Stanisław Arct (1818–1900)
Lubelski księgarz i wydawca podręczników szkolnych, działacz polityczny i społeczny. Twórca słynnej księgarni lubelskiej przy ul. Krakowskie Przedmieście.
Spis treści
[Zwiń]Rodzina
Stanisław Arct urodził się 18 kwietnia 1818 roku w Lublinie. Był synem Judyty i Michała Arzta, lekarza. Ojciec, z pochodzenia Żyd, pochodził z Zamościa. Na początku XIX wieku przeprowadził się do Lublina, gdzie pełnił obowiązki ordynatora szpitala więziennego. W 1853 roku przyjął chrzest w Kościele ewangelicko-reformowanym, odchodząc tym samym od judaizmu1.
Księgarnia
Stanisław Arct otworzył w 1836 roku księgarnię przy ul. Krakowskie Przedmieście 135 (obecnie 15). Stała się ona zaczątkiem znanej i zasłużonej firmy. Księgarnia oferowała klientom skład nut, dzieł sztuki, materiałów piśmiennych i dewocjonaliów. Później mieściły się w niej także antykwariat, introligatornia i wypożyczalnia książek (ponad 4 tys. aktualnych tytułów polskich i ok. 1,5 tys. francuskich). Koncesję na jej prowadzenie uzyskał w 1840 roku.
Arct oferował także swoim klientom sprzedaż wysyłkową oraz prenumeratę czasopism polskich i zagranicznych2. W 1855 roku przeniósł firmę do kamienicy Frytza przy tej samej ulicy i – jak wskazują niektóre źródła – dopiero od tej pory księgarnia ta stała się jego własnością (dotąd zaś był jej współwłaścicielem). Jednocześnie rozpoczął samodzielną działalność wydawniczą.
Działalność polityczna
Stanisław Arct czynnie angażował się w działalność polityczną. Latem 1843 roku był przesłuchiwany w sprawie Adama Grossa, jednego z organizatorów spisku warszawsko-lubelskiego (tzw. Związku Narodu Polskiego), który wraz z Edwardem Dembowskim i innymi osobami przygotowywał zbrojne powstanie przeciwko zaborcy. Wkrótce śledztwo zostało umorzone z powodu braku dowodów. Rok później na skutek zeznań Stefana Sawickiego, z których wynikało, że Arct współfinansował zakup książek zakazanych i miał powiązania ze spiskiem ks. Piotra Ściegiennego, przeprowadzono u niego rewizję. Wobec braku materiałów obciążających śledztwo ponownie zawieszono.
Na początku lat 60. Stanisław Arct aktywnie uczestniczył w pracach Organizacji Narodowej. Stworzył w swej księgarni punkt kontaktowy i przerzutowy dla nielegalnej literatury między Galicją a Warszawą, przez co naraził się na rewizję i szykany ze strony władz carskich.
Działalność wydawnicza
Po upadku powstania styczniowego wyjechał za granicę, powierzając księgarnię swemu bratankowi Michałowi Arctowi, który odbywał praktyki w jego księgarni. Po dwóch latach powrócił do Lublina i rozszerzył działalność o wydawnictwa pedagogiczne. Nawiązał współpracę z A. Jeskem, który opracował dla niego dwanaście polskich podręczników do nauki domowej i szkolnej wraz ze wskazówkami metodycznymi (Systematyczny kurs nauk 1872–1875).
Zwiększył również edycję nut (m.in. w 1866 roku wydał Wspomnienie Lublina, kaprys-mazurek F. Dulckena, pianisty warszawskiego, z pochodzenia Anglika). Ponieważ nie założył rodziny, w 1881 roku przekazał dobrze prosperującą firmę swojemu bratankowi, a sam wyjechał na kilka lat z kraju. Po powrocie w 1886 roku zamieszkał w Warszawie i pomagał bratankowi w interesach. Zmarł 31 grudnia 1900 roku w Warszawie. Został tam pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym (kw. F, rz. 5, nr 29)3.
Przypisy
- Wróć do odniesienia Stanisław Arct, Okruchy wspomnień, Warszawa 1962; Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972.
- Wróć do odniesienia Henryk Gawarecki, O dawnym Lublinie, Lublin 1974, s. 167–168. .
- Wróć do odniesienia Jadwiga i Edward Szulcowie, Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie, Warszawa 1989, s. 16–18.