Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Przewodnik po Lublinie – szlak stylów w architekturze Lublina

Najbardziej charakterystyczne przykłady poszczególnych stylów architektonicznych w występujących w architekturze Lublina. 

Kamienica Sobieskich przy ulicy Rynek 12 w Lublinie. Detal architektoniczny.
Kamienica Sobieskich przy ulicy Rynek 12 w Lublinie. detal architektoniczny, fot. Joanna Zętar

Spis treści

[RozwińZwiń]

Style architektoniczne w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Pokaż Przewodnik po Lublinie - szlak stylów w architekturze Lublina na większej mapie

Pierwszym stylem, jaki pojawia się w lubelskiej architekturze jest romanizm. Jedynym przykładem architektury romańskiej w Lublinie, a jednocześnie jedynym przykładem budowli romańskiej po tej stronie Wisły jest donżon znajdujący się na Zamku Lubelskim. Podwójne okno znajdujące się po południowej stronie budowli jest znakomitym przykładem tego stylu. W architekturze Lublina odnajdujemy wszystkie style architektoniczne obowiązujące w architekturze polskiej: gotyk, renesans, barok, historyzm, neostyle, secesję, modernizm. Najbardziej charakterystycznym dla obszaru Lublina i Lubelszczyzny jest styl renesansu lubelskiego, którego kilka przykładów znajduje się w mieście.

 

Przystanek 1: donżon na Zamku LubelskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Donżon na Zamku Lubelskim w Lublinie
Donżon na Zamku Lubelskim w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: romanizm

Donżon (baszta) na Zamku Lubelskim jest jedynym przykładem budowli romańskiej usytuowanym na wschodnim brzegu Wisły. W źródłach można spotkać się z twierdzeniem, że wieżę w Lublinie zbudował książę halicko-wołyński, Daniel Romanowicz po rzekomym zdobyciu Lublina. Basztę wzniesiono około połowy XIII wieku w formie cylindrycznej, jednorodnej budowli wykazującej cechy stylu późnoromańskiego. Budynek został wzniesiony w typowy sposób dla XIII-wiecznych warowni – wewnątrz pierścienia obronnego, jako główne centrum umocnień. Od tamtego czasu baszta nie była przebudowywana na większą w skalę. Obok kaplicy zamkowej był jedyną częścią ocalałą po zniszczeniu zamku w czasie wojen w XVII wieku. Od roku 1826 baszta wraz z zamkiem pełniła funkcję więzienia. Od 1957 roku w baszcie mieszczą się sale ekspozycyjne Muzeum Lubelskiego.

Przystanek 2: kaplica św. Trójcy na Zamku LubelskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kaplica Trójcy Świętej przy Zamku Lubelskim w Lublinie
Kaplica Trójcy Świętej przy Zamku Lubelskim w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: gotyk

Kaplica św. Trójcy na Zamku Lubelskim jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki średniowiecznej w Polsce, a nawet w Europie. Gotycka architektura, którą wypełniają bizantyńsko-ruskie malowidła stanowi unikalną syntezę kultur Wschodu i Zachodu. Nie wiadomo dokładnie kiedy powstał kościół św. Trójcy. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1326 roku. Kaplica musiała istnieć w 1418 roku ponieważ jest to data zakończenia malowania polichromii.

Przystanek 3: Zamek LubelskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zamek Lubelski
Zamek Lubelski (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: neogotyk i neorenesans

W latach 1823–1826 rozbudowano budynek Zamku Lubelskiego w stylu neogotyckim, uzupełniając go również o cechy neoklasyczne. Autorem projektu był Jan Stompf. Pierwsza siedziba królewska na wzgórzu zamkowym została wzniesiona w stylu gotyckim za czasów Kazimierza Wielkiego. W roku 1520 dokonano rozbudowy w stylu renesansowym, prawdopodobnie według projektu włoskiego architekta Bartłomieja Berecciego. Była to pierwsza renesansowa budowla na ziemi lubelskiej. Obecny wygląd obiektu związany jest z przebudowaniami dokonanymi w latach 1823–1826 według projektu Jana Stompfa. Zamek uzyskał fasadę neogotycką, uzupełnioną o cechy stylu neoklasycznego. W II połowie XIX i I połowie XX wieku budynek pełnił funkcję więzienia, a współcześnie jest siedzibą Muzeum Lubelskiego.

Przystanek 4: plac ZamkowyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Plac Zamkowy w Lublinie
Plac Zamkowy w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: socrealizm

Przykładem architektury socrealistycznej w Lublinie jest założenie placu Zamkowego. Przed II wojną światową w tym miejscu rozpościerała się dzielnica żydowska.

