Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Targowisko zwierzęce w Lublinie

Zanim targowisko stało się w latach 30. XX wieku dobrze prosperującym przedsiębiorstwem przy rzeźni miejskiej na Tatarach, targi odbywały się cykliczne na Kalinowszczyźnie, choć Słomiany Rynek nie posiadał żadnego specjalnego zaplecza organizacyjnego.

Ulica Kalinowszczyzna i Słomiany Rynek w Lublinie
Ulica Kalinowszczyzna i Słomiany Rynek w Lublinie (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Targowisko zwierzęce na Słomianym Rynku – rys historycznyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nazwa Słomiany Rynek wskazuje na bogatą tradycję targowisk odbywających się w tym miejscu. Sięga ona co najmniej roku 1787, gdy ówczesna jurydyka królewska otrzymała przywilej organizowania jarmarków1. Zapewne sprzedawano tu słomę, nie można jednak wykluczyć innych towarów, w tym również zwierząt. Przed I wojną światową na Słomianym Rynku odbywały się dwa razy do roku jarmarki końskie, choć plac przy ulicy Kalinowszczyzna nie był do tego odpowiednio przystosowany; nie był wybrukowany i nie posiadał urządzeń odprowadzających ścieki. Taki stan rzeczy utrzymał się, mimo interwencji Wydziału Zdrowia Publicznego i Wydziału Budownictwa Miejskiego, przez cały czas funkcjonowania targowiska na Słomianym Rynku.

W 1925 roku przeprowadzono drobne prace regulujące teren (postawiono wokół drewniane bariery i słupy), co związane było z przejściem pod administrację Magistratu miasta Lublina. Uchwałą z 6 kwietnia postanowiono utworzyć na Słomianym Rynku targowisko miejskie, na którym można było handlować już nie tylko końmi, ale także bydłem i trzodą chlewną2. Wszędzie poza jego ogrodzeniem było to niedozwolone, choć jeszcze pod koniec 1925 roku odnotowano istnienie nielegalnych targów zwierzęcych na placu obok rzeźni miejskiej na Bronowicach, na placu Bychawskim, na placu za mostem na Kalinowszczyźnie, obok Sądu Gminnego oraz na Starym i Nowym Targu.

Działalność targowiska na Słomianym RynkuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Targowisko miejskie na Słomianym Rynku działało dwa razy w tygodniu – w poniedziałki i czwartki. Brama wpędowa i wypędowa otwierana była rano (w porze letniej o godz. 7, w porze zimowej o godz. 9) i zamykana, gdy plac targowy opustoszał. Nad przebiegiem całego wydarzenia czuwała specjalna komisja złożona z przedstawiciela Magistratu w osobie miejskiego lekarza weterynarii, inspektora targowego oraz przedstawiciela policji. Badanie i ważenie zwierząt odbywało się pod gołym niebem. Targowisko szybko miało zostać przeniesione na pola folwarku Tatary, więc nie przewidziano na nim budowy żadnych budynków. Korzystano jedynie z dawnego pawilonu jarmarcznego, zajmowanego wówczas przez Syndykat Rolniczy.

W marcu 1929 roku targowisko zwierzęce na Słomianym Rynku przeszło pod administrację rzeźni miejskiej na Tatarach. Nowo otwarte przedsiębiorstwo czerpało profity z wpędu zwierząt i postoju furmanek, choć ograniczono czas trwania targu do jednego dnia w tygodniu – czwartku. Ostatni raz na Kalinowszczyźnie targ odbył się 25 sierpnia 1932 roku, kolejne miały już miejsce na placu przy rzeźni.

Targowisko zwierzęce na Słomianym Rynku – wspomnieniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Targowisko zwierzęce na Słomianym Rynku wpisało się w pamięć mieszkańców Lublina, o czym świadczą spisane po latach wspomnienia:

Na Kalinowszczyźnie był też tzw. Słomiany Rynek. Gospodarze przywozili tam masło, śmietanę, słomę, kury. Kupowało się słomę głównie do sienników.

Krystyna Bogusz

Tutaj był Słomiany Rynek [na Kalinowszczyźnie], to tutaj po drugiej stronie, w tym dołku. Ja tu tylko raz jedyny byłam, bo nie znałam Kalinowszczyzny. Ja tutaj koniem przyjechałam. Chłopi tam stali, sprzedawali jakieś tam prosiaki, zboże.

