Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Architektura drewniana w Norwegii – tradycje budowlane, techniki i wyzwania dla konserwacji

W historii norweskiej tradycji budowlanej występują dwie główne techniki budowlane: horyzontalna i wertykalna. Dominuje technika wieńcowa, w której poziome bale są wpuszczane w siebie nawzajem i łączone na krzyż.

 

Budynki o konstrukcjach słupowych posiadają dachy wsparte na pionowych słupach (staver) i ściany zewnętrzne uformowane z pionowych desek. Tą techniką zbudowane są kościoły słupowe [zwane również klepkowymi, masztowymi bądź słupowo­ klepkowymi – red.]. Ich świeckimi odpowiednikami są budynki o konstrukcji ramowej, które można znaleźć jedynie w zachodniej Norwegii. Większość z nich to budynki wolno stojące, jak na przykład stodoły lub hangary na łodzie. W niniejszym tekście krótko opisane zostaną etapy rozwoju domu mieszkalnego budowanego z bali, jak również przytoczonych zostanie kilka szczegółów dotyczących użycia techniki opartej na konstrukcji ramowej w budownictwie świeckim.

Mapa Norwegii ilustrująca obszar występowania konstrukcji ramowej

Mapa Norwegii ilustrująca obszar występowania konstrukcji ramowej 

 

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

Kształtowanie się tradycji budowlanychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

Wnętrze kościoła słupowego w Urnes

 Wnętrze kościoła słupowego w Urnes, rys. H. Christie 

 

 

Kiedy średniowieczny rolnik potrzebował nowego budynku, zatrudniał mistrza – budowniczego. Rozmiar i koszt budowli uzgadniano, natomiast kwestie proporcji i detali regulowały lokalne tradycje budowlane, mogące sięgać kilkuset lat wstecz. Przeciętny rolnik nie ośmieliłby się postawić budynku zrywającego z istniejącą tradycją, jednak przez wieki powoli dokonały się pewne zmiany. Patrząc w szerszej perspektywie, do ich zaistnienia przyczynił się napływ nowych impulsów, mający miejsce w związku z rozległymi kontaktami Norwegii z Europą poprzez handel morski. Jako pierwsi zmiany wprowadzali bogaci kupcy i inni wpływowi ludzie w nadmorskich gminach, którzy zamawiali budynki o proporcjach i detalach architektonicznych inspirowanych formami widzianymi podczas podróży. W niektórych przypadkach naśladowano zaobserwowane formy i nowa tradycja budowlana torowała sobie drogę, powoli wpływając na budownictwo w głębi lądu – początkowo na rolników mających większe gospodarstwa, następnie na zwykłych chłopów. Dzisiaj większość budynków wzdłuż wybrzeża od dawna już nie istnieje. Wilgotny klimat szybciej niż jego śródlądowy odpowiednik zniszczył drewniane konstrukcje. Ten fakt, w połączeniu z większym dobrobytem i rozwojem ekonomicznym oraz większymi wpływami z zagranicy, ujemnie wpłynął na długowieczność budowli. Obecnie większość średniowiecznych budynków z bali, jak również wiele młodszych obiektów będących przykładami różnych tradycji budowlanych, jest rozsiana w górskich rejonach południowej Norwegii.

 

Kościół w gminie Luster, okręg Sogn og Fjordane, zachodnia Norwegia, widok w kierunku południowym

Kościół w gminie Luster, okręg Sogn og Fjordane, zachodnia Norwegia, widok w kierunku południowym, rys. F.W. Schiertz, 1837 

 

Materiał drewniany używany w konstrukcjiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przykład budowli z gminy Øystese w okręgu Hordaland wzniesionej w konstrukcji ramowej

Przykład budowli z gminy Øystese w okręgu Hordaland wzniesionej w konstrukcji ramowej, fot. H. Schjelderup 

 

W zachowanych od średniowiecza 29 kościołach słupowych i 281 budynkach z bali użyto wyłącznie drewna sosnowego. Ponowne wykorzystanie jako budulca drewnianych elementów pochodzących z rozebranych kościołów słupowych wskazuje również na użycie dębu. Począwszy od końca XVI wieku, na nadmorskich terenach wschodniej Norwegii coraz bardziej dominującym materiałem stawał się świerk. W górskich rejonach i w zachodniej części Norwegii po dziś dzień typowym materiałem budowlanym pozostała sosna.