Przystanek 5: Brama GrodzkaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Brama Grodzka w 2011 roku
Brama Grodzka w 2011 roku (Autor: Sztajdel, Piotr (1968- ))

STYL: klasycyzm

Brama Grodzka zwana również Bramą Żydowską, została wybudowana w 1342 roku. U schyłku XVIII wieku Dominik Merlini przebudował budynek w stylu klasycystycznym. Architekt zmienił bryłę bramy: zrównał przedbramie oraz część główną i nakrył je wspólnym dachem dwuspadowym. Wtedy też na fasadzie budynku pojawiła się data MDCCLXXXV.

Przystanek 6: Trybunał KoronnyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Trybunał Koronny w Lublinie
Trybunał Koronny w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: klasycyzm

Klasycystyczny charakter, który nieco zmonumentalizował budowlę, zyskał Trybunał w latach 1781–1787 po przebudowie według projektu Dominika Merliniego. Budynek Trybunału Koronnego zastąpił drewniany Ratusz spalony w 1389 roku. Murowany budynek z pewnością istniał tu już w XV wieku, o czym świadczą m.in. zachowane dokumenty informujące o odbywających się tam zebraniach Rady Miejskiej. Początkowo budynek pełnił funkcję Ratusza, gdzie skupiała się cała władza sądownicza i administracyjna. Od 1578 roku mieścił się tam Trybunał Koronny – najwyższa instancja sądowa dla szlachty z Małopolski. Dziś jest tam Pałac Ślubów, a w najniższej części mieści się trasa turystyczna – Lubelska Trasa Podziemna.

Przystanek 7: kamienica Konopniców (Rynek nr 12)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Sobieskich przy ulicy Rynek 12 w Lublinie
Kamienica Sobieskich przy ulicy Rynek 12 w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: manieryzm

Kamienica Konopniców uważana jest za jeden z najpiękniejszych zabytków Lublina, który zachował ponadto najwięcej autentycznej warstwy zabytkowej. Kamienica usytuowana w Rynku pod numerem 12, znana jako „kamienica Sobieskich”, w tekstach źródłowych nazywana jest „kamienicą Konopniców”. Jest to kamienica renesansowa z manierystyczną dekoracją elewacji frontowej.

Przystanek 8: kamienica Lubomelskich (Rynek nr 8)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Rynek 8 w Lublinie
Kamienica Rynek 8 w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: renesans

Kamienica Rynek 8 ma rodowód renesansowy. Nazywana jest „kamienicą Lubomelskich” ponieważ w w 1522 roku była własnością Jana Lubomelskiego, którego herb – Zadora – jest umieszczony przy wejściu do budynku. W najstarszej części, po prawej stronie od sieni głownej, na parterze znajdują się XVI-wieczne polichromie przedstawiające panoramę Lublina. Malowidła znajdowały się także w pierwszej kondygnacji piwnic przeznaczonych na winiarnię.

Przystanek 9: kaplica Firlejowska przy kościele oo. dominikanówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół oo. dominikanów
Kościół oo. dominikanów (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: renesans lubelski

Kaplica Firlejowska przy kościele oo. dominikanów powstała w latach 1615–1630 na przedłużeniu południowej (prawej) nawy bazyliki. Została ona wzniesiona na planie kwadratu z zaokrąglonymi narożnikami. W zewnętrznej bryle budowli kaplica wyróżniająca się okazałą kopułą z ozdobną latarnią. Wewnątrz kaplicy znajduje się wysoki, drewniany, bogato zdobiony ołtarz oraz piętrowy nagrobek Mikołaja oraz Piotra Firlejów. Dekoracja sklepienia jest przykładem dekoracji w stylu renesansu lubelskiego.

Przystanek 10: Wieża TrynitarskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wieża Trynitarska w Lublinie. Widok od strony ulicy Jezuickiej.
Wieża Trynitarska w Lublinie. Widok od strony ulicy Jezuickiej. (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: neogotyk

Nawrót do cech stylu gotyckiego panujący od połowy XVIII wieku do początku wieku XX znajduje swój ślad na wyglądzie Wieży Trynitarskiej. Wieża Trynitarska jest najwyższym punktem zabudowy staromiejskiej Lublina. Została wzniesiona w 1693 roku w miejscu dawnej furty miejskiej jako dzwonnica. Dzisiejszy wygląd zawdzięcza przebudowie z 1819 roku, a jej nazwa pochodzi od zakonu trynitarzy, którzy rezydowali w budynkach pojezuickich w latach 1781–1814.

Przystanek 11: archikatedra lubelskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Archikatedra pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Lublinie
Archikatedra pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: barok

Archikatedra lubelska to druga po kościele jezuitów w Krakowie budowla baroku jezuickiego zbudowana w Polsce. Budowa kościoła pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty związana jest z przybyciem do Lublina zakonu jezuitów w 1582 roku. Budowę zapoczątkowało powołanie w 1585 roku komisji, która wyznaczyła teren pod budowę świątyni. Kościół został konsekrowany w 1604 roku. W II połowie XVIII wieku, po kasacie zakonu jezuitów, kościół popadł w ruinę. W II połowie XIX wieku zostały przeprowadzone prace restauracyjne. W 1823 roku kościół został podniesiony do rangi katedry. Wnętrze katedry jest przykładem wnętrza uzupełnionego wspaniałą polichromią, która nadaje wnętrzu świątyni niepowtarzalny wygląd. Malowidła wykonał XVIII-wieczny morawski malarz Józef Meyer.

Przystanek 12: Brama KrakowskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Brama Krakowska w Lublinie
Brama Krakowska w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: gotycki

Brama Krakowska to ciekawa, ceglana budowla swoją historią sięgajaca XIV wieku. Budowa Bramy Krakowskiej była możliwa dzięki przywilejowi króla Kazimierza Wielkiego. Po groźnym dla miasta najeździe Tatarów w 1341 roku postanowiono otoczyć Lublin murami obronnymi i opatrzyć je bramami. Jedną z nich miała stać się właśnie Brama Krakowska, nazwana tak od traktu i przedmieścia, na które prowadziła. Idąc na Stare Miasto od strony Krakowskiego Przedmieścia, z daleka widzimy bryłę Bramy Krakowskiej. Budowę Bramy rozpoczęto w 1341 roku, w stylu gotyckim, jako bramę wjazdową wchodzącą w skład murów obronnych miasta. W 1778 roku dokonano przebudowy według projektu Dominika Merliniego. Obecnie budynek jest siedzibą Muzeum Historii Miasta Lublina.

Przystanek 13: kościół pobernardyński pw. Nawrócenia św. PawłaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół pobernardyński pw. Nawrócenia Św. Pawła w Lublinie
Kościół pobernardyński pw. Nawrócenia Św. Pawła w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: renesans lubelski

Kościół i klasztor bernardynów w Lublinie został zlokalizowany przy dawnym średniowiecznym trakcie krakowskim, ponad zboczem doliny Bystrzycy. Pierwotne zabudowania drewniane powstały bezpośrednio po przybyciu bernardynów do Lublina w 1459 roku. Odbudowa kościoła po pożarze z 1602 roku, nadzorowana przez muratora lubelskiego Jakuba Balina, wprowadziła zmiany w jego wyglądzie. Świątynia uzyskała nową, renesansową bryłę i wnętrze z cechami renesansu lubelskiego.

Przystanek 14: kościół pobrygidkowski pw. Matki Boskiej ZwycięskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół pw. Matki Boskiej Zwycięskiej w Lublinie
Kościół pw. Matki Boskiej Zwycięskiej w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: gotyk

Świątynia ta powstała jako pomnik-wotum dziękczynne Władysława Jagiełły za zwycięstwo odniesione nad Krzyżakami w 1410 roku pod Grunwaldem. Kościół wybudowany dla zakonu brygidek i brygidów sprowadzonych z Gdańska w 1412 roku. Kościół pobrygidkowski przez wieki wielokrotnie znosił napady i rabunki, często też niszczyły go pożary. Mimo tego do dziś przetrwał w prawie niezmienionej gotyckiej bryle.

Przystanek 15: hotel LubliniankaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Hotel Lublinianka w Lublinie
Hotel Lublinianka w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: neobarok

W Lublinie najlepszym przykładem architektury neobarokowej jest budynek dzisiejszego hotelu Lublinianka. Budynek powstał na użytek Kasy Przemysłowców Lubelskich w rekordowym tempie budowy, która trwała zaledwie rok. Autorem projektu był łódzki architekt Gustaw Landau-Gutenterger. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w budynku znajdowała się słynna kawiarnia Rutkowskiego.

Przystanek 16: kapliczka przy ulicy PeowiakówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kapliczka przy ulicy Peowiaków w Lublinie
Kapliczka przy ulicy Peowiaków w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: barok

Kapliczka przy ulicy Peowiaków została wybudowana w 1767 roku. Pierwotnie wchodziła w skład zespołu klasztornego sióstr wizytek (dzisiejsze zabudowania Centrum Kultury) gdzie umieszczona była na osi wejścia do kościoła. Wewnątrz znajduje się figura Chrystusa Frasobliwego, której autorem jest prawdopodobnie Paweł Antoni Fontana.

Przystanek 17: budynek Narodowego Banku PolskiegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynek Narodowego Banku Polskiego w Lublinie
Budynek Narodowego Banku Polskiego w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

STYL: modernizm

Budynek obecnego Narodowego Banku Polskiego (dawniej Banku Rolnego) wybudowano w latach 1932–1934 według projektu Mariana Lalewicza.