Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Stanisław Arct (1818–1900)

Lubelski księgarz i wydawca podręczników szkolnych, działacz polityczny i społeczny. Twórca słynnej księgarni lubelskiej przy ul. Krakowskie Przedmieście.

Reklama księgarni M. Arcta zamieszczona w wydawnictwie "Skorowidz Firm Chrześcijańskich Miasta Lublina"
Reklama księgarni M. Arcta zamieszczona w wydawnictwie "Skorowidz Firm Chrześcijańskich Miasta Lublina" (Autor: )

Spis treści

[RozwińZwiń]

RodzinaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Stanisław Arct urodził się 18 kwietnia 1818 roku w Lublinie. Był synem Judyty i Michała Arzta, lekarza. Ojciec, z pochodzenia Żyd, pochodził z Zamościa. Na początku XIX wieku przeprowadził się do Lublina, gdzie pełnił obowiązki ordynatora szpitala więziennego. W 1853 roku przyjął chrzest w Kościele ewangelicko-reformowanym, odchodząc tym samym od judaizmu1.

KsięgarniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Stanisław Arct otworzył w 1836 roku księgarnię przy ul. Krakowskie Przedmieście 135 (obecnie 15). Stała się ona zaczątkiem znanej i zasłużonej firmy. Księgarnia oferowała klientom skład nut, dzieł sztuki, materiałów piśmiennych i dewocjonaliów. Później mieściły się w niej także antykwariat, introligatornia i wypożyczalnia książek (ponad 4 tys. aktualnych tytułów polskich i ok. 1,5 tys. francuskich). Koncesję na jej prowadzenie uzyskał w 1840 roku.

Arct oferował także swoim klientom sprzedaż wysyłkową oraz prenumeratę czasopism polskich i zagranicznych2. W 1855 roku przeniósł firmę do kamienicy Frytza przy tej samej ulicy i – jak wskazują niektóre źródła – dopiero od tej pory księgarnia ta stała się jego własnością (dotąd zaś był jej współwłaścicielem). Jednocześnie rozpoczął samodzielną działalność wydawniczą.

Działalność politycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Stanisław Arct czynnie angażował się w działalność polityczną. Latem 1843 roku był przesłuchiwany w sprawie Adama Grossa, jednego z organizatorów spisku warszawsko-lubelskiego (tzw. Związku Narodu Polskiego), który wraz z Edwardem Dembowskim i innymi osobami przygotowywał zbrojne powstanie przeciwko zaborcy. Wkrótce śledztwo zostało umorzone z powodu braku dowodów. Rok później na skutek zeznań Stefana Sawickiego, z których wynikało, że Arct współfinansował zakup książek zakazanych i miał powiązania ze spiskiem ks. Piotra Ściegiennego, przeprowadzono u niego rewizję. Wobec braku materiałów obciążających śledztwo ponownie zawieszono.

Na początku lat 60. Stanisław Arct aktywnie uczestniczył w pracach Organizacji Narodowej. Stworzył w swej księgarni punkt kontaktowy i przerzutowy dla nielegalnej literatury między Galicją a Warszawą, przez co naraził się na rewizję i szykany ze strony władz carskich.

Działalność wydawniczaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po upadku powstania styczniowego wyjechał za granicę, powierzając księgarnię swemu bratankowi Michałowi Arctowi, który odbywał praktyki w jego księgarni. Po dwóch latach powrócił do Lublina i rozszerzył działalność o wydawnictwa pedagogiczne. Nawiązał współpracę z A. Jeskem, który opracował dla niego dwanaście polskich podręczników do nauki domowej i szkolnej wraz ze wskazówkami metodycznymi (Systematyczny kurs nauk 1872–1875).

Zwiększył również edycję nut (m.in. w 1866 roku wydał Wspomnienie Lublina, kaprys-mazurek F. Dulckena, pianisty warszawskiego, z pochodzenia Anglika). Ponieważ nie założył rodziny, w 1881 roku przekazał dobrze prosperującą firmę swojemu bratankowi, a sam wyjechał na kilka lat z kraju. Po powrocie w 1886 roku zamieszkał w Warszawie i pomagał bratankowi w interesach. Zmarł 31 grudnia 1900 roku w Warszawie. Został tam pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym (kw. F, rz. 5, nr 29)3.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Stanisław Arct, Okruchy wspomnień, Warszawa 1962; Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972.
  2. Wróć do odniesienia Henryk Gawarecki, O dawnym Lublinie, Lublin 1974, s. 167–168. .
  3. Wróć do odniesienia Jadwiga i Edward Szulcowie, Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie, Warszawa 1989, s. 16–18.