 

W przypadku budynków konstrukcji ramowej w pewnym zakresie używane było także drewno drzew liściastych. Ukośne zastrzały bardzo często wykonywane były z brzozy, jesionu lub wiązu, mimo że do wykonania innych elementów konstrukcyjnych używano drewna sosnowego.

 

Budynek z bali, Raulandstua z Rauland, gmina Nore og Uvdal, okręg Buskerud, wschodnia Norwegia

Budynek z bali, Raulandstua z Rauland, gmina Nore og Uvdal, okręg Buskerud, wschodnia Norwegia
[stua – rodzaj rezydencji, głównego budynku na farmie; pierwotnie budowla skoncentrowana wokół paleniska (pieca, kuchni) użytkowana przez kobiety – red.] 

Budynki mieszkalneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Około 2500 lat temu, zanim technika wieńcowa zaczęła być używana w budownictwie, mieszkano w tak zwanych długich domach, które łączyły pod jednym dachem kilka funkcji użytkowych.

 

„Długie domy” w Norwegii

„Długie domy”, rys. A. Berg 

 

Taki dom mógł mieć od 20 do 85 m długości i od 7 do 12 m szerokości. Zewnętrzne, ochronne ściany miały około 1 m grubości i 1 m wysokości, wykonane były z naturalnego kamienia, torfu lub ziemi. Wnętrze było wsparte na pionowych słupach.

 

Pierwszymi domami, jakie pojawiły się w Norwegii po erze wikingów były jedno­- i trzyizbowe domy mieszkalne. Podczas gdy domy jednoizbowe można było znaleźć głównie w zachodniej Norwegii, domy trzyizbowe były rozsiane po całym kraju, także w okresie po 1537 roku1. Najprostszym z nich jest dom z jedną izbą i drzwiami w ścianie szczytowej. Najstarszy wydatowany dendrologicznie budynek tego typu to dom mieszkalny położony na farmie Lunda w gminie Nore og Uvdal. Drewno użyte do budowy tego domu zostało ścięte w zimie na przełomie lat 1166–1167.

 

 

Rodzaje norweskich budynków jednoizbowych

Rodzaje budynków jednoizbowych. Rysunek drugi (od prawej) przypomina typ megaronu znany ze starożytnej Grecji, aczkolwiek w Norwegii nie odnotowano bezpośrednich wpływów greckiej architektury kamiennej, rys. A. Berg 

 

 

Norweski dom mieszkalny trzyizbowy z Rauland

 Norweski dom mieszkalny trzyizbowy z Rauland, datowany na 1238 rok, w 1895 roku przeniesiony do Norweskiego Muzeum Ludowego w Oslo, rys. A. Berg 

 

W domach mieszkalnych trzyizbowych główne pomieszczenie (stove) było większe od przedsionka (forstove) oraz pomieszczenia sypialnego (kove). Główne pomieszczenie i część sypialna nosiły nazwę kovepart. Wejście prowadziło zawsze przez przedsionek do głównego pokoju. Do kove nigdy nie wchodziło się bezpośrednio z przedsionka, oba pomieszczenia były przedzielone ścianą z desek i można było dostać się tam jedynie przez główne pomieszczenie. Dwuskrzydłowe drzwi wewnętrzne były usytuowane obok siebie, po obu stronach ściany z desek. Kove było pomieszczeniem sypialnym. Poddasze (trev) umieszczone nad kovepart, zapewniało więcej miejsca. Spoczynek nad pokojem głównym uniemożliwiało otwarte ognisko domowe (are), usytuowane pośrodku pomieszczenia. Dym z ogniska wydobywał się przez otwór wylotowy (ljore), umieszczony w dachu bezpośrednio nad płomieniem.

