie: (…) Ajchenbauma, Brykmana i Zylbersztajna.
Zatrudnionych Żydów było najprawdopodobniej około 500, to stanowiło dla miasta proletariat – ten prawdziwy, bo nie był proletariat typu produkcyjnego. Ludzie mieszkający na Kalinowszczyźnie należeli do bogatszych – tu były ładniejsze domki i bardziej czyste ulice. Także, Kalinowszczyzna, jako przedmieście, w porównaniu z innymi biednymi ulicami, to była szalona, olbrzymia różnica.
Symcha Wajs, wypowiedź z filmu W każdej garstce popiołu.
Ikonografia
Dzielnica Kalinowszczyzna nie była częstym tematem dla fotografów. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Starą Kalinowszczyznę fotografował Józef Czechowicz. Najwięcej zdjęć na terenie nowych osiedli Kalinowszczyzny wykonał Edward Hartwig.
>>> obejrzyj galerię zdjęć nowych osiedli Kalinowszczyzny wykonanych przez Edwarda Hartwiga
>>> obejrzyj galerię różnych zdjęć wykonanych na terenie dzielnicy Kalinowszczyzna
Współczesne życie w dzielnicy
>>> posłuchaj audycji radiowej o współczesnym życiu na Kalinowszczyźnie
Działania edukacyjne i animatorskie na Kalinowszczyźnie
dane z bazy adresowej w serwisie Latarnia. Wirtualne Centrum Edukacji i Animacji im. Barbary Koterwas:
Instytucje kultury działające na Kalinowszczyźnie
>>> baza adresowa
Edukatorzy działający na Kalinowszczyźnie
>>> baza adresowa
Animatorzy działający na Kalinowszczyźnie
>>> baza adresowa
Opracowanie: Ewa Sękowska
Literatura
Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
Michalczuk S., Kalinowszczyzna I, Lubelskie przedmieścia, Kurier Lubelski, Lublin 1973.
Michalczuk S., Kalinowszczyzna II, Lubelskie przedmieścia, Kurier Lubelski, Lublin 1973.