Zofia Hetman

Przychodziłem co raz tam do Lublina, czasem to furą przyjeżdżałem. O tutaj [na Kalinowszczyźnie] był targ od czasu do czasu, Słomiany Rynek tak zwany. Tu Żydzi przeważnie mieszkali i tu pamiętam na tym placu był targ od czasu do czasu. Tam rozmaitości było i pamiętam przyjechałem prosięta kupowałem.

Aleksander Mazur

Z całej [starej] Kalinowszczyzny nie ma prawie ani jednego domu z tych co były kiedyś. Łuckiewicz był w tym miejscu. Tu był tylko plac, to było po prostu klepisko [targ]. Przyjeżdżali tu przeważnie z tym, co kto miał. Targ był raz w tygodniu.

Zdzisław Suwałowski

Na Kalinowszczyźnie był tak zwany Słomiany Rynek, teraz już nie istnieje, został po nim tylko plac. Handlowano tam końmi i innymi zwierzętami.

Jerzy Szewczyk

Targowisko zwierzęce przy rzeźni miejskiej przed II wojną światowąBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Plan architektoniczno-przestrzenny rzeźni miejskiej przewidywał urządzenie przy niej dwóch targowisk: dla bydła przeznaczonego na ubój o powierzchni 16 100 m kw. oraz dla bydła hodowlanego o powierzchni 26 680 m kw.3 Jednak problemy finansowe przedsiębiorstwa sprawiły, że realizacja tej części projektu została odłożona w czasie. Wprawdzie w 1929 roku zorganizowano przy rzeźni targowisko dla nierogacizny, lecz jak się zdaje nie cieszyło się ono dużym powodzeniem, być może z powodu konkurencji na Słomianym Rynku4. Dopiero trzy lata później, we wrześniu 1932 roku, targowisko zwierzęce zostało całkowicie przeniesione z Kalinowszczyzny na Tatary. Ulokowano je we wschodniej części działki przy istniejącej już wtedy bocznicy kolejowej, która była wykorzystywana do transportu zwierząt na plac targowy. Według sporządzonego w kwietniu tego samego roku projektu targowiska w skład jego zabudowań miał wchodzić: chlew dla świń i cieląt, biuro Giełdy Mięsnej, punkt izolacyjny, punkt sanitarny, klozet publiczny i budynek poborcy5. Nie wszystkie założenia tego planu zostały zrealizowane: z dokumentacji archiwalnej wynika na przykład, że chlew wybudowano dopiero cztery lata później, w 1936 roku, z pożyczki zaciągniętej w Giełdzie Mięsnej6. Przedtem na terenie targowiska postawiono biuro Giełdy Mięsnej oraz punkt sanitarny. Wartość zabudowań i urządzeń targowiska na dzień 1 kwietnia 1937 roku wynosiła 22 180 zł7. Przedsiębiorstwo było dochodowe, dlatego planowano rozszerzyć obszar wpływów na całe województwo lubelskie. Jednak rozwój przedsiębiorstwa zahamował wybuch II wojny światowej.

Targowisko zwierzęce w czasie II wojny światowejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Oficjalna nazwa przedsiębiorstwa na Tatarach pod zarządem niemieckim brzmiała: Stadtverwaltung von Lublin. Städtischer Schlacht – u. Viehhof (pol. Zarząd Miejski w Lublinie. Rzeźnia Miejska i Targowisko). Użycie słowa Viehhof może sugerować, iż transakcje żywymi zwierzętami na jego terenie zostały ograniczone wyłącznie do bydła. W latach 1939–1944 zmieniła się również zabudowa targowiska, na którym Niemcy postawili drewniane baraki, służące jako obory i magazyny. W 1945 roku oceniono ich wiek na 3 lata8. Oznacza to, że powstały, gdy tereny rzeźni miejskiej i targowiska służyły jako Umschlagplatz, nie wiadomo jednak czy wybudowano je z myślą o użyciu w czasie akcji wywożenia Żydów do obozu zagłady w Bełżcu, czy też wzniesiono je po 16 kwietnia 1942 roku, czyli po zakończeniu akcji likwidacyjnej getta na Podzamczu.