 

W zachodniej części Norwegii domy mieszkalne budowano inaczej. Tylko główny pokój był zbudowany z bali, podczas gdy kovepart było zwykle w konstrukcji ramowej. W średniowieczu została także wypracowana alternatywna forma ogniska. Piec zyskał większą popularność w XVII i XVIII wieku i nazywany był piecem bez komina (røykovn). Składał się z trzech murowanych ścian z płytą kamienną na szczycie. Umieszczany był w lewym rogu (patrząc od wejścia). Dym nadal trafiał wprost do pomieszczenia, wymuszając tworzenie kolejnych otworów wylotowych w dachu. Budynek z takim ogniskiem nazywany był domem z dymiącym piecem (røykovnstue).

 

Zakłada się, że domy mieszkalne z kominami zaczęły pojawiać się jeszcze przed XVII wiekiem. Dom ze strychem (ramloft) to trzyizbowa budowla z drugim poziomem nad kovepart, którego dach łączył się pod kątem prostym z dachem głównego pomieszczenia, tworząc przestronniejsze poddasze (trev), z wejściem od zewnętrznej galerii. Piec umieszczano w kącie pomiędzy kove a długą ścianą, podobnie jak w domach z dymiącym piecem. Kamienną płytę na murowanych ścianach zastąpił komin, dlatego otwór w dachu przestał być potrzebny. Najstarszy, datowany dendrologicznie, budynek tego typu to dom mieszkalny z Serkeland, obecnie znajdujący się w Muzeum Telemark w gminie Skien. Drewno użyte w konstrukcji zostało ścięte zimą 1593/1594. Inny rodzaj domów mieszkalnych pojawił się w pierwszej połowie XVIII wieku. Były budowane podobnie jak domy trzyizbowe, ale z dwiema istotnymi różnicami. Drzwi wejściowe prowadziły bezpośrednio do głównego pomieszczenia, zaś przedsionek zmieniał funkcję na kuchnię lub drugi pokój sypialny. Piec, usytuowany tradycyjnie, posiadał także komin.

 

Wiejski dom ze strychem (ramloft) w Norwegii

 Wiejski dom ze strychem (ramloft) w Norwegii 

Budynki ramoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynki o konstrukcji ramowej są spotykane jedynie w zachodniej części Norwegii i do dziś zachowały się jedynie wzniesione w tej technice budynki gospodarcze – stodoły i hangary na łodzie.

 

Głównym elementem norweskich świeckich budynków klepkowych jest krzyżowa rama (grind). Rama składa się z dwóch pionowych słupów (staver) i poprzecznej belki (bête), której końce umieszczone są w nacięciach (stavører) wykonanych u szczytu słupów. Dla usztywnienia ramy, słupy połączone są z poprzeczną belką dwoma lub czterema ukośnymi zastrzałami (skråbånd).

 

Bazy słupów zwykle spoczywają na płaskich kamieniach położonych bezpośrednio na ziemi. W czasie budowania standardowej stodoły na ziemi składane są cztery takie ramy, które podnoszone są za pomocą drągów. Po prowizorycznym ustabilizowaniu dwie podłużne belki (stavlegjer) są umieszczane na poprzecznych belkach w sposób, który pozwala im wesprzeć się na nacięciach. Nacięcia są tak długie, że zrównują się z podłużnymi belkami.

Podnoszenie ramy

Podnoszenie ramy, rys. A. Berg 

 

Na takiej konstrukcji w zasadzie można położyć każdy rodzaj dachu. W Norwegii dach jest wspierany połączonymi krokwiami, dzięki czemu główna siła odśrodkowa przenoszona jest na podłużne belki, które utrzymują się w swoich miejscach dzięki nacięciom w słupach (stavørene). Aby utrzymać taki ciężar dwie podłużne belki są zwykle duże. Ich grubość może wynosić od 50 do 60 cm. W celu uzyskania takiej belki rozcinano w środku 10–12 metrowy bal (halvkløvninger). W stodole krokwie zwykle wyprowadzone były poza podłużne belki, tworząc konstrukcję nawową składającą się ze słupów i podłużnych belek. Ściana zewnętrzna zwykle była pokryta deskami.

