Nikodem Budny (1863–1934)
Przedsiębiorca i społecznik, właściciel majątków ziemskich: Jastków, Niemce, Zakrzów i Żulin. Właściciel wielu nieruchomości, udziałowiec cukrowni „Rejowiec” i hotelu Victoria. Członek Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności.
Spis treści
[Zwiń]Życie rodzinne
Nikodem Piotr Budny urodził się 15 września 1863 roku w Niemcach, w powiecie lubartowskim, zmarł 17 czerwca 1934 roku w Lublinie1. Był synem Ignacego Bonawentury i Karoliny Morawskich. Rodzice Nikodema Budnego posiadali jednocześnie kilka dóbr w różnych powiatach, np. weszli w posiadanie Niemiec i Jastkowa w powiecie lubelskim, Zakrzewa w powiecie krasnostawskim oraz Rejowca w powiecie chełmskim2. W 1863 roku majątek Jastków otrzymała, tytułem podziału, Karolina z Morawskich, żona Ignacego Budnego. Po jej śmierci w 1866 roku dobra zostały rozdzielone pomiędzy synów, Józefata i Nikodema3.
Dwudziestego czwartego października 1896 roku Nikodem Budny ożenił się w Biskupicach z Natalią Marią Popławską, córką Zygmunta Ludwika Fabiana i Wandy z Żylińskich, właścicieli majątku Łysołaje4. Ślub miał miejsce w parafii rzymskokatolickiej w Biskupicach, w obecności świadków: brata nowożeńca, Antoniego Budnego, właściciela majątku Bychawa i Józefa Popławskiego, brata Natalii, zamieszkałego w Łysołajach5. Małżeństwo Budnych, Nikodem i Natalia, miało troje dzieci: Jana, Martę i Magdalenę. Marta z Budnych hr. Łosiowa była żoną profesora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Stanisława hr. Łosia, który był krewnym Witolda hr. Łosia, właściciela pobliskich Piotrowic. Druga córka, Magdalena wyszła za mąż za Andrzeja hr. Łosia6.
Po odziedziczeniu dóbr i eklektycznego pałacu w Jastkowie Nikodem Budny podjął prace nad przebudową dworu pochodzącego z XVIII wieku. Nowy budynek zbudowano na planie wydłużonego prostokąta, składającego się z „wyniesionego na suterenie dwukondygnacyjnego korpusu głównego z czworoboczną wieżyczką, nakrytą ostrosłupowym hełmem”. Główna część pałacu była poprzedzona filarowo-kolumnowym portykiem, nad którym znajdował się taras. Do holu prowadziła okazała sień z reprezentacyjną klatką schodową. Poszczególne człony pałacu były nakryte oddzielnymi dachami, nad którymi umieszczono wysokie kominy. Pałac był otoczony parkiem w stylu angielskim, z wyraźnym podziałem na ogród górny i dolny7.
Działalność społeczna
Nikodem Piotr Budny był znanym i zasłużonym dla Lubelszczyzny przedsiębiorcą i społecznikiem. Po ojcu odziedziczył majątki: Jastków, Niemce, Zakrzów i Żulin. Posiadał udziały w cukrowni „Rejowiec”, hotelu Victoria, był także właścicielem nieruchomości, między innymi w Sopocie8. Był również członkiem Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności (LTD), którego tradycje społecznikowskie sięgały początku XIX wieku.
Począwszy od 1918 roku wnosił, obok innych ziemian, wkłady finansowe na rzecz LTD9. Znalazł się też pośród wielu osób, które wsparły finansowo Dom Żołnierza w Lublinie10. Brał czynny udział w pracach oświatowych, między innymi poprzez uczestnictwo w zarządzie Polskiej Macierzy Szkolnej w Jastkowie, wspierał wspomnianą organizację stosownymi datkami11.
W 1907 roku Nikodem Budny założył fundusz stypendialny dla studentów rolnictwa, a kilka lat później wsparł finansowo powstający w tym czasie Katolicki Uniwersytet Lubelski12.
Scheda Nikodema Budnego
Po Nikodemie Budnym pozostali następujący spadkobiercy: żona Natalia Budnowa, zamieszkała w majątku Jastków; córka Marta zamężna z hr. Łosiem, zamieszkała w majątku Niemce; syn Jan Budny, zamieszkały w majątku Żulin; druga córka Magdalena zamężna z hr. Łosiem, zamieszkała w Gdyni13.
W testamencie sporządzonym przed śmiercią, w marcu 1934 roku, Nikodem Budny zapisał dobra Jastków synowi, Janowi Nepomucenowi Budnemu, z zastrzeżeniem dożywotniego mieszkania dla żony Natalii Budnowej. Żonie zapisał nieruchomość położoną w Lublinie przy ulicy Szpitalnej 5. Córce Magdalenie hr. Łosiowej zapisał na własność hotel Victoria, zaś drugiej córce, Marcie hr. Łosiowej nie zapisał niczego, tłumacząc swoje posunięcie wcześniejszą darowizną w postaci dóbr ziemskich Niemce w powiecie lubartowskim14.
Przypisy
1 Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Archiwum Łosiów (dalej: AŁ), Wypis aktu śmierci z 1934 roku, sygn. 342, k. 6.
2 Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie (dalej: AWUOZ); B. Stanek-Lebioda, Wartości kulturowe gminy Niemce, maszynopis, Lublin 1993, s. 43, 44; tamże, taż, Jastków – studium historyczno-ruralistyczne, maszynopis, Lublin 1991, s. 11, 12.
3 Tamże; B. Lebioda, Jastków…, s. 12.
4 APL, AŁ, Akta metrykalne Nikodema Budnego, sygn. 342, k. 1.
5 Tamże, k. 2.
6 Zob.: E. Wierzbicka, Marta z Budnych Łosiowa (1898–1969) i jej dwór w Niemcach w latach 1918–1944, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III. Panie z dworów i pałaców III sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 11–13 października 2006, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2007, s. 340, 343 i 353.
7 AWUOZ, B. Lebioda, Jastków…, s. 27, 28.
8 APL, AŁ, Testament Nikodema Budnego potwierdzony notarialnie 15 III 1934 roku, sygn. 342, k. 3.
9 APL, LTD, Składki wpłacone od roku 1918, sygn. 125, k. 7, 8, k. 25–64. APL, LTD, Składki członków LTD za lata 1930–1935, sygn. 126, k. 1–158.
10 Ofiary na budowę Domu Żołnierza polskiego w Lublinie, „Nowa Ziemia Lubelska”, 7 XI 1924, nr 304, s. 3.
11 L. Świetlicki, Dwory nad Giełczwią, Lubin 1999, s. 96, 97.
12 E. Wierzbicka, dz. cyt., s. 351.
13 APL, AŁ, Zaświadczenie, sygn. 342, k. 7.
14 Tamże, Testament Nikodema Budnego potwierdzony notarialnie 15 III 1934 roku, sygn. 342, k. 3.