Targowisko zwierzęce po 1944 rokuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W „Sprawozdaniu z objęcia Rzeźni Miejskiej po działaniach wojennych w dniu 10 VIII 1944 r.” odnotowano ogólne uszkodzenia budynków i ogrodzenia targowiska. Kolejne raporty dają dokładniejszy obraz ich stanu technicznego. Drewniane baraki miały rozebrane tylne ściany oraz przegrody dla trzody9. Ponadto wymagały wstawienia nowych szyb w oknach i załatania dziur w dachach10. Ucierpiało także pokrycie dachu nad punktem sanitarnym. Mimo że do naprawy tych zniszczeń nie potrzeba było dużego nakładu finansowego, remont zabudowań targowiska został odłożony ze względu na priorytetową sprawę ponownego uruchomienia rzeźni. Został on przeprowadzony z kasy przedsiębiorstwa prawdopodobnie pod koniec roku 1944, gdyż na dzień 7 grudnia już ustalono opłaty targowiskowe. Z niewiadomych przyczyn ich pobieranie zostało wstrzymane w pierwszej połowie następnego roku, a wznowione w czerwcu, gdy zaczęły działać Komisja Techniczno-Budowlana i Komisja Administracyjno-Finansowa powołane przez Miejską Radę Narodową oraz Zarząd Miejski w Lubinie11.

Wiosną 1948 roku na mocy umowy ze Związkiem Gospodarczym Spółdzielni RP SPOŁEM wydzierżawiono dawny plac targowy pod rozbudowę tuczarni drobiu. To spowodowało, że latem 1948 roku rozpoczęła się budowa nowego targowiska zwierzęcego z nową bocznicą kolejową, położone dalej od budynków rzeźni, a bliżej ulicy Zimnej. Nadal zachowano podział na dwie części: jedną – na targ zwierząt przeznaczonych na rzeź, który odbywał się od poniedziałku do soboty, i drugą – na targ zwierząt hodowlanych, mający miejsce w każdy czwartek tygodnia. Granice między nimi nie były stałe, lecz każdorazowo ustalał je Zarząd Miejski.

Targowisko Zwierzęce Sp. z o.o.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od 2 maja 1947 roku targowisko zostało przekształcone w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, zawiązaną przez Zarząd Miejski oraz Cech Rzeźników i Wędliniarzy, Spółdzielnię Zbytu Produktów Zwierzęcych i Wojewódzki Związek Samopomocy Chłopskiej. Stało się ono wzorowym przedsiębiorstwem do tego stopnia, iż nowo organizujące się targowiska we Wrocławiu, Gdańsku, Katowicach czy Bydgoszczy pisały do Lublina pisma z prośbą o przysłanie zasad działalności12. Dwudziestego dziewiątego sierpnia 1947 roku Izba Przemysłowo-Handlowa w Lublinie udzieliła targowisku koncesji, uprawniającej do zajmowania się na terenie województwa lubelskiego sprzedażą komisową zwierząt gospodarskich i mięsa. Z czasem rolę komisantów przejęło trzech pracowników targowiska, natomiast działalność spółki ograniczyła się do organizowania i normowania obrotu zwierzętami gospodarczymi i współdziałania w władzami państwowymi i samorządowymi w zakresie obrotu mięsnego13.

W drugiej połowie 1948 roku, na skutek postępującej centralizacji przemysłu, Centrala Mięsna – Centrala Spółdzielczo-Państwowa zaczęła zdobywać wpływy na targowisku, tak że 1 września przejęła na nim wszelkie czynności związane z komisem. Prowadzenie administracji i działalności handlowej powierzono Spółdzielni Zbytu Produktów Zwierzęcych, która od 1949 rządziła targowiskiem niepodzielnie.

Dwudziestego dziewiątego grudnia 1949 roku spółkę Targowisko Zwierzęce postawiono w stan likwidacji, do której przeprowadzenia wyznaczono Zarząd Spółki.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Górecki E., Rzeźnia Miejska w Lublinie, „Technik Lubelski” 1930, nr 2/3, s. 4–7.

Ilustrowany przewodnik po Lublinie, pod red. S. Uziembły, L. Zalewskiego, S. Wojciechowskiego i in., Lublin 1931.