W jaki sposób konserwacja i relokacja budynków z bali może zagrażać ich długowiecznościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynki z bali sprzed 1650 roku często budowane były tak, że ich ściany odchylały się na zewnątrz [im wyżej tym bardziej – przyp. tłum.], a konstrukcja dachu, z widocznym śróddachem, znacznie wykraczała poza ściany. Celem architektonicznym takiego rozwiązania było stworzenie wrażenia wielkości, mocy; w warstwie funkcjonalnej odchylenie ścian na zewnątrz oraz znaczne rozmiary dachu utrzymywały deszcz i śnieg z dala od budynku.

 

Na przestrzeni lat poprzez konserwację i wymianę pokryć dachowych, duży nawis dachu stopniowo zmniejszał się wskutek gnicia krokwi oraz końcówek płatwi. Konsekwencją było zwiększenie ekspozycji ścian na działalność czynników pogodowych.

 

Stodoła ze Støvern, datowana na 1596 rok, skansen w Sigdal, gmina Sigdal, hrabstwo Buskerud, wschodnia Norwegia

Stodoła ze Støvern, datowana na 1596 rok, skansen w Sigdal, gmina Sigdal, hrabstwo Buskerud, wschodnia Norwegia

Stodoła ze Støvern datowana na 1596 rok, skansen w Sigdal, gmina Sigdal, hrabstwo Buskerud, wschodnia Norwegia, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

Relokacja budynku o ścianach odchylonych na zewnątrz może być problematyczna, jeżeli nie jest się zaznajomionym z tą tradycją i próbuje się zbudować przynajmniej jedną ścianę pionowo. Widać to na przykładzie stodoły ze Støvern. Jedna długa ściana jest zbudowana pionowo, co skutkuje podwójnym nachyleniem drugiej długiej ściany w stosunku do pierwotnego kąta nachylenia. Pionowa ściana w większym stopniu narażona jest na działanie czynników atmosferycznych, które to działanie potęguje zmniejszenie nawisu dachu.

Stodoła z farmy Vestre Bråte, datowana na 1560 rok, gmina Hobøl, hrabstwo Østfold, wschodnia Norwegia

Stodoła z farmy Vestre Bråte datowana na 1560 rok, gmina Hobøl, hrabstwo Østfold, wschodnia Norwegia. Nachylenie zewnętrzne ścian zostało zachowane, ale zmniejszono nawis dachu 

 

Użycie zewnętrznych galeriiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ważnymi budynkami w gospodarstwach rolnych były tak zwane lofty2. W średniowieczu były to pierwsze dwukondygnacyjne budynki, występujące w gospodarstwach rolnych. Miały one drewniany trzon i piętro z czterech stron otoczone galerią zewnętrzną. Galeria posiadała lekką konstrukcję, była budowana podobnie jak opisane wcześniej budynki w konstrukcji ramowej. Dostępna przez klatkę schodową, była używana głównie jako przejście i podręczny skład. Parter użytkowano jako spichlerz, piętro w okresie letnim służyło jako miejsce sypialne.

Lydvo loftet, w miejscowości Voss, hrabstwo Hordaland, zachodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiem

 Lydvo loftet w miejscowości Voss, hrabstwo Hordaland, zachodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiem, rys. A. Berg

 

Drugorzędną funkcją galerii zewnętrznych była skuteczna ochrona drewnianych ścian.

 

Galerie zewnętrzne były silnie narażone na działanie czynników atmosferycznych, w związku z czym z biegiem lat ich szerokość zmniejszała się, podobnie jak w przypadku wspomnianego wcześniej nawisu dachowego. Galeria, która pierwotnie miała ponad 1 m szerokości mogła skurczyć się do takich wymiarów, że konieczne było skrócenie głowic zrębu, aby zachować narożnik. Innym wyjściem było całkowite pominięcie zewnętrznych galerii. W pierwszym przypadku ściany parteru były narażone na wietrzenie, jednak w drugim – jeszcze bardziej. Sytuacja była tym poważniejsza, że zmniejszono również zwis dachu.

 

Nistog Storåsli, gmina Tokke, hrabstwo Telemark, wschodnia NorwegiaNistog Storåsli, gmina Tokke, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia

Nistog Storåsli i Vinlausloftet, gmina Tokke, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia. Większa część galerii zewnętrznej została usunięta, przez co narażono ściany na znacznie większe zagrożenie i katastrofalne konsekwencje działalności czynników atmosferycznych, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

Użycie smoły w budynkach gospodarstw rolnychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Norwegii pokrycia dachowe, jak i zewnętrzne ściany kościołów słupowych smołowano. Większość kościołów została zbudowana w drugiej połowie XII wieku. Budynki świeckie były smołowane na mniejszą skalę. Wzdłuż zachodniego wybrzeża Norwegii opady deszczu były o wiele większe niż w górskich terenach wschodniej Norwegii, przez co zewnętrzne powierzchnie bali i desek w konstrukcjach ramowych występujących na zachodzie były smołowane. W 1572 roku w mieście Bergen, ze względu na ryzyko pożaru, zakazano smołowania. W kolejnych latach za przykładem Bergen poszły pozostałe miasta. Zakaz ten mógł wpłynąć na zmniejszenie lub całkowite zaprzestanie użycia smoły do konserwacji budynków przez chłopów (nawet jeśli nie było to zakazane).

 

Część loftów nie nosi żadnych śladów smołowania na powierzchniach zewnętrznych, jednak wciąż mogą być one widoczne w ich wnętrzach. W większości przypadków dają temu dowody pionowe słupy i deski z galerii zewnętrznych, przez które przedostały się pewne ilości smoły lub które zostały zmienione stronami (strona zewnętrzna została przekręcona do wewnątrz).

 

Loft z Klevar, gmina Sauherad, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiem

 Loft z Klevar, gmina Sauherad, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiem, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

Taka sytuacja miała miejsce w przypadku loftu z Klevar w gminie Sauherad datowanego na okres przed 1350 rokiem. Na zewnątrz pomalowano go na czerwono w czasach, których nikt w gospodarstwie już nie pamięta. Deski na galerii ze średniowiecznym żłobieniem w niektórych miejscach są odwrócone do wewnątrz. Ślady wskazują, że były one wielokrotnie smołowane.

 

Loft z Klevar, gmina Sauherad, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiemLoft z Klevar, gmina Sauherad, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiem

Loft z Klevar, gmina Sauherad, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia, datowany na okres przed 1350 rokiem, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

Pierwotny pionowy słup galerii został poważnie uszkodzony przez owady, czego prawdopodobnie można było uniknąć, kontynuując praktykę smołowania.

 

Interesujący jest przypadek loftu z Aasen Nordre w gminie Hjartdal. W 1817 roku budynek sprzed 1350 roku został ponownie użyty jako parter loftu. Galerie zewnętrzne zostały skrócone tak bardzo, że w celu utrzymania kątów prostych w narożnikach trzeba było usunąć niektóre z głowic zrębu. Przecięcie bali uwidoczniło ślady smoły wyciekającej ze szczelin, z czego wynika, że bale były intensywnie smołowane na długo przed 1817 rokiem. Słońce i czynniki atmosferyczne zdążyły niemal całkowicie usunąć zewnętrzną warstwę smoły na balach, zanim zaczęły być one chronione przez ściany galerii zewnętrznej. Niektóre z bali wciąż noszą ślady smołowania sprzed 1817 roku.

 

Loft w Aasen Nordre, gmina Hjartdal, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia – detalLoft w Aasen Nordre, gmina Hjartdal, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia

 Loft w Aasen Nordre, gmina Hjartdal, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia – detal,
fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

Loft w Aasen Nordre, gmina Hjartdal, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia

Loft w Aasen Nordre, gmina Hjartdal, hrabstwo Telemark, wschodnia Norwegia – detal,
fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

Najważniejszym aspektem smołowania, bądź malowania drewna jest to, że kontynuowanie tej praktyki zmniejsza stopień degeneracji zewnętrznej powierzchni drewnianej. Ma to ogromne znaczenie w przypadku lekkich konstrukcji, takich jak słupy i deski w galeriach zewnętrznych, tym bardziej jeżeli na słupach występują rzeźbione dekoracje – tak jak w przypadku loftów w Hovejord w gminie Hjartdal i w Tveit w gminie Nome. Oba pochodzą z drugiej połowy XVII wieku. Dzięki smołowaniu i późniejszemu malowaniu budynku, rzeźbione dekoracje loftu w Tveit pozostały w stanie nienaruszonym. Poważne zniszczenia loftu z Hovejord powstały natomiast wskutek zaprzestania chroniącej powierzchnię kuracji.

 

Loft w Hovejord, gmina Hjartdal, w Norwegii

Loft w Hovejord, gmina Hjartdal – detal, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

Na zakończenie przykład Finnesloftet w gminie Voss na zachodnim wybrzeżu, datowanego na 1295 rok. W okresie, w którym zostało wykonane zdjęcie [styczeń 2007 roku – przyp. red.] padało nieprzerwanie przez 80 dni. Budynek prawdopodobnie nie przetrwałby, gdyby nie był stale smołowany.

 

Finnesloftet, gmina Voss, zachodnie wybrzeże Norwegii. Budynek datowany na 1295 rok

Finnesloftet, gmina Voss, zachodnie wybrzeże Norwegii. Budynek datowany na 1295 rok, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

Finnesloftet, gmina Voss, zachodnie wybrzeże Norwegii. Budynek datowany na 1295 rok

Finnesloftet, gmina Voss, zachodnie wybrzeże Norwegii. Budynek datowany na 1295 rok, fot. ze zbiorów Jana Michaela Stornesa

 

 

Jan Michael Stornes
Norsk Institutt for Kulturminneforskning (NIKU)
 

Artykuł pochodzi z książki:
Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość. Podsumowanie projektu,
red. P. Kowalczyk, wyd. Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, Lublin 2015
.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1 W 1536 roku na stałe włączono Norwegię w skład Królestwa Danii. Rok 1537, w którym sporządzono dokument Ordinatio ecclesiastica regnorum Daniae et Norvegiae et ducatuum Sleswicensis Holtsatiae etc. (Haffnie, Jo. Viniter), regulujący zasady organizacji duńskiego Kościoła, uznaje się za ostatni etap procesu wprowadzenia luteranizmu w Królestwie Danii, a w konsekwencji także w Norwegii, która w 1537 roku szczególnie dobitnie manifestowała sprzeciw wobec całkowitej reformacji Kościoła.

2 Loft w języku norweskim oznacza poddasze użytkowe, strych lub strych na siano, gołębnik. W języku polskim ta nazwa przyjęła się jako określenie mieszkania urządzonego w obiektach, które w przeszłości miały charakter industrialny (fabryki, magazyny itp.). W niniejszym tekście użyto terminologii związanej z pierwotnym znaczeniem.

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Berg A., Norske tømmerhus frå mellomalderen, vol. 1, Landbruksforlaget, Oslo 1989.

Berg A., Norske tømmerhus frå mellomalderen, vol. 2, Landbruksforlaget, Oslo 1990.

Berg A., Norske tømmerhus frå mellomalderen, vol. 6, Landbruksforlaget, Oslo 1998.

Larsen K.E., Trebyen, bybranner og byfornyelse, Norges Tekniske Høgskole, Trondheim 1986.