Sochacka A., Rodowody lubelskich dzielnic, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, pod red. T. Radzika, A.A. Witusika, Lublin 1997.

Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), [Akta dotyczące komisantów Targowiska Zwierzęcego w Lublinie], sygn. 24.

APL, [Akta dot.] nowej rzeźni na Tatarach, sygn. 1434.

APL, [Akta dotyczące] Założenia Spółki [z. o.o. Targowisko Zwierzęce w Lublinie], sygn. 18.

APL, Korespondencja [Targowiska Zwierzęcego w Lublinie], sygn. 25.

APL, Opis stanu budynku Rzeźni Miejskiej sporządzony przez Komisję Techniczno-Budowlaną powołaną przez Przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej w Lublinie oraz kosztorys na wykonanie koniecznych prac remontowych, sygn. 11.

APL, [Projekt targowisk miejskich w Lublinie], sygn. 1522.

APL, Protokół z kontroli zewnętrznej dokonanej przez Głównego Księgowego Miejskiej Rady Narodowej w Rzeźni Miejskiej w dniu 18.06.1945 r., sygn. 13.

APL, Regulamin obrotów targowych żywcem na Targowisku Zwierzęcym w Lublinie, sygn. 30.

APL, Sprawozdania rachunkowe z rzeźni miejskiej, z targowiska i innych przedsiębiorstw miejskich, sygn. 98.

APL, Sprawozdanie z objęcia Rzeźni Miejskiej po działaniach wojennych w dniu 10. VIII.1944 r., sygn. 3.

APL, Targowisko zwierzęce, sygn. 303.

APL, Urządzenie jarmarków końskich na Kalinowszczyźnie, sygn. 2787.

APL, Urządzenie tymczasowego targowiska, sygn. 2644.

APL, Zarząd Miejski w Lublinie. Targowisko [zwierzęce]. Preliminarz budżetowy na 1937/38 rok, sygn. 1.

APL, Zestawienie informacji dotyczących Rzeźni Miejskiej w Lublinie (dotyczące lat 1926–1939), sygn. 2.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia A. Sochacka, Rodowody lubelskich dzielnic, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, T. Radzik, A.A. Witusik [red.], Lublin 1997, s. 413.
  2. Wróć do odniesienia Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Urządzenie tymczasowego targowiska, sygn. 2644.
  3. Wróć do odniesienia E. Górecki, Rzeźnia Miejska w Lublinie, „Technik Lubelski” 1930, nr 2/3, s. 4.
  4. Wróć do odniesienia Ilustrowany przewodnik po Lublinie, S. Uziembło, L. Zalewski, S. Wojciechowski, i in. [red.], Lublin 1931, s. 13.
  5. Wróć do odniesienia Zob. APL, [Projekt targowisk miejskich w Lublinie], sygn. 1522.
  6. Wróć do odniesienia APL, Zarząd Miejski w Lublinie. Targowisko [zwierzęce]. Prelimitarz budżetowy na 1937/38 rok, sygn. 1.
  7. Wróć do odniesienia APL, Zestawienie informacji dotyczących Rzeźni Miejskiej w Lublinie (dotyczące lat 1926–1939), sygn. 2.
  8. Wróć do odniesienia APL, Opis stanu budynku Rzeźni Miejskiej sporządzony przez Komisję Techniczno-Budowlaną powołaną przez Przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej w Lublinie oraz kosztorys na wykonanie koniecznych prac remontowych, sygn. 11.
  9. Wróć do odniesienia Tamże.
  10. Wróć do odniesienia APL, Sprawozdanie z objęcia Rzeźni Miejskiej po działaniach wojennych w dniu 10.08.1944 r., sygn. 3.
  11. Wróć do odniesienia APL, Protokół z kontroli zewnętrznej dokonanej przez Głównego Księgowego Miejskiej Rady Narodowej w Rzeźni Miejskiej w dniu 18.06.1945 r., sygn. 13.
  12. Wróć do odniesienia Zob.: APL, Korespondencja [Targowiska Zwierzęcego w Lublinie], sygn. 25.
  13. Wróć do odniesienia APL, [Akta dotyczące komisantów Targowiska Zwierzęcego w Lublinie], sygn. 24.

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe